مثلثی که از توافق هسته‌ای متضرر می‌شوند

دیپلماسی ایرانی: سرانجام پس از چند روز مذاکرات فشرده، ایران و گروه 1+5 بر سر تمدید مذاکرات به توافق رسیدند. این درحالی است که پیش از آن گمانه های مطرح شده حول محور توافق سیاسی یا توافق جامع می چرخید، اما اقدامات برخی کشورهای منطقه موجب شد تا مذاکره کنندگان بر سر تمدید مذاکرات توافق کنند. حضور سعود الفیصل وزیر امور خارجه عربستان در فرودگاه وین و دیدار با جان کری، گفت وگوی تلفنی نتانیاهو با اوباما و همچنین دیدار اردوغان با جو بایدن معاون رییس جمهور امریکا نشان از تلاش های مثلت ترکی، عربی، اسرائیلی برای عدم توافق در مذاکرات دارد.

به غیر از اقدامات جمهوری خواهان و نامه نگاری های آن ها به اوباما، و همچنین بحث های بین المللی مطرح شده، سه محور عربستان، ترکیه و اسرائیل به طور حتم از توافق متضرر می شدند. عربستان متضرر سیاسی و نفوذ منطقه ای، ترکیه متضرر اقتصادی - با توجه به اوضاع نابسامان اقتصاد داخلی- و رژیم صهیونیستی نیز متضرر امنیتی. سعودی ها به نمایندگی از گروه های فشار وارد روند مذاکرات شدند. سفر سعود الفیصل به روسیه و دیدار با پوتین و سرانجام سفر به وین و دیدار با کری آن هم در فرودگاه و همچنین اقداماتی که سعودی ها در انتخابات کنگره انجام دادند، نشان از مجموعه تلاش های حاکمان عربستان برای عدم دستیابی به توافق دارد. از این رو به نظر می رسد این سه کشور که مثلث مخالفت با توافق را تشکیل می دهند، خواهان فرصت از گروه 1+5 و جامعه بین المللی بودند.

رژیم صهیونیستی به دنبال فرصت برای تقویت گنبد آهنی، ترکیه در پی بازسازی اقتصادی- زیرا در صورت رفع تحریم های ایران و از سرگیری مبادلات مالی ایران با جهان، ترکیه ده ها میلیارد دلار متضرر می شود - و سعودی ها نیز در پی فرصت برای بازسازی روابط خود با ایران و دستیابی به راه حل های مورد نظر در مناقشات منطقه ای هستند. در حال حاضر عربستان درگیر مسائلی همچون ریاست جمهوری لبنان، بحران بحرین، تحولات عراق و سوریه و همچنین شرایط موجود در مصر و لیبی است. از این رو نیاز دارد طی چندین جلسه با ایران دست کم به حل و فصل این مسائل بپردازد و راه حلی برای آنها پیدا کند. به همین خاطر آمریکایی ها و غربی ها این موضوع را پذیرفته و به این سه دولت مهلت دادند که طی 7 ماه به اهداف خود برسند. در این راستا می توان به درخواست آمریکا از مقامات عربستانی مبنی بر حل و فصل روابط خود با ایران اشاره کرد. مجموعه این عوامل نشان می دهد که فشارها و موانع جدی برای رسیدن به توافق وجود داشته است. گرچه عربستان وزنه ای نیست که بتواند بر سر راه مذاکرات مانع ایجاد کند، اما لابی قوی دارد. عربستان به نمایندگی از کشورهای مخالف این اقدام را انجام داد. حضور سعود الفیصل در وین آن هم در فرودگاه، و ملاقات کری با او در هواپیما حاوی نکته ای است. سعود الفیصل حتی حاضر به دیدار با ظریف در مقابل دیدار وزیر خارجه ایران با او در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل نشد. شاید بتوان گفت طی این 7 ماه شاهد تحولی در روابط ایران و عربستان خواهیم بود و دیپلماسی ایران به سمتی خواهد رفت که آرامشی میان ریاض و تهران برقرار و زمینه را برای توافق استراتژیک میان ایران و گروه 1+5 فراهم آورد.

نکته دیگر آنکه باید دانست که تنها سه دولت عربستان، ترکیه و اسرائیل نیستند که در این راستا قدم برداشتند، بلکه دیگر کشورهای جهان از جمله استرالیا و کانادا نیز حضور داشتند. اما منطق دیپلماسی ایران توانست در مقابل جبهه گسترده مالی، تبلیغاتی، سیاسی، امنیتی و نظامی بایستد. یکی از دستاوردهای مذاکرات طی یک سال گذشته این بود که کشورهای حامی و به وجود آورنده تکفیری ها، اکنون دست از حمایت خود برداشته اند. به یاد داریم زمانی که داعش موصل را به تصرف خود در آورد، رسانه های عربی و غربی اعلام کردند که آنها انقلابیون عراق هستند که در دولت مالکی در حاشیه قرار گرفته بودند و شیوخ وهابی، سعودی و قطری به صورت علنی در نماز جماعت داعشی ها شرکت می کردند. اما اکنون کار به جایی رسیده که کسی جرات اعلام حمایت از آنها را ندارد. این نشان از پیشروی منطق جمهوری اسلامی ایران و اثرگذاری آن بر مذاکرات دارد. این از اصل توافق مهمتر است. آنها مجبور هستند که با ایران به گفت وگو بنشینند. شرایط به گونه ای رقم خورده که نشان داد ایران اهل منطق، گفت وگو و ضد تروریسم است. قدرت های بزرگ نیز این را پذیرفته اند.

اگر به موضع عربستان و فرصت خواهی او برای بازسازی روابط با ایران بپردازیم، شاید در اینجا جایگاه عراق قابل توجه باشد. با روی کار آمدن دولت العبادی، تلاش برای بازگشایی سفارتخانه ها و از سرگیری روابط میان ریاض - بغداد آغاز شد. از این رو شاید گفته شود که عراق بتواند در ماه عسل بازسازی روابط خود با عربستان، به عنوان میانجی بازسازی روابط ایران و عربستان نیز عمل کند. اما شاید نقش کویت از عراق مهمتر باشد. اقدامات کویت موجب سفر معاون وزیر خارجه ایران به عربستان شد، نقشی که عراق نمی تواند بازی کند. در حال حاضر رابطه عراق و عربستان جدی نیست. عربستان به دنبال بازسازی و احیای دوباره خود در عراق پس از شکست پروژه هایش در این کشور است. از طرفی مقامات عراقی از جمله العبادی و جعفری نمی توانند مورد اعتماد سعودی ها باشند، زیرا سعودی ها به روابط صمیمی آنها با ایران آگاه هستند.

از طرفی عراق در حال حاضر به دنبال خروج از انزوای خود در میان کشورهای عربی است. به همین دلیل شاید کویت زمینه بیشتری برای میانجیگری دارد. در میان کشورهای غربی نیز آلمان می تواند چنین نقشی را ایفا کند.  آلمانی ها در خصوص مبادله اسرا میان حزب الله و رژیم صهیونیستی نقش مهمی ایفا کردند.  با همه اینها بازسازی روابط ایران و عربستان طی مدت 7 ماه می تواند به امضای توافق کمک قابل توجهی بکند.