سیاست داخلی و خارجی عربستان به کدام سمت می‌رود؟

دیپلماسی ایرانی: ملک سلمان و فرزند قدرتمند وی تغییرات قابل توجهی را در عرصه سیاست داخلی و خارجی عربستان از اوایل 2015 بنیان نهاده اند.

بنیاد کارنگی نظر کارشناسان خود را در مورد رویکرد جدید عربستان به سیاست خارجی، آینده خاندان سلطنتی و چالش هایی که در حوزه داخلی با آن مواجه خواهند بود و پاسخ آنها را برای آشوب جاری در منطقه جویا شده است.

تغییر در رهبری عربستان در سال گذشته چه تاثیری بر سیاست خارجی این کشور داشته است؟

فردریک وری، کارشناس ارشد برنامه خاورمیانه در بنیاد کارنگی: دکترین ملک سلمان رویکردی نظامی به تعارضات منطقه ای دارد و مهم ترین جزء آن را می توان در مداخله عربستان در یمن دید. برخی از تفاسیر این ماجراجویی عربستان را به عقب نشینی آمریکا از خاورمیانه و کنار آمدن ضمنی آن با اقدامات ایران در منطقه بعد از توافق هسته ای نسبت می دهند.

اما از منظری دیگر می توان گفت که رفتار خارجی عربستان ریشه در بستر بی ثبات داخلی دارد. نسل جدیدی از شاهزادگان سعودی با یکدیگر بر سر کسب پادشاهی رقابت دارند. محمد بن سلمان با تصدی وظیفه نظارت بر مداخله در جنگ یمن و ایجاد ائتلاف برای آزادسازی رقه توانسته قدرت قابل توجهی را به دست بیارد. به طور همزمان چالش های اقتصادی برآمده از کاهش نفت، دولت عربستان را ناگزیر از محدود کردن سیاست های خود می کند.

بنابراین نوساناتی که در رفتار خارجی عربستان مشاهده می شود را می توان برآیند چالش های اقتصادی و رقابت های داخلی بر سر تصدی کرسی پادشاهی دانست.

وضعیت رابطه عربستان و ایالات متحده چگونه است؟

پری کمک، کارشناس مسائل خاورمیانه: رابطه دوجانبه عربستان و آمریکا هم اکنون در برهه خوبی نیست. برخی از این اختلافات دوره ای است و در زمان رئیس جمهور بعدی آمریکا بروز نخواهد کرد. محمد بن سلمان نیز به احتمال زیاد ارتباطات بیشتری با غرب برقرار خواهد کرد.

اما تصور اینکه در دوران رئیس جمهور بعدی آمریکا روابط دوجانبه به ثبات و استحکام قبلی باز می گردد، امیدی واهی است. آمریکا مانند گذشته به نفت عربستان وابسته نیست و افکار عمومی آمریکا نیز از نقش گسترده کشورشان در خاورمیانه استقبال نمی کنند. در این میان، عربستان تصور می کند تعامل با تهران نوعی خیانت به ریاض بوده است.

اوباما در مصاحبه خود با آتلانتیک از موج سواری مجانی کشورهای حاشیه خلیج فارس گلایه کرد. این سخنان نشان می دهد که عربستان بیش از اندازه در تامین امنیت استراتژیک خود به آمریکا وابسته است.

تغییر این شرایط آن هم در وضعیتی که هر یک از طرفین اختلاف نظر جدی در مورد نحوه مدیریت بحران های جاری در منطقه دارند، دشوار به نظر می رسد.

تاثیر قیمت پایین نفت بر اقتصاد عربستان و جایگاه آن در بازار جهانی چگونه است؟

دیوید لوینگستون، کارشناس مسائل انرژی: قبل از بررسی تاثیرات قیمت پایین نفت بر اقتصاد عربستان، خوب است این نکته را در نظر داشته باشیم که سقوط قیمت نفت تا حدودی ناشی از تصمیم دولت عربستان برای بالا بردن سهم خود در بازار عرضه نفت به قیمت کاهش قیمت ها بود.

کسری بودجه عربستان هم اکنون به 15 درصد رسیده و ماهانه چندین میلیارد دلار از ذخیره ارزی خود را برای حفظ ارزش ریال عربستان مقابل دلار از دست می دهد. ریاض تنها می تواند چند سال با همین سرعت از خزانه خود خرج کند.

عربستان در حال از دست دادن بازار نفت خود در چین، هند و آمریکا است و ورود مجدد ایران به بازار با ارائه پیشنهاد تخفیف نیز موقعیت عربستان را به خطر انداخته است.

آینده روابط ایران و عربستان و بازسازی روابط چگونه خواهد بود؟

کریم سجادپور، کارشناس ارشد مسائل خاورمیانه: احتمال بازسازی روابط در 2016 بسیار بعید است. تعارض ایران و عربستان یک جنگ نیابتی ژئوپلتیکی است که با تنازعات نژادی و قومی نیز در هم آمیخته است.

عربستان میلیاردها دلار برای خنثی کردن نفوذ ایران در منطقه هزینه کرده است. سوریه، لبنان و عراق در حوزه نفوذ ایران قرار دارند و حمله نظامی عربستان علیه حوثی های یمن- که تحت حمایت ایران هستند- تلفات زیادی به جای گذاشته و بستر رشد گروه های افراطی مانند القاعده را فراهم کرده است. عربستان تنها در بحرین آن هم با هزینه کردن از اعتبار خود توانسته از دست بالاتر برخوردار باشد.

اگرچه تهران و ریاض هر دو منافع مشترکی در شکست داعش دارند، اما هر یک دیگری را در ایجاد و گسترش آن مقصر می دانند. تهران داعش را مولود ایدئولوژی وهابیت می داند و عربستان نیز داعش را نتیجه سرکوب نیروهای سنی در سوریه و عراق می بیند.

تاکنون تلاش های وزیر خارجه ایران و بازیگران خارجی نظیر آمریکا برای تنش زدایی بی نتیجه بوده است.

ارزیابی شما از سیاست عربستان در سوریه و لبنان چگونه است؟

جوزف باهوت، پژوهشگر مهمان در برنامه خاورمیانه بنیاد کارنگی: تمایل ریاض به تضعیف نفوذ ایران در سوریه عامل اصلی حمایت آن از معترضان سوری بود.

هم اکنون روسیه و آمریکا مایلند که تعارض در سوریه به روش سیاسی حل شود و عربستان نیز به اکراه با این راه حل همراه شده است. اگرچه عربستان همچنان خواستار برکناری اسد است، اما از مذاکره میان هیات نمایندگان نیروهای معارض و دولت اسد در ژنو حمایت می کند. ریاض همچنین امیدوار است که نفوذ مسکو در سوریه بتواند به تدریج نفوذ تهران را تحت الشعاع قرار دهد.

رویکرد عربستان به لبنان نیز با انگاره ضدایرانی مشابهی توجیه می شود. ریاض برای مدت طولانی از سعد حریری حمایت و آن را تشویق می کرد که مقابل حزب الله بایستند. در حال حاضر عدم تشکیل دولت کارآمد در بیروت به همراه تقویت حزب الله باعث تغییر یکباره سیاست آن در لبنان شده است. در اوایل 2016 عربستان همه کمک های خود به ارتش لبنان را قطع و تهدید کرد که حمایت های دیگر خود از دولت لبنان را نیز قطع خواهد کرد.

منبع: بنیاد کارنگی / ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی / 25