برنده انتخابات لبنان، جریان ساز انتخابات عراق خواهد بود

دیپلماسی ایرانی – انتخابات پارلمانی لبنان پس از وقفه ای 8 ساله ششم می (16 اردیبهشت) برگزار خواهد شد. در کمتر از یک هفته تا برگزاری این انتخابات حدود ۶۰۰ نامزد در چارچوب ۷۷ فهرست و در ۱۵ حوزه انتخاباتی برای کسب ۱۲۸ کرسی رقابت خواهند کرد. با این وجود تمامی نامزدها، فهرست ها و ائتلاف های در سایه همان دو جریان اصلی سیاسی لبنان (جریان هشتم مارس و جریان 14 مارس) جای می گیرند. حزب المستقبل به ریاست سعد حریری به همراه حزب قوات لبنانیه متعلق به سمیر جعجع و ولید جنبلاط از حزب سوسیالیست ترقی خواه احزاب اصلی جریان 14 مارس را تشکیل می دهند. در مقابل هم ائتلاف کلاسیک حزب الله لبنان و جنبش امل به ریاست نبیه بری که اکنون ریاست پارلمان لبنان را بر عهده دارد، در کنار جنبش میهنی آزاد با محوریت جبران باسیل ائتلاف انتخاباتی هشتم مارس را به وجود آورده اند. در این میان هم فراکسیون "همه میهن پرستیم" بزرگترین ائتلاف تاریخ انتخابات لبنان است، زیرا این ائتلاف 66 نامزد دارد که بیش از 30 درصد آنان را زنان تشکیل می دهند. اگر تنش های سیاسی و تشتت بر سر تشکیل دولت دامن مجلس جدید را نگیرد، انتخابات پیش رو تعیین کننده وضعیت لبنان تا سال 2022 میلادی خواهد بود. اما اهمیت انتخابات لبنان در شرایط حال حاضر برای این کشور و کل خاورمیانه چیست؟ اقتضائات و شرایط احزاب و جریان ها در انتخابات پیش رو چگونه خواهد بود؟ وضعیت تشکیل دولت بعد از انتخابات چه شرایطی را به دنبال خواهد داشت؟ دیپلماسی ایرانی پاسخ به این سوالات را در گفت گویی با جعفر قناد باشی، کارشناس مسائل خاورمیانه پی گرفته است که در ادامه می خوانید:

ارزیابی کلی شما در بستر شرایط کنونی لبنان و نیز قوانین جدید انتخاباتی که متفاوت از قرارداد طائف (1960 میلادی)است، چیست؛ اساسا اهمیت این دور از انتخابات در سایه شرایط و تحولات کنونی منطقه برای خود لبنانی ها و کل خاورمیانه در چیست؟

به هر حال بعد از تاخیری نزدیک به 8 سال اکنون لبنان خود را برای انتخابات پارلمانی مهیا می کند. این دور از انتخابات در سایه گذشت بیش از 8 سال برای خود لبنانی ها هم جالب است. در این بازه زمانی بافت جمعیتی این کشور تغییر یافته و تعداد رای اولی ها هم بسیار افزایش پیدا کرده است. به موازات این مساله اتفاقات بسیار مهمی هم در صحنه سیاسی لبنان و خاورمیانه روی داده یقینا می تواند بر روند انتخابات پیش رو اثرات خود را داشته باشد. اکنون در بعد داخلی، لبنان با شرایط بد اقتصادی، رکود و بی کاری شدیدی روبه رو است. این مسائل و مشکلات می تواند به صورت جدی جایگزین دغدغه های سیاسی برای کسب رای شوند. در این راستا نیز هر حزب و لیستی که بتواند مشکلات معیشتی مردم لبنان را در صدر امور خود قرار دهد تا حدودی می تواند در کسب رای موفقت تر عمل کند. به هر حال شرایط اقتصادی و بهبود معیشت لبنانی ها می تواند در جلب آرای آنها به شدت اثرگذار باشد. مضاف بر این اکنون شرایط و تحولات سیاسی لبنان در اوج خود قرار دارد. با توجه به آزادی سیاسی – اجتماعی موجود در لبنان و نیز تاثیرات بسیار عمیق و پررنگ بسیاری از کشورها در صحنه سیاسی آن سبب شده تا لبنان که در بستر بسیار متنوعی از احزاب، اقوام، طوائف و ادیان مختلف شکل گرفته، دغدغه های سیاسی خود را افزون بر مشکلات اقتصادی ی نادیده نگیرند. همین کشمکش های سیاسی هم اکنون سبب شده تا لبنان در آستانه برگزاری انتخابات به کازار جدی سیاسی از همه کشورها بدل شود. شاید به جرات بتوان گفت که این میزان از آزادی سیاسی، آن هم در بستر این میزان از تنوع احزاب، اقوام و ادیان سبب شده تا دغدغه های سیاسی جریان ساز شوند. در هیچ جای جهان حتی در دموکراتیک ترین کشورهای اروپایی مشابه چنین وضعیتی وجود ندارد. اما در سایه قوانین جدید انتخاباتی که برای اولین بار در تاریخ سیاسی لبنان از 1960 برگزار می شود، سبب شده تا رنگ و بوی سیاسی این انتخابات جدی تر از دوره گذشته شود. چرا که اکثر لبنانی ها معتقد بودند که به واسطه انتخابات ذیل قرارداد 1960 طائف همه جریان ها و اجزاب سیاسی که در حقیقت نمایی از جامعه لبنان هستند، توان حضور در پارلمان را پیدا نکنند، از همین رو نیز لبنانی ها بر این باورند که تا کنون پارلمان  بازتاب واقعی از بافت سیاسی – جمعیتی این کشور نیست. گر چه قوانین جدید انتخاباتی موسوم به قانون تناسبی و یا نسبی پیچده است، اما به صورت روشن تر و شفاف تری می تواند کل بافت جمعیتی لبنان را در پارلمان جای دهد. لذا در این دوره اشخاص سیاسی، احزاب و جریان های مستقل ولو برای کسب یک کرسی هم به جرگه مبارزات انتخاباتی وارد شده اند. همین امر هم سبب شده تا تنوع احزاب و اشخاص به بیشترین میزان خود در تاریخ لبنان برسد.

اما شرایط سیاسی منطقه چگونه اثری بر انتخابات پیش روی لبنان خواهد داشت؟

چنانی که اشاره داشتید شرایط سیاسی خاورمیانه به شدت بر روند انتخابات لبنان اثر خود را داشته و خواهد داشت. شاید انتخابات هیچ کشوری در خاورمیانه به اندازه لبنان متاثر از جریانات خاورمیانه نباشد. این مساله هم ناشی از همان آزادی سیاسی و حضور اشخاص و احزابی است که هر کدام وابسته به کشور و یا جریان سیاسی در خاورمیانه و حتی جهان هستند. در سایه این نکته از یک سو عربستان و کشورهای همسو با آن در طول این سال ها سعی داشته تا دولتی که در لبنان زمام امور را در دست بگیرد که برخاسته از جریانات سیاسی هم رای با آنها باشد. در این رابطه هم ریاض در یک سال گذشته سرمایه گذاری های جدی را در انتخابات لبنان داشته است. از کمک های مالی تا فشارهای سیاسی برای ائتلاف و یا انشعاب سیاسی جزء اقداماتی بوده که سعودی ها برای اثرگذاری در انتخابات لبنان پی گرفته اند. از طرف یگر هم مرز بودن شمال فلسطین اشغالی با جنوب لبنان می تواند آبستن هر تحولی برای اسرائیل باشد، لذا رژیم صهیونیستی هم به مساله انتخابات لبنان اهمیت می دهد تا ببیند چه جریان و در نهایت چه دولتی در این کشور روی کار می آید. آیا دولتی که با صهیونیست ها سر جنگ دارد یا این دولتی که مساله تنش با اسرائیل را به حداقل می رساند. لذا برای اسرائیلی ها اثر گذاری بر انتخابات و روی کار آمدن جریانی که عمدتا همسو با جریان عربستان است، برای آنها هم حائز اهمیت است. در سایه این اهمیت هم بود که ما شاهد بودیم سال گذشته عربستان سعودی حتی تا مرز حبس نخست وزیر لبنان آقای سعد حریری و فشار برای استعفای او هم پیش رفت.

در سایه اهمیت این انتخابات برای عربستان و اسرائیل که بیشترین سرمایه خود را بر جریان 14 مارس گذاشته اند. از دید شما با حمایت ها و سرمایه گذاری های ریاض و کشورهای اروپایی و آمریکا، جریان 14 مارس با محوریت حزب المستقبل به ریاست سعد حریری، نخست وزیر کنونی و نیز قوات لبنانیه و سوسیالیست های ترقی خواه در این دور از انتخابات چه وضعیتی را پیدا خواهد کرد؟

به هر حال نمی توان منکر این حجم گسترده از حمایت های مالی و سیاسی عربستان سعودی از جریان 14 مارس و به خصوص حزب المسقبل شد. همین حمایت ها هم سبب شده تا این جریان در لبنان با تبلیغات گسترده رسانه ای مورد توجه قرار گیرد. اما فشارهای سیاسی که ریاض بر خود حریری و المستقبل داشته را نادیده گرفت. در سایه این فشارها بود که حریری مجبور به ائتلاف با سمیرجعجع و حزب قوات لبنانیه شد. از آن طرف علی رغم این که خود ریاض مسبب بازداشت حریری و استعفای اجباری او از داخل خاک عربستان بود با تبلیغات گسترده رسانه ای سعی شد تا از حریری در بازگشت به لبنان چهره یک قهرمان ساخته شود. به گونه ای که حتی این برداشت وجود دارد که کل مساله بازداشت و استعفای حریری در عربستان برنامه ای از جانب ریاض برای جلب توجه لبنانی ها  به او در ماه های منتهی به انتخابات لبنان بوده است. در مجموع هم این حمایت ها تا موجب جلب آرای بخشی از مردم لبنان به جریان 14 مارس شده است.   

در سایه این حجم گسترده از حمایت ها و تبلیغات گسترده رسانه ای ائتلاف کلاسیک حزب الله و جنبش امل که محوریت جریان هشتم مارس را برعهده دارند، چه شرایطی را در انتخابات پیش رو خواهند داشت؟  

اگر چه 14 مارس اکنون از حمایت گسترده ای در لبنان برخوردار هستند، اما کسانی که با شرایط سیاسی لبنان آشنا هستند می دانند که اکنون میزان محبوبیت جریان هشتم مارس و به خصوص حزب الله در لبنان افزایش یافته است. لذا احتمال می رود که این جریان همین تعداد کرسی، حال یکی دو کرسی کمتر و یا بیشتر دوباره از آن خود کنند. به خصوص که جنبش آزاد ملی به رهبری جبران باسیل هم توان سیاسی جریان هشتم مارس افزایش داده است.

اما برنامه های جدی برای اثرگذاری و کاهش رای بر مناطق سنتی جریان هشتم مارس در جنوب لبنان صورت گرفته است. در همین راستا نیز فراکسیون شیعه شامل حزب الله، جنبش امل و نمایندگان هم پیمان مانند احزاب البعث و ملی گرایی سوری اجتماعی و همبستگی و جبهه عمل اسلامی در بعلبک، هرمل و بنت جبیل، حاصبیا، مرجعیون، نبطیه تا حدودی با شکاف روبه رو شده و حتی احتمال داده می رود که هشتم مارس در صور و زهرانی نیز حضور ضعیفی داشته باشد، مضافا این تلاش ها زیادی هم برای ایجاد اختلاف میان جریان هشتم مارس با آقای میشل عون، رئیس جمهور فعلی لبنان و نیز انشقاق فراکسیون جنبش آزاد میهنی به ریاست آقای باسیل صورت گرفته است؟

تمام نکاتی که به آن اشاره داشتید اگر چه درست است، اما نشان از یک برنامه ریزی جدی و گسترده علیه جریان هشتم مارس و به خصوص حزب الله است. اکنون همه رسانه های عربی منطقه و نیز رسانه های غربی به شدت در حال تبلیغ برای جریان 14 مارس و در عین حال تخریب چهره هشتم مارس و حزب الله هستند. خوب این شرایط یقینا بر آرای مردم و نیز روند انتخابات اثر گذار خواهد بود. به موازت این حجم از تبلیغات رسانه های فشارهای سیاسی با زور و یا پول هم توانسته بر برخی از احزاب، جریان ها و فراکسیون ها اثرگذار باشد. اما در مقابل این حجم گسترده از تخریت رسانه ای جریان هشتم مارس و به خصوص حزب الله مردم لبنان شاهد بودند که حزب الله با کمترین فشار بر اقتصاد و معیشت مردم توانست به عنوان مهمترین عامل در حفظ ثبات و امنیت، هم در داخل لبنان و هم در مرزهای آن عم کند. آن هم در زمانی که بخش از نیروهای حزب الله برای مبارزه با جریان تکفیر در سوریه بیش از 7 سال است که در حال جنگ هستند. به هر حال نمی توان این اقدامات حزب الله را نادیده گرفت. اتفاقا همین کارها سبب شده تا به امروز آن چنانی که مورد نظر عربستان وغربی ها است، تبلیغاتشان جواب ندهد. از طرف دیگر هم چنانی که اشاره کردید اتحاد در جریان هشتم مارس به گونه ای است که تا کنون فشارهای ریاض نتوانسته سبب جدایی میان آقای عون و یا فراکسیون آقای جبران باسیل از جریان هشتم مارس شود. اما در آن سو اتفاقا اتحادهای جریان 14 مارس به شدت متزلزل است. علیرغم میل باطنی سعد حریری و با فشار عربستان او مجبور به ائتلاف با سمیر جعجع شده است. این شرایط می تواند کار را برای 14 مارس در ادامه دشوار کند. به خصوص قوانین جدید انتخاباتی هم سبب شده تا این جریان هم احتمالا نمایندگان مورد حمایت خود را در حوزه بیروت، زحله، طرابلس، منیه و ضنیه را ازدست دهد. یقینا این وضعیت سبب بروز نقص و اشکال در حوزه بیروت دوم و بقاع غربی، راشیا و نیز عکار برای این جریان خواهد شد. در عین حال اکنون چیزی که می تواند سرنوشت انتخابات را با مشکل مواجه کند، تهدید لبنان از سوی جامعه عربی وغربی به قطع کمک ها مالی، در صورت روی کار آمدن جریان هشتم مارس است، آن هم در شرایط نه چندان مناسب اقتصادی لبنان. به هر حال این وضعیت انتخابات را خواه ناخواه تحت الشعاع خود قرار خواهد داد.    

پس در سایه نکاتی که به آن اشاره داشتید انتخابات پیش رو برنده قاطعی حال از جریان هشتم مارس و یا جریان 14 مارس که بتواند با اکثریت کرسی های پارلمانی لبنان دولت خود را تشکیل دهد، ندارد؛ به خصوص که قانون جدید انتخاباتی هم سطح تنوع حضور اشخاص و احزاب مستقل ولو بسیار کوچک را هم به وجود آورده است. با این تفاسیر ما باید شاهد تنش ها و اختلافات سیاسی بر شر تشکیل دولت باشیم؟  

اساسا شرایط سیاسی لبنان در هیچ دوره ای اجازه پیروزی قاطع را به هیچ جریان و حزبی نداده است. اما در این دوره از انتخابات به واسطه قانون تناسبی و یا نسبی، میزان و سطح حضور جریان های متنوع لبنانی افزایش پیدا کرده است. لذا پیش بینی می شود که جریان لابی گریهای پارلمانی بعد از انتخابات هم برای تشکیل دولت که یقینا ائتلافی خواهد بود، بسیار پررنگ  شود. به گونه ای که می توان گفت جنگ انتخاباتی لبنان بعد از برگزاری هم ادامه خواهد داشت. اتفاقا آنجااست که پیروز واقعی میدان سیاست مشخص می شود. عربستان و اسرائیل بیشترین برنامه ریزی خود را برای آن زمان خواهند داشت. لذا یک کرسی انتخاباتی در جریان ائتلاف سازی اهمیت پیدا خواهد کرد. به همین دلیل احتمال تنش های پررنگ سیاسی و حتی بن بست سیاسی برای تشکیل دولت حتی بعد از برگزاری انتخابات لبنان وجود دارد. هرچند که این مساله جدیدی در تاریخ سیاسی لبنان نبوده است.

مساله مهم دیگر در اهمیت این دوره از انتخابات پارلمانی لبنان علاوه بر تعیین وضعیت سیاسی لبنان تا سال 2022 به اثرات آن در تحولات منطقه باز می گردد. به نظر شما انتخابات لبنان با این حجم گسترده از برنامه ریزی عربستان سعودی، آن هم در آستانه برگزاری انتخابات پارلمانی عراق که گویا در انتخابات عراق هم ریاض سرمایه گذاری بسیار جدی داشته است، می تواند منشا چه آثاری باشد؟

یقینا عربستان سعودی علاه بر افزایش دایره نفوذ خود در لبنان و عراق در سایه دخالت در انتخابات این دو کشور به دنبال هدف بسیار بزرگ تری است و آن هم کم رنگ کردن نفوذ ایران در منطقه و به خصوص در دو کشور لبنان وعراق است. به هر حال باید بپذیریم که بغداد و بیروت از هم پیمانان جدی تهران به شمار می آیند. هم در استرتژی منطقه ای ایران و هم در دیپلماسی منطقه ای این دو کشور نقش جدی را در پیش برد اهداف ایران بر عهده دارند. عراق به عنوان حلقه واسط ایران به لبنان و سوریه و لبنان نیز به عنوان حلقه واسط به فلسطین، نقشه سیاسی محور مقاومت را کامل می کنند. پیروزی حزب الله در انتخابات 6 مه لبنان، یعنی پیروزی ایران در لبنان و نهایتا قدرتمندتر شدن محور مقاومت، هم در کنار مرزهای سوریه و هم در کنار مرزهای فلسطین اشغالی. این مساله یقینا به مزاق عربستان و رژیم صهیونیستی خوش نخواهد آمد. مطمئنا همین نکته سبب شده تا عربستان به هر قیمتی که شده درصدد است که پیروز میدان انتخابات پارلمانی لبنان باشد تا از این طریق آثار خود را هم بر انتخابات عراق داشته باشد. به عبارت دیگر پیروز میدان انتخابات لبنان تا حدودی می تواند جریان ساز انتخابات عراق هم باشد. اگر عربستان بتواند با پیروزی در لبنان روبه رو شود، یقینا جریانات سیاسی عراق هم به سمت ریاض گرایش پیدا خواهند کرد. در غیر این صورت برنامه های ریاض در عراق هم با شکست مواجه می شود. مساله مهم دیگری که نباید فراموش کرد این است که پیروز میدان انتخاباتی در عراق و لبنان یقینا می تواند جریان تحولات خاورمیانه تا حدود بسیار زیادی مدیریت کند. به هر حال خاورمیانه اکنون بیش از 6 سال است که درگیر جنگ خانمان سوزی با گروه های تروریستی در سوریه است که هنوز هم ادامه دارد. اما پیروز میدان سیاست در لبنان و عراق می تواند جریان میدانی و نظامی را به سمت اهداف خود سوق دهد و در آنجا هم پیروز میدان جنگ شود. عربستان در تلاش است تا جریان مقاومتی که در سوریه وعراق سبب شد ریاض نتواند به اهداف خود در منطقه که کم کردن نفوذ ایران است، دست یابد در دولت های آتی لبنان و عراق حضور پیدا نکنند.