تضاد منافع ترکیه و ایران در منطقه

دیپلماسی ایرانی: تحولات سیاسی در خاومیانه از دید گاه های مختلفی ادامه دارد و تنش های اخیر میان ایران و ترکیه بر سر استقرار سامانه پاتریوت و مخالفت تهران با آن، به موازات ادامه اختلافات تهران و آنکارا بر سر سوریه از جمله این تحولات به شمار می رود. اما دلیل اصلی تفاوت رویکرد ها بین ایران و ترکیه در خصوص سوریه چیست ؟

به نظر می رسد که یکی از مهمترین دلایل، اهداف متفاوت این دو کشور و نحوه تعامل آنها با غرب در سه دهه گذشته است که انگیزه های و ریشه های تاریخی مخصوص به خود را دارد. بنابراین شناخت نطقه نظر ها و انگیزه های این بازیگران منطقه ای ؛ می تواند به درک مواضع آنها در خاورمیانه به خصوص در مورد تحولانی مانند سوریه، کمک کند.

روابط ایران و ترکیه

به طور کلی، ترکیه به دنبال خاتمه جنگ سرد، مقاومت کمتری در مقابل مدیریت دیکته شده غرب برای تحولات منطقه ای در خاورمیانه دارد. اما در مقابل ایران، می کوشد از گزینه نظامی برای سوریه جلوگیری کند. تهران همچنین مخالف هرگونه مداخله خارجی در کشور های عربی است و به مدیریت محلی برای بحران سوریه تاکید دارد. این دیدگاه های بر مبنای موضع ایران به عنوان یک کشور عضو جنبش غیر متعهد هاست که می خواهد انحصار قدرت را از اختیار غرب خارج کند. در واقع، موضع ایران در مورد تحولات خاورمیانه به دنبال بهار عربی و مخالفت با مداخله کشورهای غربی در منطقه از اندیشه های انقلابی 1979 ناشی می شود. در مقابل، مواضع تاریخی و تدریجی ترکیه به توضیح بیشتری نیاز دارد.

برای ترکیه، درک موضع گیری ها در مورد سرویه به تحلیل تاریخی این کشور و شناخت سیاست خارجی کنونی آنکارا نیاز دارد. ترکیه هم به لحاظ تاریخی و هم در عرصه سیاست خارجی به دنبال جایگاهی معتبر در بین اروپاییان و ایجاد ائتلافی با غرب است که مبنای آن اصول کمال آتاتورک در سیاست خارجی است. اصولی که دیپلماسی ترکیه را تحت کنترل خود دارد.

هدف استراتژیک اصلی ترکیه در سیستم بین المللی کنونی، تشدید تلاش ها برای عضویت در اتحادیه اروپا و تقویت روابط با ناتو است. این کشور می خواهد با تکیه بر سرمایه های اجتماعی، منطقه ای و بین المللی و از طریق تعامل و مذاکره در سه سطح داخلی، منطقه ای و بین المللی به این اهداف دست پیدا کند.

در سطح داخلی، ترکیه همچنان در صدد است قدرت اقتصادی، سیاسی و فرهنگی خود را افزایش دهد. از نظر اقتصادی، ترکیه هم اکنون در فهرست 20 اقتصاد برتر جهان قرار دارد. ترکیه سالیانه 18 میلیارد دلار سرمایه گذازی خارجی جذب می کند و ارزش صادرات این کشور نیز به 100 میلیارد دلار می رسد. این کشور مدلی از دمکراسی اسلامی را ارائه می کند.

در عرصه بین المللی، سیاست خارجی، ترکیه به دنبال حذف موانع در راه همگرایی با کشورهایی نظیر یونان، قبرس، عراق، ارمنستان و دیگران است. به موزات این هدف ، ترکیه بیشترین تلاش خود را انجام می دهد تا مدل حکومت خود  را به منطقه معرفی کند. شاید هم ترکیه به دنبال احیای امپراتوری عثمانی باشد.

از سوی دیگر شعار سیاست خارجی بدون مشکل، اولویت دیپلماسی ترکیه است. به همین دلیل آنکارا از روند صلح در خاورمیانه حمایت می کند. علاوه بر این، سیاستمداران ترکی با دنبال کردن یک سیاست خارجی میانه رو در صددند تا مشکلات خود با همسایگان را به جای درگیری با سیاست های جایگزین حل کنند تا مشکلات به حداقل رسیده و اعتمادسازی ایجاد شود. با این وجود بهار عربی برای این اهداف ترکیه، پیامد هایی به همراه داشت.

به طور کلی باید گفت رویکرد هایی که توسط ایران و ترکیه در سال های اخیر در عرصه سیاست خارجی دنبال شده ، ریشه در تفاوت های تاریخی و رفتار سیاستگذاران و انگیزه های دو کشور دارد. تفاوت بین اهداف استراتژیک ایران و ترکیه است که دیدگاه ها و سیاست های این دو کشور در قبال تحولات سوریه را تعیین می کند. در حالی که ایران با استقرار سامانه پاتریوت ها در خاک ترکیه مخالف است و از سوریه حمایت می کند، ترکیه از راهکاری های فرامنطقه ای و چارچوب هایی مانند ناتو و شورای امنیت سازمان ملل برای سوریه پشتیبانی می کند. رفتار تهران و آنکار، بحران سوریه و دیگر تنش های منطقه ای و البته سیر بهار عربی، نقش تعیین کننده ای در تعریف چشم انداز خاورمیانه دارد.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: یکشنبه 17 دی 1391 / بازانتشار : چهارشنبه 20 دی 1391