تحکیم جایگاه کردها در ترکیه و سوریه

نویسنده: میکائیل تنخوم

دیپلماسی ایرانی: در هر دو سوی مرز ترکیه و سوریه، کردها در حرکت خود به سمت خودمختاری موفقیت های چشمگیری به دست آورده اند. در ترکیه این موفقیت از طریق پیروزی پای صندوق های رأی حاصل شده است و در سوریه از طریق نبرد در میدان جنگ. پس از کسب حمایت جهانی و پشتیبانی نیروی هوایی آمریکا در دفاع از کوبانی مقابل محاصره داعش، کردهای سوریه اکنون موفق به تصرف منطقه راهبردی تل ابیض شده اند. در پی انتخابات اخیر ترکیه، حزب دموکراتیک خلق ها (ه.د.پ) موفق شده است وارد پارلمان شود. این تحول، چشم انداز سیاست ترکیه را تغییر داده است. ورود اولین حزب کردمحور به پارلمان ترکیه لحظه ای تاریخی برای حقوق مدنی ترکیه بوده است؛ اما با توجه به اتفاقات دو سوی مرز، برنده اصلی این تحولات حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) است، حزبی شبه نظامی که الهام بخش شکل گیری ه.د.پ بود و شاخه سوری آن، حزب اتحاد دموکراتیک (پ.ی.د)، پیروزی های اخیر در مقابل داعش را پایه گذاری کرده است.

ورود ه.د.پ به پارلمان ترکیه و کنترل مناطقی از سوریه توسط پ.ی.د، فصل جدیدی در تلاش های چندین دهه ای پ.ک.ک برای شکل دادن به یک کنفدراسیون پان-کردی در خاورمیانه و گرد هم آوردن سی میلیون کرد فراهم می کند. رهبران پ.ک.ک مسیر دستیابی به خودمختاری کردها را از طریقی به غیر از استقلال ترسیم کرده اند. ه.د.پ، که پایگاه اجتماعی آن با پ.ک.ک یکی است، دستاوردهای زیادی در آنکارا داشته است و بر مبنای آنها می تواند هدف پ.ک.ک برای شکل دادن به یک کنفدراسیون کردی را تبدیل به واقعیت کند. در ماه مارس سال 2005، عبدالله اوجالان، رهبر پ.ک.ک، اعلامیه کنفدرالیسم دموکراتیک، نقشه راه تشکیل کنفدراسیون مناطق کردنشین خاورمیانه به صورت فدرالی، را منتشر کرد. پیشرفت های سیاسی مانند پیروزی ه.د.پ و پیروزی های نظامی مانند پیشروی پ.ی.د در سوریه در حال کمک به تحقق این رویای اوجالان هستند. چشم انداز آینده برای پ.ک.ک هیچ وقت بهتر از این نبوده است.

همکاری های جدید

در سال 2012، پ.ی.د که زیرشاخه پ.ک.ک است سه کانتون خودگردان در کردستان سوریه تأسیس کرد. این اقدام، پیشرفت مهمی برای اوجالان بود که مرحله اول نقشه راهش، تأسیس احزاب سیاسی وابسته در مناطق کردنشین دیگر کشورها بوده است که بعدها راه را برای تشکیل کنفدراسیونی به همراه کردهای ترکیه فراهم کند. کانتون های پ.ی.د روژاوای کردستان (غرب کردستان) یا به بیان ساده تر «روژاوا» نامیده شدند که معنی ضمنی آن این بود که کردستان تحت کنترل اقلیم کردستان عراق بخش جنوبی این پیکره بزرگتر است. هدف نهایی اوجالان در دست گرفتن اقلیم کردستان عراق و افزودن آن به پیکره بزرگتر کنفدراسیون کردستان تحت تسلط پ.ک.ک است.

با این حال، اقلیم کردستان عراق این طرح را بدون پاسخ نگذاشت و در ماه آوریل سال 2014، به بهانه جلوگیری از نفوذ جنگجویان داعش از سوریه، خندقی به طول 17 کیلومتر در مرز روژاوا و اقلیم کردستان حفر کرد. این خندق به صورت حصاری شکننده میان قلمرو رو به گسترش پ.ک.ک و سرزمین های دولت کردستان عراق عمل می کرد. چند ماه بعد، با نفوذ داعش به شمال عراق نیروهای پیشمرگ اقلیم کردستان عراق این منطقه را ترک کردند.

هنگامی که نیروهای داعش منطقه کوهستانی سنجار را در شمال غرب عراق محاصره کردند، جنگجویان ی.پ.گ یا یگان های مدافع خلق که شاخه نظامی پ.ی.د محسوب می شوند، کریدوری درست کردند تا ده هزار کرد ایزدی گرفتار داعش را به روژاوا انتقال دهند. تصاویر مخابره شده از نیروهای پ.ک.ک و ی.پ.گ که در حال نجات ایزدی ها از دست نیروهای داعش بودند اعتبار پ.ک.ک و ایده پان کردی اش را افزایش داد.

علاوه بر این، حمله داعش به شهر کوبانی نیز همکاری میان غرب و نیروهای کرد همسو با پ.ک.ک را تقویت کرد و ائتلاف میان این دو را به عنوان راهی برای جلوگیری از پیشروی داعش در سوریه مطرح نمود. ائتلاف کشورهای غربی ضدداعش، سیاست حمایت از روژاوا از طریق حملات هوایی را در پیش گرفت. این به معنای تغییر رویکرد خصمانه غرب نسبت به سازمان های مرتبط با پ.ک.ک بود. ایالات متحده با تکیه بر نیروی زمینی کردها در جنگ با داعش، حملات هوایی به سنجار را انجام داد و با رساندن سلاح و مهمات به نیروهای در محاصره پ.ی.د در کوبانی کمک کرد.

شاید غرب از عملکرد پ.ی.د خشنود باشد، اما رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه فاصله خود را از روژاوا حفظ کرده است. هشت ماه بعد از آنکه پ.ی.د کانتون های خودگردان خود را در سوریه تأسیس کرد، اوجالان در اقدامی تاریخی آتش بس یکطرفه ای با دولت ترکیه اعلام کرد و به نبرد 30 ساله خود با آنکارا که 40 هزار کشته بر جا گذاشته بود موقتاً خاتمه بخشید. مذاکرات صلح میان دولت اردوغان (که در آن زمان نخست وزیر بود) و اوجالان با استقبال گسترده عمومی روبرو شد و فرصتی بی نظیر برای اردوغان فراهم آورد که توافقی تاریخی انجام بدهد. اگر آنکارا می توانست با اوجالان به تفاهم برسد و برای کردستان ترکیه اندکی خودمختاری فراهم کند، آنچه به دست می آورد یک کنفدراسیون کردی به رهبری پ.ک.ک و پ.ی.د و متمایل به آنکارا بود که اقلیم کردستان عراق را نیز به دست می آورد. چنین دستاوردی می توانست از استقلال کردستان جلوگیری و در عین حال روژاوا و حکومت کردستان عراق را تبدیل به دولت های دست نشانده ترکیه کند. به این ترتیب، مرزهای جنوبی ترکیه هم با یک منطقه حائل کردنشین تأمین امنیت می شدند و قدرت منطقه ای رو به افول آنکارا نیز احیا می شد. اما اردوغان نتوانست بر تردیدهای خود غلبه کند.

تا نیمه اکتبر سال 2014، یک ماه بعد از شروع محاصره کوبانی به دست داعش، اردوغان اصرار داشت که پ.ی.د سازمانی تروریستی است که با داعش فرقی ندارد. وقتی اردوغان با خوشحالی علنی اعلام کرد که «کوبانی در آستانه سقوط است» کردهای ترکیه مبهوت شدند. در آن مقطع، آمریکا به کمک پ.ی.د آمد و آنکارا هم نهایتاً به 200 پیشمرگ اقلیم کردستان عراق اجازه داد که از طریق خاک ترکیه عازم دفاع از کوبانی شوند. اما درخواست پ.ی.د برای باز کردن یک کریدور زمینی به منظور دریافت کمک های لجستیک را رد کرد.

برای کردهایی که خویشاوندانشان تحت محاصره داعش در حال زجر کشیدن و کشته شدن بودند، تصمیم اردوغان به اجتناب از همکاری بیشتر با ی.پ.د، لحظه سیاسی تعیین کننده ای بود. کردها اکنون قدرت، مشروعیت و حمایت بین المللی رو به رشدی داشتند. نبرد بعدی آنها برای کسب مشروعیت سیاسی در پای صندوق های رأی بود.

هم کردها و هم غیرکردهایی که با دولت عدالت و توسعه مشکل داشتند از رای به ه.د.پ سود زیادی می بردند. به همین خاطر، این حزب کردمحور آن قدری از چپگراهای غیرکرد حمایت کسب کرد که بتواند 13.1 درصد آراء را کسب کند و از حد نصاب 10 درصدی مورد نیاز برای کسب 80 کرسی پارلمانی عبور کند. پیروزی ه.د.پ عدالت و توسعه را از اکثریت پارلمانی انداخت و مانع از آن شد که اردوغان اقدام به تغییر قانون اساسی ترکیه و تبدیل آن از نظام پارلمانی به نظام ریاستی کند. در آن صورت او می توانست قدرت اجرایی نامحدودی کسب کند.

موفقیت سیاسی ه.د.پ سرآغاز عصر جدیدی در مشارکت سیاسی کردها است. حزب آشتی و صلح (ب.د.پ)، سلف سیاسی ه.د.پ، در زمان اعتراضات سیاسی گزی پارک در سال 2013 (دو ماه بعد از اعلام آتش بس یک طرفه اوجالان و در آستانه شروع مذاکرات با دولت عدالت و توسعه)، تا حد زیادی ساکت ماند. بسیاری از چپگرایان ترکیه باور داشتند که غیبت ب.د.پ در این اعتراضات نتیجه یک بده بستان سیاسی میان اوجالان و اردوغان بوده است. برای ممانعت از تمایلات فزاینده به جداسازی مطالبات کردها از کلیت تلاش های آزادیخواهانه در ترکیه، اوجالان از ب.د.پ خواست که تبدیل به حزبی جدید و فراگیرتر شود که بتواند «جنبش کردها و چپگرایان ترک را در کنار هم گرد بیاورد».

پیش از انتخابات هفتم ژوئن ترکیه، ه.د.پ کمپین منظمی برای کسب پایگاه اجتماعی فراتر از جامعه کرد ترکیه راه انداخت و به جوانان چپگرای ترک، زنان و دیگر اقلیت ها رو آورد. پس از پیروزی انتخاباتی این حزب، صلاح الدین دمیرتاش، یکی از دو رهبر حزب، این موفقیت را پیروزی تمام «ستم دیدگان» خواند. علی رغم موفقیت های ه.د.پ در میان چپگرایان غیرکرد، بیشتر رای های این حزب از محافظه کاران کرد به دست آمده است. بر اساس تحلیل های آماری پرفسور اریک میرسون (Erik Myersson) از دانشکده اقتصاد استکهلم، در این انتخابات تقریباً 1.5 میلیون رای دهنده محافظه کارکرد رای خودشان را از حزب «عدالت و توسعه» اردوغان به ه.د.پ تغییر دادند. همچنین، به گفته یکی از مؤسسات پژوهشی و انتخاباتی ترکیه، تقریباً یک سوم آراء ه.د.پ از کسانی به دست آمد که پیش از این حامی حزب عدالت و توسعه بوده اند.

حالا که ه.د.پ به پارلمان راه یافته است، باید برای عملی کردن وعده هایش، هم به کردها و هم به چپگرایان جامعه شهری ترکیه، تلاش زیادی بکند. عامل تعیین کننده در این میان، برنامه های این حزب برای طبقات پایین و اقلیت های ترکیه است. از طرف دیگر، آنچه که میزان حمایت از ه.د.پ را در قلب مناطق کردنشین ترکیه مشخص می کند موفقیت این حزب در پیشبرد آرمان خودگردانی کردستان ترکیه است. با توجه به اینکه بالاترین نرخ زاد و ولد متعلق به مناطق کردنشین ترکیه است و تعداد فرزندان هر خانوار در این مناطق 3 تا 4، یا 4 تا 5 فرزند (بسته به استان) است، چپگرایان ترکیه اگر می خواهند کماکان در پارلمان ترکیه به عنوان یک نیروی سیاسی تأثیرگذار مطرح باشند باید به خواسته خودگردانی کردها تن بدهند.

حتی پیش از اینکه چپگرایان فرصتی برای فکر کردن در این مورد داشته باشند، نیروهای ی.پ.گ شهر استراتژیک تل ابیض را، آنسوی شهر «آقچه قلعه» در ترکیه، تصرف کردند. با تصرف تل ابیض، ی.پ.گ مسیر لجستیک شمال به جنوب را برای پایتخت داعش در رقه قطع کرد. این پیروزی استراتژیک به تلاش های پ.ی.د برای اتصال کوبانی به کانتون «جزیره» در شمال شرقی سوریه و ایجاد یک قلمرو یکپارچه از کوبانی تا مرز عراق کمک کرده است. پ.ی.د اکنون باید داعش را از مناطق میان کوبانی و کانتون «عفرین» پاکسازی کند. این نیرو اکنون کارزاری برای تصرف شهر «جرابلس» که جمعیت آن ترکیبی از کرد و عرب است آغاز کرده است تا به این هدف دست یابد. ه.د.پ به عنوان حامی اصلی ترکیه ای پ.ی.د در نبرد علیه داعش باید بتواند از درون پارلمان ترکیه حمایت داخلی و بین المللی را جلب کند.

با ادامه حمایت غرب، پ.ی.د به زودی قلمرو پیوسته ای در سوریه به دست خواهد آورد که تقریباً تمام مرز جنوبی ترکیه را پوشش می دهد، حتی اگر اردوغان هفته پیش به صراحت گفته باشد که هیچ گاه اجازه تأسیس حکومتی جدید در شمال سوریه را نخواهد داد. در ترکیه، ه.د.پ که سمپات پ.ک.ک است مدافع اصلی کردها برای رسیدن به اندکی خودگردانی درون کشور ترکیه است. با ادامه آتش بس میان پ.ک.ک و آنکارا، احتمال رسیدن کردها به آرزویشان برای خودگردانی از طریق دموکراتیک تحقق خواهد یافت. رویای پ.ک.ک برای استقرار مناطق خودمختار کردنشین در دو طرف ترکیه و سوریه محقق بشود یا نشود، پیشروی این گروه به سمت این هدف نقشه سیاسی ترکیه و خاورمیانه را تغییر داده است.

منبع: فارن افرز/ مترجم: علی عطاران