اتحاد موقت القاعده و اخوان در سوریه

دیپلماسی ایرانی: حضور و فعالیت سازمان القاعده در منطقه خاورمیانه به بعد از 11 سپتامبر مربوط می شود. پیش از آن اگرچه این سازمان از کشورهای عربی خاورمیانه عضو گیری کرده بود ولی تمرکز فعالیت این گروه در افغانستان بود. پس از حمله آمریکا و نیروهای بین المللی به افغانستان و فروپاشی رژیم طالبان، القاعده تلاش کرد فعالیت خود را در خاورماینه بیشتر کند. این مسئله با حمله آمریکا و متحدانش به عراق پررنگ تر شد. در واقع منازعات فرقه ای در عراق، پس از فروپاشی رژیم بعث صدام، بستر مناسبی برای فعالیت های این گروه فراهم کرد. بنابراین در دوران پس از صدام شاهد بودیم که القاعده در کنار بعثی ها  شبه نظامیانی را برای عملیات های خود به خصوص در قسمت های سنی نشین عراق شکل دهد. این فعالیت ها گاه حتی از حمایت های مردمی برخوردار شد و توانست سازماندهی نسبی ایجاد کند. اما بعد از این که سنی های عراق شاهد سبک حاکمیتی القاعده مبتنی بر خشونت و زور بودند از القاعده فاصله گرفتند و در قالب شوراهای بیداری در مقابل القاعده جنگیدند. بنابراین از سالهای 2008 تا 2009 به مرور شاهد افول فعالیت و نفوذ القاعده در عراق بودیم.

پس از آن با راه افتادن جنبش های مردمی در جهان عربی، با توجه به این که این جنبش ها مبتنی بر مشارکت مردمی در صحنه سیاسی و مسالمت آمیز بودند نفوذ القاعده در خاورمیانه کاهش یافت. همزمان با این مسئله شاهد کشته شدن بن لادن توسط آمریکا بودیم؛ در آن زمان با توجه به فعالیت جنبش های مردمی در خاورمیانه، واکنش جدی مردمی به کشته شدن بن لادن در منطقه دیده نشد. این تحلیل وجود دارد که اگر بن لادن قبل از موج جدید تحولات خاورمیانه کشته می شد، واکنش های بیشتری به این اتفاق در منطقه دیده می شد.

بنابراین می توان گفت که موج اول تحولات مردمی در کشورهای عربی به تضعیف القاعده انجامید؛ چرا که این جنبش ها مسالمت آمیز بودند و رویکرد خشونت آمیز القاعده را نمی پسندیدند. اما بعد از افول موج اولیه جنبش های مردمی در منطقه و تغییر سمت و سوی آن از حالت مسالمت آمیز به خشونت آمیز، و به راه افتادن بحران سوریه، القاعده تلاش کرده است که خود را بازسازی کند و در حال حاضر شاهد افزایش حضور، نفوذ و فعالیت القاعده  در منطقه هستیم. چرا که هرجا که بحرانی به راه می افتد و درگیری های نظامی رخ می دهد قاعده از آن برای بازسازی خود استفاده می کند

در سوریه شاهدیم که چندین هزار نیروی القاعده حضور دارند و علیه حکومت بشار اسد می جنگند. بنابراین از فضای مناسب درگیری و بحران سوریه برای افزایش نیروهای خود استفاده می کند. علاوه بر این در عراق نیز در ماههای گذشته فعالیت های القاعده به شدت گسترش پیدا کرده است و بمب گذاری ها و عملیات های آنها افزایش یافته است. این مسئله متاثر از افزایش قدرت القاعده در منطقه به تبع بحران سوریه است. با توجه به روند قدرت گیری القاعده در منطقه، در اردن نیز در روزهای گذشته اخباری منتشر شد مبنی بر این که دستگاههای امنیتی اردن شبکه ای از وابستگان به القاعده در این کشور را کشف کرده اند که قصد داشته اند دست به بمبگذاری های متعددی در مراکز دولتی، نهادهای دیپلماتیک به خصوص سفارت آمریکا بزنند. همچنین باید به فعالیت القاعده در یمن اشاره کرد که این گروه به تبع تحولات یمن تلاش کرده است که نیروهای خود در این کشور را احیا و بازسازی کند. بنابراین  درمجموع می توان گفت که در حال حاضر القاعده در حال بازسازی خود، افزایش قدرت و نقش آفرینی در منطقه است. قاعدتا هرچه که بحران ها در منطقه گسترده تر شد و خشونت ها دامنه بیشتری یابد، فضای بیشتری برای القاعده فراهم می شود. در مقابل اگر بحران های کنونی کاهش یابد، دامنه فعالیت القاعده کاسته شده و گروههای میانه رو از اقبال بیشتری برخوردار خواهند شد. 

بحران سوریه در حال حاضر نقطه اشتراک این دو تفکر شده است. یعنی از یک سو، نیروهای بنیادگرای اسلامی با حمایت های عربستان و قطر و از سوی دیگر نیروهای میانه رو به پشتوانه ترکیه و مصر، به مبارزه با حکومت بشار اسد مشغول هستند. اما در بلند مدت و به لحاظ استراتژیک اختلاف بین نیروهای اسلامی میانه رو به خصوص اخوانی ها و نیروهای بنیادگرای اسلامی به ویژه القاعده وجود خواهد داشت و ممکن است به درگیری هایی بین این دو گروه بینجامد. به عنوان مثال القاعده در حال حاضر دولت مصر که در دست اخوان المسلمین است را به عنوان یک دولت اسلامی قبول ندارد و به دولت مصر ابلاغ می کنند که سفارت خود را در اسرائیل تعطیل کند. بنابراین این اختلاف استراتژیک بین این دو نیرو وجود دارد و بلافاصله پس از آرام گرفتن بحران در سوریه و دیگر کشورهای منطقه، درگیری های این دو گروه افزایش خواهد یافت. /16