لازم نیست که توافق با ایران عالی باشد

کنث پولاک، رئیس مرکز خاورمیانه موسسه بروکینگز در واشنگتن طی مقاله ای برای واشنگتن پست به مسئله توافق گروه 1+5 با ایران پرداخته و با بررسی گزینه های احتمالی که می توانند جایگزین این توافق شوند، هشدار می دهد که این توافق شاید کامل و ایده آل نباشد اما از جایگزین هایش بهتر است.

به گزارش سرویس بین الملل فرارو به نقل از واشنگتن پست، پولاک مقاله خود را اینطور آغاز می کند: هنوز راه زیادی تا یک توافق بین المللی رسمی که برنامه هسته ای ایران را مهار کند، مانده اما نقوش یک توافق –هم یک توافق موقت و هم توافق نهایی- به آرامی در حال شکل گیری هستند. این روند عالی نیست اما بدترین اشتباه ما ترسیم یک ایده آل غیرممکن است که حریف یک توافق ملموس و به قدر کافی خوب خواهد بود.

طی هفته جاری که مذاکرات ژنو میان آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین، آلمان و روسیه در یک طرف و ایران در طرف دیگر آغاز شود، طرفین بر امضای یک توافق موقت که فرآیند هسته ای ایران را در ازای لغو نسبی تحریم ها متوقف می کند، تمرکز خواهند کرد؛ اگر این اتفاق رخ دهد مذاکرات به سمت بررسی جزئیات توافقنامه نهایی پیش خواهد رفت.

انتظار می رود توافق نهایی غنی سازی اورانیوم در ایران را محدود کند و ساخت راکتور برای تولید پلوتونیوم را متوقف کند. ضمن اینکه بازرسی های سرزده بیشتری صورت خواهد گرفت و این تهدید همچنان وجود خواهد داشت که اگر تخطی ایران مشخص شود، تحریم ها بار دیگر به سرعت اعمال خواهد شد. بنابراین ایران نمی تواند به سرعت یک سلاح هسته ای خام تولید کند و بسیار محتمل است که در صورت انجام چنین اقدامی، جهان پیش از آماده شدن این سلاح نسبت به روند تولید آن آگاهی خواهد یافت.

البته چنین توافقی مطمئنا عالی نخواهد بود. این توافق برنامه هسته ای ایران را از بین نمی برد و به تهران اجازه می دهد که به غنی سازی اورانیوم ادامه دهد. این توانایی به جای مانده در تئوری می تواند به بنیان حرکت جدید ایران به سمت تولید تسلیحات هسته ای تبدیل شود.

به همین دلیل است که اسرائیل این توافقنامه پیشنهادی را یک فروش کلی به ایران دانسته و کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس در خفا همین حرف را تکرار می کنند. برای آنها حتی یک احتمال تئوریک هم ریسک بزرگی است.

با این حال در سیاست بین الملل، چنین توافقی را نمی توان خلاف برخی ایده آل های تئوریک باشد؛ این توافق تنها در رابطه با جایگزین هایش در جهان واقعی قابل ارزیابی است. در اینجا سه جایگزین احتمالی برای پذیرش توافق فعلی با ایران وجود دارد و متاسفانه هر سه آنها، گزینه های بدتری هستند.

جایگزین نخست این است که دست نگه داریم تا به توافقی بهتر یا حتی توافقی عالی دست پیدا کنیم که در آن ایران تمام بقایای برنامه هسته ای خود را تسلیم کند.

آنهایی که به نظر طرفدار این رویکرد هستند- از جمله بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل- گمان می کنند که اگر جهان پیشنهاد فعلی ایران را نپذیرد، می توانیم فشارها بر ایران را بیش از این افزایش دهیم و در نتیجه ایران با هرآنچه ما بخواهیم موافقت خواهد کرد.

آیا چنین کاری ممکن است؟ مطمئنا. و اگر اجرایی شود، واقعا نتیجه بهتری خواهد بود.

اما احتمال آن بسیار اندک است. ایران بیش از یک دهه است که تاکید می کند برنامه هسته ای خود را به طور کامل از بین نخواهد برد. حتی میانه روهای ایرانی که از پیشنهاد فعلی حمایت می کنند، خواستار آنند که جهان حق ایران برای برخورداری از یک برنامه هسته ای صلح آمیز را به رسمیت بشناسد. نزدیک به هفت سال است که ایران تحت تحریم های شدید اقتصادی قرار دارد و مقامات ارشد ایران عنوان می کنند که اگر این مصالحه اندک را هم کسب نکنند، می توانند مدت بیشتری تحریم ها را تحمل کنند.

علاوه بر این، مهم است که دریابیم در صورت مخالفت آمریکا و متحدانش با توافقنامه ای که در حال حاضر قابل بحث است، فضای بین المللی چطور تغییر خواهد کرد. تحریم های فعلی علیه ایران تنها به این دلیل کارایی دارد که دیگر کشورها متفق القولند که طرف سرکش در بن بست هسته ای، ایران بوده است. روسیه، چین، هند، برزیل و دیگر کشورهای کلیدی از تحریم ها حمایت کرده و به آن پایبند بوده اند چراکه ایران را کشوری دیده اند که مخالف مذاکره است.

اگر واشنگتن- به جای تهران- توافق مورد بحث را رد کند، ایالات متحده ناگهان به مشکل اصلی تبدیل خواهد شد و این امر فاجعه آمیز خواهد بود. این امر باعث می شود ایران در ادامه فعالیت ها جسور شود نه برای تسلیم. در این صورت به جای افزایش فشارها بر ایران در گذر زمان، شاهد فرسایش تحریم ها خواهیم بود.

در اینجا خوب است که عراق را یادآوری کنیم. زمانیکه افکار بین المللی در نیمه دهه 1990 میلادی علیه تحریم های عراق شد، آنها ناگهان از هم پاشیدند. صدام حسین تا سال 2000 میلیاردها دلار در حوزه نفت، کالا و پول قاچاق می کرد در حالیکه کشورهایی چون فرانسه، روسیه، چین، مصر و ترکیه از قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل چشم پوشی می کردند- قطعنامه هایی که فرانسه، روسیه و چین به آن رای داده بودند. آنچه پس از آن دریافتیم و حال در مورد ایران درک می کنیم این است که زمانیکه افکار بین المللی علیه تحریم ها شود، تلاش برای اجرایی کردنشان به معنای جنگ با متحدان و شرکای تجاری خودتان و نه کشور مورد هدف خواهد بود. همین امر حفظ تحریم ها را عملا غیرممکن خواهد کرد.

جایگزین دوم کنارگذاشتن هرگونه توافق با ایران و تداوم اعمال محدودیت مانند 34 سال گذشته است تا مانع از ایجاد مشکلات در خارج از مرزها شویم. این امر شامل حفظ نیروهای نظامی در خلیج فارس برای ممانعت از تحرکات نظامی ایران، حفظ تحریم ها برای منزوی کردن این نظام و ادامه اجرای عملیات های سایبری و پنهانی می شود. این یک سیاست حساس بوده وعملی تر از آن چیزی است که اکثر مقامات واشنگتن می خواهند فرض کنند.

با این حال در اینجا دو اخطار مهم وجود دارد. نخست اینکه مهار یک ایران غیرهسته ای آسانتر خواهد بود و رسیدن به توافق در حال حاضر بهترین راه اطمینان از آن است. دوم اینکه اگر حمایت جهانی به سمت مخالفت با تحریم ها و دیگر اقدامات طراحی شده برای افزایش فشار بر ایران بچرخد، سیاست مهار ضربه قابل توجهی خواهد خورد. بار دیگر باید گفت آمریکا با مخالفت با توافقی که به نظر اکثریت جهان معقول است، افکار بین المللی را از طرف ما به سمت طرف ایرانی سوق خواهد داد.

جایگزین نهایی برای پیشنهاد فعلی، جنگ با ایران برای نابود کرد تسلیحات هسته ای ایران یا سرنگونی نظام یا هردو این گزینه ها است. این گزینه نیز یک جایگزین واقعی است. با این حال از نظر استراتژیک مشکل ساز و از نظر سیاسی ناخوشایند و حتی غیرممکن است.

بخش عمده مدارک در دسترس نشان می دهد، احتمال اینکه یک عملیات نظامی «محدود» برای نابود کردن برنامه هسته ای ایران تا انتها محدود بماند، بسیار اندک است. ایران مطمئنا خود را بازسازی و این اقدام را تلافی می کند و ما هم در مقابل حملات خود را تشدید خواهیم کرد. بنابراین نهایتا خود را در میانه جنگی خواهیم دید که بزرگتر و طولانی تر از آن چیزی خواهد بود که می خواستیم. در اینجا هم به دلیل عدم موافقت با این توافق حمایت بین المللی را از دست می دهیم واین امر تلاش های نظامی ما را تضعیف خواهد کرد. و با توجه به نارضایتی عمومی با برنامه های دولت اوباما برای حمله محدود به سوریه، تصور اینکه آمریکایی ها آماده ورود به یک درگیری پرهزینه تر و خطرناک تر با ایران باشند، چندان آسان نیست.

نمی دانیم که آیا ایران توافق مورد بحث را خواهد پذیرفت یا خیر و نباید با همه چیز به دلیل اینکه ایرانی ها آن را قابل پذیرش می دانند، موافقت کنیم. اما اگر تهران مایل باشد که بخش عمده برنامه هسته ای خود را متوقف کند و توانمندی حداقلی غنی سازی را نگه دارد، اگر بازرسی سرزده و جامع را بپذرد، و اگر ما اطمینان حاصل کنیم که در صورت تخطی ایران، تحریم ها برگشت پذیر هستند، چنین توافقی نیازهای استراتژیک ما و متحدانمان را تامین می کند. شاید این توافق عالی و کامل نباشد اما بهتر از دیگر گزینه ها خواهد بود.