معیار تعداد سانتریفیوژها است یا تاثیر تحریم ها؟

دیپلماسی ایرانی: سمت رئیس جمهوری باراک اوباما تنها چند ساعت عمر کرده بود که بحث بر سر رئیس جمهور جدید آمریکا و پیشنهاد وی برای دراز کردن دست دوستی به سوی جمهوری اسلامی به بحثی داغ در بین مقامات ایران تبدیل شد. تندرو ها در ایران نگاهی تردید آمیز به این رویکرد اوباما داشته و آن را یک حقه می دانستند چرا که از دید آنها، اوباما با دیگر همتایان سابق خود وجه تمایزی ندارد، اما در مقابل گروهی دیگر بر این باور بودند که اقدام اوباما از پتانسیل خاتمه دادن به بحران روابط دیپلماتیک در روابط تهران – واشینگتن برخوردار است.

سید حسین موسویان، مقام سابق وزارت امور خارجه ایران و شاهد برخی اختلاف نظرها در ایران بر سر رویکرد اوباما پس از روی کار آمدن به عنوان رئیس جمهور آمریکا اینگونه به یاد می آورد که پیشنهاد اوباما توانست برخی امیدواری ها را ایجاد کند اما سئوال اینجا بود که آیا وی می تواند این پیشنهاد را عملی کند.

اما مخالفت های پی در پی با پیشنهاد اوباما برای از سرگیری روابط با ایران موجب شد که وی از دیپلماسی برای ایجاد ائتلاف جهانی علیه برنامه های هسته ای ایران و تشدید تحریم ها استفاده کند. از سوی دیگر اوباما اثبات کرد در مقایسه با همتای اسبق خود نقش موثرتری در متوقف کردن پیشرفت هسته ای جمهوری اسلامی نداشته است. هدفی بنیادین که از زمان جورج بوش در مورد ایران دنبال می شود. در واقع از زمانی که اوباما به قدرت رسیده، نرخ تولید اورانیوم غنی شده در ایران سه برابر شده  و در مقابل امید ها به کارآمدی پیشنهاد وی برای بهبود روابط با تهران نیز به شدت کاهش یافته است.

موسویان در توصیف تغییر شرایط می گوید، دستی که برای دوستی با ما دراز شده بود به یک مشت آهنین تبدیل شد.

اما در حالی که اوباما به پایان دور چهارساله ریاست جمهوری اش نزدیک می شود،  نتایج پیچیده ناشی از سیاست وی در قبال ایران، سردرگمی هایی را در بین حامیانش ایجاد کرده و از سوی دیگر بستر لازم برای سرازیر شدن انتقاد ها از سوی میت رامنی، رقیب جمهوریخواهش را فراهم کرده است. رامنی ، رقیب دمکرات خود را به ملایمت در قبال ایران محکوم می کند.

در حال حاضر دولت اوباما به دنبال افزایش فشار بر ایران است و بخشی از این رویکرد از موضع اسرائیل و کنگره ناشی می شود که  به دنبال اقدامات جدی تر آمریکا علیه ایران هستند. تحلیلگران مستقل می گویند هر چند تحریم های به ندرت مثمر ثمر واقع می شوند اما امکان برخی مصالحه ها از این طریق با توجه به تحولات اجتماعی نیز وجود دارد.

کیلفورد کاپچان، مقام سابق وزارت خارجه آمریکا که به عنوان مشاور امور خاورمیانه فعالیت می کند ، می گوید،  تحریم های اعمالی بر ایران می تواند راه درآمد زایی دولت را سد کند. البته این تحریم ها نمی تواند به متوقف شدن برنامه های هسته ای ایران منجر شود، اما می تواند زمینه لازم برای برخی تغییرات را فراهم کند.

اما دولت اوباما درحالی هفته های پایانی خود را سپری می کند که خود را در موقعیتی مشابه آخرین روزهای ریاست جمهوری جورج بوش می بیند. اکنون اوباما نیز مانند بوش، ایرانی را مشاهده می کند که با وجود تحریم ها به برنامه های هسته ای خود ادامه می دهد و به تهدید ها، اجبار یا دیپلماسی بی توجه است. اما این آن نتیجه ای نیست که مشاوران اوباما در زمان روی کار آمدن وی در موردش خیالبافی می کردند. پایان دادن به خصومتی که بیش از سه دهه از عمر آن می گذرد، با روی کار آمدن دمکرات ها .

روزنامه واشینگتن پست در این زمینه به نقل از مقامات سابق و کنونی در دولت آمریکا می نویسد، اوباما به عنوان یک نامزد انتخابات ریاست جمهوری خیلی زود تصمیم گرفت که ایران در اولویت دستور کارش قرار داشته باشد. سپس اوباما مساله منع اشاعه را نیز مورد توجه قرار داد و اعلام کرد برنامه هسته ای ایران نه تنها امنیت خاورمیانه بلکه استاندارد های منع اشاعه بین المللی را نیز مختل می کند.

این در حالی است که در آن زمان روابط به ایران در پایین ترین سطح تاریخی خود از زمان انقلاب اسلامی قرار داشت. جورج بوش رئیس جمهور سابق نام ایران را در محور شرارت قرار داده و با همسایگان غربی و شرقی ایران یعنی  عراق و افغانستان وارد جنگ شده بود.  البته بوش در دوره دوم ریاست جمهوری اش تصمیم گرفت با ایران وارد تعامل دیپلماتیک شود اما این رویکرد وی حتی از جانب متحدان اروپایی اش نیز تردید آمیز بود.

اما اوباما تصمیم گرفت ایم متغیر ها را تغییر دهد. وی تنها دو ماه پس از روی کار آمدن در یک نطق تلویزیونی به طور مستقیم  نوروز را به مردم ایران تبریک گفت. وی همچنین از طریق کانال های دیپلماتیک نامه های را برای مقام معظم رهبری ارسال کرد. البته مقام معظم رهبری با درخواست اوباما مخالفت کرد.

از سال 2009 یعنی چند ماه پس از  روی کار آمدن اوباما، شرایط به گونه ای پیش رفت که مسائل مربوط به ایران بیش از هر زمان دیگری در کانون توجه بین المللی قرار گرفت. در ماه سپتامبر همین سال دولت اوباما از وجود تاسیسات غنی سازی زیرزمینی فوردو در نزدیکی قم خبر داد. چند ماه بعد اوباما توانست یک ائتلاف بین المللی علیه برنامه های هسته ای ایران تشکیل دهد و در ژوئن 2010 قطعنامه ای در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی در مورد فعالیت های هسته ای ایران صادر شد. از سوی دیگر با تحریک کنگره ، تحریم های یکجانبه آمریکا علیه بخش های بانکداری و نفت ایران به تصویب رسید. اتحادیه اروپا نیز به طور یکجانبه برای تحریم خرید نفت از ایران در جولای سال جاری میلادی وارد عمل شد.

هرچند ایران توانسته بود در گذشته تحریم ها را دور بزند، اما تحلیلگران بر این باورند که دور جدید تحریم ها می توانند پیامد های بیشتری برای ایران به همراه داشته باشند. در حال حاضر صادرات نفت ایران به یک سوم کاهش یافته و تعداد قابل توجهی از چاه های نفتی ایران نیز به همین دلیل تعطیل شده اند. ارزش ریال در مقابل دلار نیز به طور بی سابقه ای کاهش یافته است . مشکل فروش نفت تا اندازه ای جدی است که محمود احمدی نژاد رئیس جمهور ایران نیز با آن اشاره کرده است. وی همچنین اوباما و متحدانش را به جنگ پنهانی و سنگین با ایران متهم کرد.

تردیدی وجود ندارد که فشار دولت اوباما بر ایران هزینه برنامه های هسته ای برای این کشور را افزایش داده اما در عین حال مذاکرات دیپلماتیک به منظور حل مساله هسته ای جمهوری اسلامی راه به جایی نبرده است. رویکرد دولت اوباما در این مذاکرات نه تنها از سوی اسرائیل و تندروها بلکه از جانب لیبرال ها نیز مورد انتقاد قرار دارد، چرا که به گفته آنها ملاحظات سیاسی و انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بر خط مشی باراک اوباما تاثیر گذار بوده است. تحلیلگران می گویند زمانی که موضوع به ایران می رسد، قدرت مانور دولت اوباما محدود می شود چرا که سیاست های را در نظر می گیرد.

این در حالی است که هنوز هیچ تاریخی برای مذاکرات هسته ای با ایران تعیین نشده و بنا بر باور بسیاری از کارشناسان احتمالا هیچ مصالحه ای تا پس از انتخابات ریاست جمهوری ماه نوامبر آمریکا حاصل نخواهد شد.

الیوت آبراهام، مشاور امور خاورمیانه در دولت بوش و منتقد اوباما در این زمینه می نویسد، دولت اوباما می گوید با توجه به تاثیرگذاری تحریم ها روی ما قضاوت کنید. اما این معیار نادرستی است . اکنون سئوال اینجاست که چه تعداد سانتریفوژ در مقایسه با سال 2009 به تاسیسات هسته ای ایران افزوده شده است.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه : سه شنبه 4 مهر 1391 / بازانتشار: شنبه 8 مهر 1391