انقلابی در گیر و دار شکست و موفقیت

دیپلماسی ایرانی :  یمن، جنوبی ترین و بزرگ ترین همسایه عربستان این روزها حال و روز خوبی ندارد. با وجود این که دیکتاتوری علی عبدالله صالح، رئیس جمهوری سابق یمن پایان یافته و قرار است فصل جدیدی در تاریخ سیاسی این کشور آغاز شود، اما اختلافات که عموما اختلاف های قبیله ای و طایفه ای است، به اندازه ای گسترش یافته  که هر گونه مذاکره ای را به چالش کشانده و آینده مبهمی را برای یمن رقم زده است. در این میان جنبش الحوثی، بزرگترین جنبش سیاسی شیعی این کشور در حالی به پیش روی های خود ادامه می دهد که اخبار منتشر شده حاکی از رسیدن آن به درواه های صنعا، پایتخت یمن و تلاش برای تصرف فرودگاه بین المللی این شهر است. در عین حال این جنبش توانسته قبیله الاحمر، یکی از بزرگترین و پرنفوذترین قبایل یمن را نیز به زانو در آورد. مساله ای که نه تنها باعث نگرانی یمنی ها بلکه بزرگترین همسایه آن یعنی عربستان را نیز بیش از پیش نگران کرده است. این در حالی است که دولت یمن به تازگی کشور اتحادیه ای را متشکل از شش ایالت اعلام کرده که این مساله خود به تنهایی چالش تازه ای را برای این کشور ایجاد کرده است. چرا که در این تقسیم بندی خواسته های بسیاری از قبایل و مدعیان سیاسی از جمله الحوثی ها نادیده گرفته شده است. به راستی چه سرنوشتی در انتظار یمن است؟  در این رابطه با محمد فرازمند، سفیر پیشین ایران در بحرین و تحلیلگر ارشد مسائل منطقه به گفت وگو نشسته ایم که در ادامه می خوانید:

اخباری منتشر شده مبنی بر اینکه الحوثی ها به دروازه صنعا رسیده اند، برخی بر این عقیده اند که این مساله به درگیری میان عربستان و گروه شیعی و همچنین ترس عربستان از اینکه هلال شیعه در حوزه خلیج فارس منجر خواهد شد، تا چه حد این محتمل خواهد بود؟

در خصوص تحرکات نظامی حوثی ها نباید اغراق کرد. انها بخشی از ترکیب جمعیتی و بخشی از ترکیب سیاسی یمن هستند و مشارکت جدی در پیروزی انقلاب این کشور در سال 2011 داشتند. در تمامی ساز و کارهای سیاسی که پس از سرنگونی علی عبدالله صالح در فوریه 2012 در یمن شکل گرفته و تاکنون هم ادامه دارد، حوثی ها به عنوان بخشی از ترکیب سیاسی یمن حضور فعال داشته و دارند. از جمله  در گفتگوهای ملی که از مارس 2013 تا ژانویه 2014 در یمن در جریان بود، و هم چنین در کمیته تدوین قانون اساسی  این کشور حوثی ها فعالانه شرکت داشتند. لذا نباید تصور کرد که  انها به دنبال تخریب توافق های سیاسی در یمن هستند. از سوی دیگر ، یمن دارای ترکیب جمعیتی قبیله ای است و معروف است که 85 درصد از جمعیت این کشور ساکن روستاها  و تابع نظام قبیله ای هستند. این نظام قبیله ای همواره در تحولات سیاسی نقش داشته در حقیقت باید اذعان کرد که همین ائتلاف های قبیله ای بود که در نهایت منجر به سرنگونی حکومت علی عبدالله صالح شد. حوثی ها در منطقه شمال یمن ، بخصوص در استان های صعده و عمران  درگیری هایی را با افراطیون و تکفیری ها داشته اند. هدف انها محافظت از محیط جغرافیایی خود در برابر افراطیونی است که به کشورهای همسایه یمن وابسته اند و می خواهند حوثی ها را از نقشه سیاسی یمن حذف کنند، بویژه که در حال  حاضر نیروهای سیاسی  در صنعا سرگرم چانه زنی بر سر دو موضوع اساسی هستند "قانون اساسی و تقسیمات فدرالی" . بر اساس تصمیم کمیته ای به ریاست رییس جمهور یمن در این هفته اعلام شد که یمن به شش منطقه فدرال تقسیم می شود. استانهای  شمالی یمن از جمله صعده  و عمران و ذمار در زمره منطقه فدرالی " ازال " تحت اداره صنعا قرار گرفته اند این تقسیم بندی که  مخالفینی دارد بعنوان بخشی از قانون اساسی یمن در کمتر از یک سال به رای مردم گذارده خواهد شد 

بخشی از درگیری هایی که در شمال یمن اتفاق افتاده است درگیری میان قبیله حوثی ها و بخشی از قبیله حاشد است که قبیله رئیس جمهور سابق یمن است. جناحی در داخل قبیله حاشد بخصوص خاندان الاحمر به دنبال  تحمیل وزن سیاسی خود به ساختار کلی یمن هستند و همین مسائل موجب درگیری هایی شده است . بعید می دانم که حوثی ها به دنبال نظامی  و امنیتی کردن فضای یمن باشند. حوثی ها نقش بسیار مثبتی در  گفتگوهای ملی داشته و البته در نوشتن و تبیین قانون اساسی این کشور هم بسیار فعال بودند و به تبیین قانون اساسی مترقی و جامع در یمن پس از علی عبدالله صالح کمک شایانی کردند.

تحلیلگران معتقدند القاعده در جنوب یمن نفوذ زیادی دارد، اما این نفوذ بدین معنا نیست که القاعده بتواند بر حاکمیت یمن مسلط باشد. همچنین آنها نسبت به وقوع جنگ داخلی و یا تبدیل شدن یمن به بهشت القاعده هشدار می دهند چقدر این احتمالات را قوی می دانید؟

القاعده در یمن همواره برگه ای بوده است که هم کشورهای منطقه ای و همسایگان یمن با ان بازی کرده اند و هم علی عبدالله صالح رئیس جمهور سابق این کشور برای تثبیت جایگاه خود و  دریافت کمک های مالی و نظامی  از عربستان و غرب از ان استفاده می کرد. القاعده در بافت جمعیتی یمن جایگاهی ندارد. بافت جمعیتی این کشور قبیله ای ست و ساکنان این کشور تابع قبابل خود هستند.  القاعده نتوانسته قبیله یا قبایل مشخصی را با خود همراه سازد، قبایل معروف یمن مانند حاشد و بکیل و ارحب ً مخالف قدرت گرفتن القاعده هستند. پیش از تحولات سوریه یکی از سیاست های محوری القاعده این بود که یمن را به اصلی ترین پایگاه خود در منطقه عربی تبدیل کند. اما با تحولات سوریه و عراق ، بخشی از توان سیاسی و نظامی القاعده به سمت این دو کشور سرازیر شد. بخصوص زمانی که انو العولقی فرمانده القاعده در شبه جزیره عربی، کشته شد ، توان این گروه در یمن تحلیل رفت. با این حال نقاطی از یمن مثل استان مارب که از قدیم نیز ناامن بوده و افراد مسلح در آن  برای دست یابی به منابع مالی ادم ربایی می کردند محیط مناسبی برای فعالیت القاعده نیز می باشد. بخشی از فعالیتهای تروریستی که در یکسال گذشته دیپلماتها و منافع ایران را در یمن هدف قرار داده به احتمال زیاد تحت هدایت سازمانهای امنیتی کشورهای منطقه می باشد .

گمانه دیگری میان کارشناسان مطرح است مبنی بر اینکه جنگ میان عربستان سعودی و گروه الحوثی می تواند به سرعت به جنگ منطقه ای تبدیل شود که در آن طرف های مختلف تحت عناوین گوناگون در آن دخالت و همچنان بعد مذهبی آن برجسته خواهد ماند. این گمانه تا چه میزان با واقعیت روی داده همخوانی دارد؟

در حال حاضر درگیری فیزیکی یا جنگ مستقیم  و علنی میان عربستان و حوثی ها وجود ندارد. حوثی ها و عربستان در فاصله سالهای ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۹  ، شش درگیری بزرگ و قابل توجه با هم داشتند و نهایتا هم سعودی ها نتوانستند به خواسته های خود در این نزاع دست پیدا کنند. این در حالی بود که در فاصله زمانی گفته شده دولت وقت آقای علی عبدالله صالح هم در سرکوب حوثی ها نقش داشت. در حال حاضر بعید به نظر می رسد که عربستان سعودی از  انگیزه  کافی برای جنگ مستقیم با حوثی ها در داخل یمن برخوردار باشد.جنگ های عربستان با حوثی ها بیشتر به پیش از تحولات مردمی جدی در این کشور و از قدرت خارج شدن علی عبدالله صالح مربوط می شود. اما طرف مقابل حوثی ها در درگیری های اخیر افراطیون سلفی  و امتداد انها در تشکل الاصلاح است که به شکل سنتی مورد حمایت عربستان سعودی بوده اند . تقریبا می توان گفت که تمامی احزاب حاضر در فرایند سیاسی یمن از حوثی ها تا مارکسیست ها و چپ ها در برابر  انحصار طلبی حزب سلفی - اخوانی "اصلاح " که به طور سنتی وابسته به عربستان است ایستاده اند.

جمال بن عمر، نماینده ویژه سازمان ملل در یمن هفته گذشته اعلام کرد که گزارشی تقدیم نمایندگان شورای امنیت کرده که در آن یادآور شده است که نیروهای وابسته به حکومت سابق تلاش می کنند در اوضاع جاری در کشور چالش ایجاد کرده تا فرایند حکومت انتقالی به شکست بیانجامد. تا چه این محتمل خواهد بود؟

جمال بن عمر نماینده دبیر کل سازمان ملل از سال 2011 یعنی زمانی که بحث کنار گذاشته شدن علی عبدالله صالح مطرح شد در یمن حضور فعالانه ای  دارد و همراه سفرای 5 کشور غربی در یمن سرگرم مذاکره و گفتگو با احزاب و طیف های مختلف سیاسی در این کشور بوده و تلاش می کند تا نقش مثبتی را در فرایند شکل گیری یک حکومت با ثبات در یمن ایفا کند. بقایای نظام سابق بخشی از چالشی است که یمنی ها با ان دست و پنجه نرم می کنند. یمنی ها برای شکل دادن به ساختار سیاسی جدید در کشور خود با چند چالش عمده روبه رو هستند، نخست القاعده، دوم بقای نظام سابق، سوم تمایلات جدایی طالبانه جنوب، چهارم توزیع وسیع پول بین سران قبایل و احزاب  توسط کشورهای عربی خلیج فارس برای تاثیر گذاری بر تحولات این کشور، در کنار همه این چالش ها باید به اقتصاد ورشکسته یمن  نیز که میراث رژیم علی عبدالله صالح است اشاره کرد. یمن فقیر ترین کشور عربی است که نیمی از جمعیت ۲۵ میلیونی ان زیر خط فقر هستند،  ساختار اصلی ارتش یمن متکی به نزدیکان علی عبدالله صالح بود و انها تا ماهها پس از کناره گیری صالح در پست های خود بودند. رییس جمهور دوره انتقالی تلاش زیادی کرد تا این افراد را کنار بگذارد  اکنون  بازسازی ارتش یکی از چالش های اساسی یمن است اگر یمنی ها بتوانند به ساختار متوازن و مستقلی در ارتش برسند بعید است که نزدیکان صالح بتوانند او را بقدرت باز گردانند. علی عبدالله صالح از دو منبع تداوم قدرت خود را تامین می کرد یکی ارتش و دومی قبیله حاشد ، هر دو این پایگاه فرو ریخته و دچار چند دستگی و اختلاف شده است،

نکته پایانی اینکه گرچه مردم یمن برای رسیدن به ثبات و ارامش و دمکراسی با موانع جدی داخلی و خارجی روبرو هستند ولی همه چیز در این کشور نا امید کننده نیست همانگونه که در بحبوبه انقلاب های عربی ، این مردم یمن بودند که در کشوری که حمل اسلحه ازاد است مسالمت جویانه ترین اعتراضات مدنی را به نمایش گذاشتند. در دوره کنونی نیز در مباحث مربوط به قانون نویسی و شکل دهی نظام اینده به لحاظ نظری بحث های عمیق و در خور توجهی بین نخبگان یمنی در جریان است که می تواند برای سایر کشورهای عربی الگو باشد از جمله فرمولی که انها برای تعریف هویت اسلامی کشور  بر سر ان به توافق رسیدند در خور توجه است بویژه اینکه این مباحث بین طیف گسترده ای از احزاب و گرایش های سیاسی و عقیدتی جریان داشت از احزاب رادیکال سلفی گرفته تا احزاب لائیک و چپ و ملی گرا، ولی سرانجام انها توانستند بر روی یک فرمول مرضی الطرفین توافق کنند.

انتشار اولیه: چهارشنبه 23 بهمن 1392/ باز انتشار: سه شنبه 29 بهمن 1392