نقش مهم ایران در بازسازی سوریه نوین

عبدالرحمن فتح الهی - بار اصلی مقابله با گروه تروریستی داعش در طول بحران سوریه را در تروئیکای تهران - آنکارا - مسکو، جمهوری اسلامی ایران برعهده گرفت، چرا که نقش آفرینی تهران در سوریه قاعده بازی را به سود دولت دمشق تغییر داد. ایران علاوه بر حمایت دیپلماتیک و اقتصادی، با اعزام مستشاران نظامی برای نظام سوریه نقش مهمی در شکست داعش ایفا کرده است. در حالی که ایالات متحده آمریکا و کشورهای همسو با اتخاذ راهکارهای متعدد ازجمله بمباران مواضع ارتش سوریه و عراق، سرنگونی و ایجاد اختلال در سیستم جنگنده های ارتش سوریه و جابه جایی تروریست های داعش در مناطق تحت محاصره ارتش سوریه و نیروهای مقاومت سعی داشتند در روند شکست داعش سنگ اندازی و ممانعت کنند، جمهوری اسلامی ایران به عنوان سردمدار مبارزه با تروریسم نقش عمده و تأثیرگذاری در شکست گروه تروریستی داعش ایفا کرده است. با وجود آن که ایران نقش مهمی در ایجاد ثبات و امنیت و دفع تروریسم در منطقه ایفا می کند، عربستان سعودی - همزمان با اعلام پایان حیات داعش در سوریه با تشکیل نشست اضطراری وزرای امور خارجه کشورهای عضو اتحادیه عرب در 19 نوامبر 2017 در قاهره از جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشور بی ثبات کننده در منطقه یاد کرد. البته سعودی ها می دانند که ایران عامل اصلی شکست داعش در منطقه است اما از آنجایی که شکست داعش دستاوردی بزرگ برای محور مقاومت به شمار می رود و به افزایش قدرت این محور نیز منجر می شود از این وضعیت استقبال نمی کنند. از همین رو دیپلماسی ایرانی برای تحلیل مواضع ایران در دوران پس از شکست داعش در سوریه، گفت و گویی را با کمال دهقانی فیروز آبادی، نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس انجام داده است که در ادامه می خوانید:

ما در یک هفته اخیر شاهد برگزاری نشست های آنتالیا و سوچی در خصوص شرایط جدید سوریه با حضور وزرای امور خارجه و سران سه کشور ایران، روسیه و ترکیه و حضور بشار اسد (در نشست سوچی) بودیم؛ از دیدگاه شما، در جایگاه نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، تاثیر دو نشست مذکور را در موازات اعلام شکست داعش در شرایط جدید سوریه چگونه ارزیابی می کنید؟

از ابتدای آغاز بحران سوریه ما شاهد درگیری های شدید نظامی در این کشور بودیم. با اوج گیری این درگیری ها بحران سوریه بعد منطقه ای و حتی فرامنطقه ای پیدا کرد چرا که اوج گیری این درگیری ها به ظهور داعش انجامید که در طول نزدیک به 6 سال جنگ باعث تخریب بسیاری از زیرساخت ها و قربانی شدن صدها هزار نفر در سوریه شد که باید به آن آوارگی ده ها هزرا سوری را از خانه و کاشانه شان اضافه کرد. اما جمهوری اسلامی ایران از همان دوران تا کنون موضع رسمی خود را در قبال بحران سوریه اعلام کرد. تهران بارها خواستار حل و فصل اختلافات از طریق راه حل دیپلماتیک و سیاسی و در عین حال گفت و گوهای سوری - سوری بود، اما در این مسیر برخی از کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای سنگ اندازی خود را با عدم پذیرش استراتژی ایران داشتند. این کشورها همواره خواستار سرنگونی حکومت بشار اسد بودند و در این راه از تجهیز و حمایت از گروه های تروریستی گرفته تا کمک های سیاسی، دیپلماتیک و رسانه ای دریغ نکردند، اما در این تقابل تلاش های تهران با همکاری مسکو برای حمایت از دولت بشار اسد سبب شد تا با قدرت گیری جبهه مقاومت، گروه های معارض سوری به خصوص داعش رو به اضمحلال رود و نهایتا چند روز پیش خبر شکست کامل داعش را موجب شود. اما در ادامه اکنون خود کشورهای حامی تروریسم داعش با شرایطی که این گروه تروریستی در اروپا و آمریکا با اقدامات خود در موازات بحران سرویه داشتند، موجب شد تا این کشورها هم در مقابل این گروه تروریستی موضع خود را داشته باشند. لذا این شرایط باعث آن شد تا این دولت ها بیش از این نتوانند در مقابل افکار عمومی جهانی حمایت سیاسی، نظامی و مالی خود را از تروریسم در سوریه داشته باشند. با توجه به این مساله و مضافا تحولات جدید سوریه اکنون این دولت ها نمی توانند دولت قانونی اسد را از معادلات سوریه حذف کرده و در تحولات آتی منطقه نادیده بگیرند. اما حضور قانونی و رسمی تهران و مسکو در بحران سوریه که با دعوت رسمی بشار اسد رئیس جمهوری سوریه صورت گرفته تا کنون توانسته کمک های جدی و شایان ذکری را به مبارزه با تروریسم داشته باشد و سبب شد تا برنامه تجزیه سوریه و در ادامه عراق با ناکامی و شکست روبه رو شود. اما در شرایط جدید در سایه شکست داعش در سوریه، سفر بشار اسد به روسیه و برگزاری نشست های سه جانبه آنتالیا و سوچی و دیدار اردوغان، پوتین و روحانی در قبال مساله تحولات سوریه نشان از این دارد که علاوه بر پیروزی بر تروریسم داعش، اکنون سوریه به فاز و دوران جدیدی وارد شده که آن فاز فاز سیاسی – امنیتی است. در این دوران قطعا برگزاری نشست های این چنینی به معارضین این پیام را می دهد که تنها راه حضور در آینده سوریه میز گفت و گو و مذاکره است و در غیر این صورت با ادامه جنگ مسلحانه این گروه ها با دولت قانونی دمشق آنها هم به سرنوشت داعش دچار می شوند؛ لذا این نشست ها که تقویت کننده نشست های آستانه بوده، حاوی این پیام مهم است که باید مشکل سوریه از طریق مذاکره خود سوری ها و با نظارت و حمایت حامیان یکپارچگی ارضی سوریه انجام گیرد. لذا گفت و گو و حل و فصل دیپلماتیک فصل جدید سوریه خواهد بود که فتح باب آن در آنتالیا و سوچی زده شد.

شما به دوران حدید سوریه اشاره کردید، در این دوران استراتژی تهران در قبال سوریه چه خواهد بود؛ آیا استراتژی ایران تغییر خواهد کرد؟

استراتژی جمهوری اسلامی ایران وجود امنیت و حفظ ثبات در تمام کشورهای منطقه و افزایش همکاری ها و مناسبات سیاسی - اقتصادی با آنان است تا از دل آن رشد و توسعه منطقه به وجود آید. اما آن چیزی که در دل بحران سوریه روی داد ایجاد یک جنگ نظامی تمام عیار برای نابودی دولت قانونی این کشور بود و تهران با درخواست دولت سوریه برای حفظ حکومت قانونی به دفاع از دولت و ملت این کشور پرداخت و در این راستا کمک های مستشاری فراوانی به نیروهای مردمی و ارتش سوریه و در ادامه عراق و حشدالشعبی داشت. اکنون هم در دوران جدید علاوه بر سوریه اگر عراق هم نیاز به کمک در برقراری ثبات و امنیت بیشتر خود از ایران داشته باشد قطعا جمهوری اسلامی از هیچ کمکی دریغ نخواهد کرد، چرا که امنیت جمهوری اسلامی ایران در گرو حفظ و گسترش ثبات در همسایگان است و هدفی که تهران به جد در منطقه و کشورهای آن پیگیر است، حفظ و گسترش امنیت و ثبات است تا از دل آن همکاری های اقتصادی و رشد و توسعه خاورمیانه شکل گیرد. لذا در دوران نوین سوریه جمهوری اسلامی ایران علاوه بر تلاش برای به نتیجه رسیدن نشست های آستانه می تواند در بازسازی سوریه تخریب شده نقشی جدی را ایفا کند، البته هنوز بحث های امنیتی دوران پساداعش نیز وجود دارد و نباید در این میان مبارزه با سایر گروه های تروریستی مسلح سوری را فراموش کرد.

اما با مشاهده رفتار ترکیه در طول بحران سوریه شاهد رفتار دوگانه از این کشور بودیم که هنوز هم ادامه دارد؛ آنکارا علاوه بر حضور در تروئیکای حمایت از دولت سوریه اکنون حمایت های خود را از "جبهه النصره" دارد. شما این رفتار دوگانه را چگونه ارزیابی می کنید؛ آیا این سیاست موجب افزایش تنش در سوریه و نیز مناسبات آنکارا با تهران و مسکو خواهد شد؟

به نظر من سرعت تحولات در خاورمیانه و سوریه آن قدر بالا است که دیدگاه ترکیه حتی با سه ماه گذشته هم بسیار متفاوت است، لذا برگزاری نشست در آنتالیای ترکیه و نیز تلاش برای برگزاری نشست سوچی و حضور اردوغان در این نشست و همچنین تلاش برای به نتیجه رسیدن نشست آستانه نشانه بارز تغییر رفتار آنکارا علیرغم برخی رفتارهای سوء این کشور است. اکنون هم ترکیه متناسب با این تحولات خود را بیشتر و بیشتر با جبهه مقاومت وفق خواهد داد و قطعا شرایط منطقه ای و تحولات داخلی سوریه، ترکیه را به این واقعیت خواهد رساند که همکاری های پررنگ تری را با تهران و مسکو و دولت قانونی دمشق داشته باشد. درعین حال یقینا این تحولات سبب ناکارآمدی بازی های دوگانه آنکارا خواهد شد. اما در نهایت من بعید می دانم این تحولات و رفتارهای آنکارا به تنشی جدی با ایران و روسیه بینجامد.

عراق نیز با پایان داعش و پررنگ شدن مسائل دیپلماتیکی و حل بحران سوریه از طریق میز مذاکره خواهان پیوستن به گفت و گوهای آستانه است در این راستا نیز 24 نوامبر"هشام العلوی"، سفیر عراق در ترکیه اظهار داشت که بغداد منتظر پاسخ رسمی کشورهای ضامن صلح در سوریه (ایران، ترکیه، روسیه) برای ایفای نقشی فعال در مذاکرات صلح سوریه است؛ از دید شما تاثیرات حضور بغداد را در این نشست چه خواهد بود؟

قطعا حضور بغداد به عنوان کشوری که خود نیز تجربه تلخ حضور داعش را چشیده می تواند در این نشست ها نقش مثبتی ایفا کند و مطمئنا با افزایش قدرت چانه زنی در این دست از گفت و گوها می تواند نتایج روشن تری را برای مذاکرات رقم بزند. علاوه بر این عراق مانند سوریه به عنوان دو کشوری که خرابی ها و تلفات فراوان مالی و جانی را در مبارزه با داعش داشته اند، اکنون با هدف مشترک رونق و بازسازی خرابی ها می توانند کمک های شایانی را به همدیگر داشته باشند.

اما در سوی دیگر داستان عربستان سعودی در موازات نشست آستانه و به خصوص پس از اعلام شکست داعش در سوریه به دنبال ایجاد ائتلاف و شکل دهی جبهه واحد معارضان سوری در حوزه سیاسی و دیپلماتیک است؛ تلاش های ریاض برای شکل دادن چنین ائتلافی را برای نقش آفرینی سوء عربستان در مذاکرات سوریه چگونه برآورد می کنید؟

قطعا عربستان مانند دوران بحران گسترده نظامی سوریه در دوران پساداعش هم نقش سوء خود را در حوزه دیپلماتیک و سیاسی خواهد داشت، چنان که در موازات حمایت های مالی و تسلیحاتی گسترده از تروریسم، حمایت های سیاسی خود را از قبل هم داشته است. لذا یقینا در این راستا عربستان سعودی اکنون سیاست و استراتژی اسرائیل و آمریکا را در خاورمیانه و به ویژه بحران سوریه پیاده می کند و مجری دستورات واشنگتن و تل آویو است، بنابراین عملا ریاض هیچ گونه سیاست مستقلی که از دل فکر و برنامه ریزی خود حاصل شده باشد، ندارد و اکنون تقریبا همه کشورهای منطقه و فرامنطقه و حتی گروه ها و احزاب سیاسی معارض سوری هم به این واقعیت پی برده اند، از همین رو نیز برخی از آنها به دنبال ایجاد زاویه با ریاض هستند؛ اما نمی توان نقش ریاض را در دوران جدید سوریه هم نادیده گرفت و قطعا با حمایت های گسترده به دنبال تقویت جبهه سیاسی معارض سوری از طریق ائتلاف خواهد بود تا بتواند اهداف خود را کماکان دنبال کند، پس جبهه مقاومت با رصد دقیق تمامی تحولات در همه عرصه ها ار سیاسی ودیپلماتیکی گرفته تا مسائل امنیتی و نظامی راهکارهای خود را برای مقابله با آنها خواهد داشت.

در یک ماه گذشته لبنان هم به کانون تحولات و توجهات در خاورمیانه بدل شده است؛ آیا تنش ها و اختلافات سیاسی و امنیتی در لبنان نشان از ایجاد یک سوریه دیگر در این کشور است؟

عربستان سعودی در طول یک ماه گذشته کلید یک توطئه جدی و پیچیده را در لبنان زد و با مجبور کردن سعد حریری به استعفا در ریاض با هدف بحران آفرینی به دنبال  فشار بر ایران و حزب الله با ناامن کردن لبنان بود، مضافا این که عربستان با ایجاد بحران بیشتر در کنار یمن و سوریه به دنبال آتش افروزی برای حفظ امنیت رژیم صهیونیستی بوده و کماکان هست. اما قطعا این پروژه با درایت و هوش بالای سیاسی گروه های لبنانی به ویژه حزب الله نمی تواند مطابق برنامه عربستان در لبنان پیش رود، چنان که این پروژه تاکنون در لبنان شکست خورده است، نه تنها شکست خورده که اتفاقا این دسیسه عربستان تاکنون باعث اتحاد بیشتر جریان ها، احزاب و شخصیت های سیاسی لبنانی با یکدیگر شده و نوعی انسجام ملی در لبنان را شکل داده است. یقینا با چنین مسایلی بعید است لبنان به سرنوشت تلخ سوریه دچار شود، هرچند که خواست عربستان سعودی در موازات اهداف اسرائیل و آمریکا ناامن کردن کشورهای منطقه خاورمیانه به خصوص هم پیمانان ایران مانند لبنان است و در این راه باز هم تلاش های سوء خود را خواهند داشت.

ما در 22 نوامبر شاهد برگزاری دوره هشتم نشست آستانه خواهیم بود؛ استراتژی جمهوری اسلامی در این دوره از نشست ها با توجه به شرایط متفاوت سوریه چیست؟

استراتژی جمهوری اسلامی از ابتدا تا کنون یک استراتژی ثابت بوده و آن هم حضور همه طرف های سوری در پای میز مذاکره برای به نتیجه رسیدن اختلافات و حل تنش ها و در نهایت شکل گیری یک سوریه امن و باثبات است. ما همواره اعتقاد داریم که هیچ کشوری حق دخالت در امور مدیریتی سایر کشورها را ندارد، لذا قطعا جمهوری اسلامی ایران در نشست آستانه ضمن حمایت همه جانبه از دولت قانونی سوریه تلاش های خود را برای ایجاد یک وحدت رویه و گفت و گوهای جدی برای سامان دادن به اوضاع این کشور ضمن عدم دخالت در امور آن خواهد داشت.

انتشار اولیه: 5 آذر 1396 / انتشار مجدد: شنبه 11 آذر 1396