آینده مذاکرات هسته ‏ای

 علی بیگدلی*

آرمان: مذاکرات آلماتی در حالی پایان یافت که لحن طرفین مذاکره با نشست‏های قبلی ایران و 1+5 تفاوت آشکاری داشت. هر چند این تفاوت اصلا در حدی نیست که بتوان از آن تعبیر به حل اختلافات میان دو طرف کرد اما می‏تواند آغاز مسیری باشد که به این هدف، یعنی ایجاد تفاهم و یک نتیجه مشخص میان ایران و کشورهای 1+5 و خصوصا اروپا و آمریکا برسد. اما این مسیری مقدر و از پیش تعیین شده نیست، همانگونه که ناامیدی‏های مذاکرات بغداد و مسکو به امیدواری‏های آلماتی منتهی شده، این امیدواری‏ها هم می‏تواند دوباره تبدیل به یأس شود، مهم در این میان شیوه بازی طرفین است که آیا به بارقه‏های امید اجازه پدیدار شدن می‏دهند یا خیر. درخصوص کلیت این مذاکرات دو مشکل عمده وجود دارد که باید حل و فصل شوند. اول خصومت بلندمدت غرب و آمریکا با ایران است و دوم افزایش توان تصمیم گیری تیم مذاکره کننده کشورمان. رفع خصومت میان ایران و غرب نیاز مبرم به مذاکرات پی درپی و ادامه گفت وگوها دارد و جز این نمی‏توان راهی برای رفع آن متصور بود. درخصوص پرونده هسته‏ای، ایران و غرب باید در سه بخش و موضوع مجزا به توافقاتی جدی دست یابند که هر کدام از این موضوعات در سطح خاص خود تعریف می‏شود. مساله اول بحث کاهش سطح غنی سازی از 20 به 5 درصد است که غرب روی آن تاکید دارد. ایران و 1+5 باید در این خصوص به توافقی آشکار و مشخص برسند تا بشود عملا راجع به توافق در سطوح بعدی گفت وگو کرد. در سطح بعدی مساله 245کیلو کیک زرد است. ایران پیشتر برای نشان دادن حسن نیت خود 100 کیلو از این کیک زرد را تبدیل به میله سوخت کرد که البته با استقبال آژانس هم مواجه شد. اما 1+5 می‏خواهد غنی سازی در کشور ثالثی انجام شود که ایران این خواسته را زیاده خواهی می‏داند. در سطح سوم هم البته موضوع بستن سایت فردو و بازدید از تاسیسات پارچین از سوی غرب مطرح شده است. مساله دوم اما آینده این مذاکرات است، یعنی عواملی که با دخالت در سطح توان دو طرف افق‏هایی را برای باز شدن گره پرونده هسته‏ای ایران ایجاد می‏کند یا از بین می‏برد. رسیدن به توافق با غرب بر سر برنامه هسته‏ای و کاهش سطح تحریم ها می‏تواند به اقتصاد ایران کمک کند. در همین حال غرب و آمریکا هم به هدف خود که خاورمیانه آرام (از نگاه آنهاست) برسند. این تمایل دو دلیل عمده دارد؛ اول آنکه شرایط ایران و قدرت کشور ما با بسیاری از کشورهای منطقه قابل قیاس نیست و درگیری با ایران تبعات خاص و جدی خود را دارد و دوم اینکه غرب دوست ندارد در منطقه انرژی خیز جهان بحران ایجاد کرده و امنیت انرژی و اقتصاد تولید خود را به خطر بیندازد. این دو عامل غرب را به سمت رسیدن به یک توافق با ایران متمایل می‏کند و باعث می شود تا بیش از حد روی خواسته‏هایش تاکید و اصرار نداشته باشد. اما مساله مهم دیگری که مطرح می شود اختلافات کهنه ایران و آمریکاست. همه می‏دانند که در میز مذاکره ایران و 1+5 به جز کشورمان، آمریکا مهم ترین و تاثیرگذارترین بازیگر است. مساله اینجاست که این کشور همزمان بیشترین فاصله و اختلاف را نیز با ایران دارد. قطعا دادن امتیازات جدی از سوی آمریکا به ایران و کاهش جدی سطح تحریم‏ها می‏تواند جوابی عملی برای مذاکره کنندگان ایرانی بوده و به کاهش سطح اختلافات نیز کمک شایانی کند. به عبارتی تا آمریکایی‏ها حاضر نباشند امتیازی جدی و پررنگ به ایران بدهند مسیر توافق با 1+5 همچنان سخت و ناهموار به نظر می آید.

* استاد دانشگاه