سفر روحانی به مسکو؛ آغاز فصل جدید روابط

نویسنده: حسین ملائک، سفیر سابق ایران در چین و تحلیلگر مسائل بین المللی

دیپلماسی ایرانی: بنا به گفته وزیر ارتباطات، رئیس جمهوری ایران آقای روحانی بزودی در قالب یک سفر رسمی قرار است از مسکو بازدید نماید.

این سفر می تواند با اهمیت تلقی شود از آن رو که روابط ایران و روسیه به مدار جدیدتری ارتقا یافته و لزوم مشورت های سطح بالا بین دو کشور بیش از پیش احساس می شود. البته آقای روحانی از آغاز زمامداری خود تاکنون در هشت صحنه مختلف بین المللی در تهران، سازمان ملل، روسیه، آسیای مرکزی و چین با آقای پوتین ملاقات هایی داشته اند بنابراین صرف دیدار هرچند رسمی از اهمیت آنچنانی برخوردار نیست بلکه سمت و سو دادن به موضوعاتی که دو کشور را بصورت راهبردی در یک اردوی جهانی قرار داده و همچنین چگونگی همکاری های دوجانبه است که به این ملاقات عمق و اهمیت می دهد.

رابطه ایران و روسیه بعد از سفر رسمی آقای خاتمی در سال ١٣٨٢ تا سفر آتی آقای روحانی به روسیه شاهد یک ملاقات رسمی در سطح سران نبوده است. دوران آقای احمدی نژاد را بسیاری از کارشناسان و دست اندرکاران سیاست دوران سرد روابط ایران و روسیه می دانند. این روابط در زمان آقای روحانی بار دیگر گرم شد و بحران سوریه دو کشور را به مرزهای جدیدی کشاند.

اما آقای روحانی در روسیه با چه شرایطی روبرو خواهد شد؟

اولویت سیاست خارجی روسیه

برای روسیه مهمترین هدف در سیاست خارجی خروج از بحران و بی ثباتی است که در تعاریف و پروتکل های رفتاری بین این کشور و آمریکا بوجود آمده است. اینکه در آمریکا سفیر روسیه هر روز بعنوان جاسوس محلی در تیتر روزنامه ها داشته باشد اصلا خوشایند نیست. اگر حتی بپذیریم که سیستم سیاسی روسیه توانسته بر انتخابات آمریکا تاثیر گذاشته و برای آن سمت و سو تعیین کرده باشد اخبار موجود در کنگره و کاخ سفید حاکی از آن است اقدامات مزبور نتیجه ای را عاید روسیه در حال حاضر نکرده است. تا وقتی روسیه در بیم و امید تنظیم این رابطه با امریکا قرار داشته باشد این هدف را پیگیری خواهد نمود. البته تحولات داخلی آمریکا نشان می دهد که نباید انتظار داشت که تحریم ها و محدودیت های اعمالی آمریکا ناشی از الحاق کریمه و بحران اوکراین بر روسیه در میان مدت برطرف شود.

رابطه با ترکیه

روسیه بعد از کودتای ماه ژوئن ٢٠١٦ ترکیه و حمایت غرب و آمریکا از کودتاگران توانست فضای صمیمی قابل توجهی را با ترکیه بوجود آورد که حتی مقامات ترکیه از خروج از ناتو نیز صحبت کردند؛ اما بنظر می رسد امید و انتظارات روسیه در مورد ترکیه برای کشاندن این کشور به مدار نزدیکتری به خود، با فعال شدن دولت جدید آمریکا و ملاقات های متعدد رئیس سیا و وزیر دفاع آمریکا در چند هفته گذشته با مقامات ترکیه و پاسخ مثبت این کشور و نیز همکاری انگلستان در سفر خانم «می» به ترکیه قدری تعدیل شده است. این تعدیل در تصور برای ایران فرصت بازیگری جدیدی بوجود می آورد که در سفر مزبور می توان از آن استفاده کرد.

تحولات اخیر در صحنه سوریه

نشست هفتم مارس ٢٠١٧ روسای ستاد مشترک ترکیه، آمریکا و روسیه در آنتالیای ترکیه در مورد سوریه نقطه عطف تاریخی در بحران سوریه می باشد. هماهنگی این سه دولت می تواند آتیه و جهت گیری بحران را تا حد زیادی تحت تاثیر خود قرار دهد. مذاکرات آینده آقای روحانی با پوتین در مورد محتوای جلسه مذکور و نحوه انتقال آن به صحنه عملیات شاید کلیدی ترین بخش این سفر محسوب گردد.

در بحران سوریه، ایران بدلیل استقلال خواهی ذاتی برای روسیه یک شریک مشکل و نامتعارف محسوب می گردد. برای ایران نیز روسیه با توجه به اهداف و سیاست های متفاوت شریکی گریزپاست که هر لحظه ممکن است علاقمند به بازتعریف نحوه مشارکت باشد؛ اما هر دو کشور بر سر شاکله و ماهیت آینده سیستم سیاسی سوریه نظرات نزدیک به یکدیگر و تفاهم دارند. همکاری دو کشور برای کشاندن گروه های نظامی برسر میز مذاکره سیاسی می تواند بعنوان یک پروژه اساسی مطرح باشد. ادامه همکاری دو کشور در چارچوب اجلاس «آستانه» بسیار بااهمیت می باشد.

مدیریت رابطه با روسیه

روسیه یکی از مهمترین منابع سیاست خارجی ایران می باشد که در کلیه حوزه های روابط خارجی با ایران تعامل مهم و سازنده دارد. در مرحله کنونی نیز تا حل و فصل نسبی سیاسی بحران سوریه نقش این کشور بیش از پیش برای ایران ارزشمند است.

بسیاری از تحلیلگران ایرانی و روسی علاقمندند که رابطه ایران و روسیه را راهبردی تلقی نمایند. این رابطه با تمام تلاشی که در ظرف چند سال گذشته صورت گرفته توانسته است از نظر شکلی قدری با گذشته متفاوت گردد. علاقه به رابطه همه جانبه از هر دو سو اهمیت ویژه دارد بطوریکه این رابطه صرفا یک بعدی نبوده بلکه از بانک و بیمه و صنعت تا گردشگری و بخش هایی از فرهنگ را نیز شامل شود. اگرچه ساختارهای موجود در روابط کشش گسترش ناگهانی و زیاد را ندارد اما این ساختارها با برنامه ریزی می تواند در جهت این تعامل منعطف گردند.

اگر ایران بخواهد در منطقه تحرک ادامه دار و پایداری را رقم زند علی الاصول باید رابطه خود با روسیه را سروسامان دهد. روسیه نیز در منطقه خاورمیانه بدون ایران ظرفیت زیادی برای ارائه ندارند. مقایسه موقعیت روسیه در شش سال قبل با حال حاضر نشان می دهد که موقعیت جهانی این کشور مقتدرتر از گذشته است البته هنوز با چالش های جدی امنیتی با اروپا و آمریکا روبروست.

تنظیم رابطه ایران و روسیه بطوریکه نقش عوامل ثالث در آن به حداقل رسد واجد اهمیت است. بدین مفهوم که نه روسیه باید از جناح های داخلی ایران که ضد روس هستند واهمه داشته باشد و نه حاکمیت ایران از تعاملات جهانی روسیه. ارائه این حس اعتماد به دو طرف مهم است.

در حال حاضر نیروگاه های اتمی و متعارف به همراه دو پروژه راه آهن سنگ بنای اصلی همکاریهای اقتصادی دو کشور می باشد که البته اهمیت زیاد دارد لیکن نمی توان به آن گستردگی روابط را اطلاق کرد. این همکاری ظرفیت فنی و واقعی در حوزه نفتی و گازی هم دارد که می تواند با رفع موانع بوروکراتیک به آن جامه عمل پوشاند. با گسترش این نوع روابط است که می توان ظرفیت های همکاری منطقه ای را نیز افزایش قابل توجه داد.