روسیه و آینده ما در سوریه

نویسنده: علی امیدی، دانشیار روابط بین الملل دانشگاه اصفهان
آن یکی از خشم مادر را بکشت
هم به زخم خنجر هم زخم مشت (مولوی)
دیپلماسی ایرانی: در هفته های اخیر سیگنال هایی از سوی روسیه و سوریه آمده است که نسبت به آینده بازیگری ایران در سوریه سؤالاتی را برانگیخته است. به دنبال حمله خمپاره ای از داخل خاک سوریه به بلندی های جولان و متعاقبا در پی حمله شدید رژیم صهیونیستی به تعدادی از پایگاه های نظامی منتسب به ایران در داخل خاک سوریه در ۱۰ می ۲۰۱۸، دولت سوریه خواستار خویشتنداری نیروهای نظامی خارجی کمک رسان به دولت دمشق شد و آنها را از اقدامات خودسرانه برحذر داشت. بشار اسد تلویحا از جمهوری اسلامی خواست که دست به تحریک اسراییل نزند و اجازه تثبیت پیروزی های اخیر علیه واحدهای نظامی داعش و تروریست های دیگر را بدهد. اسد ضمن ستایش از جانبازی ایرانی ها در جنگ دولت سوریه با تروریست ها گفت: «من از قدرت های منطقه می خواهم سوریه را به محل مناقشه خود تبدیل نکنند که اوضاع سوریه پیچیده تر می شود.»
نیروهای روسیه مقیم سوریه هم هیچگونه عکس العمل نظامی به حملات اسرائیل نشان ندادند و حتی آن را محکوم نکردند. وزارت خارجه روسیه پس از این درگیری ها، با انتشار بیانیه ای در خصوص وقوع این اتفاقات ابراز نگرانی کرده و خواستار کاهش تنش ها شد. گمانه زنی های رسانه ای نیز دلالت بر این داشت که در جریان دیدار نتانیاهو از روسیه (۹ می ۲۰۱۸)، کرملین به این کشور قول داده اجازه نمی دهد که سوریه تبدیل به جبهه درگیری ایران و اسرائیل گردد. تا اینکه، لاوروف در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با خوزه پاشکو، همتای موزامبیکی خود در مسکو (۲۸ می ۲۰۱۸/۷ خرداد ۱۳۹۷) تاکید کرد که در مجاورت جولان فقط نیروهای دولتی سوریه باید مستقر شوند و به این گمانه زنی ها رنگ واقعیت داد.
از قراین چنین برمی آید که روسیه مخالف درگیری ایران و نیروهای حامی آن با اسرائیل از جبهه سوریه است. این جهت گیری به تفاوت دو نوع نگاه ایران و روسیه به اسرائیل بر می گردد. از نظر هسته اصلی قدرت در جمهوری اسلامی ایران، رژیم صهیونیستی یک رژیم جعلی و مایه سرافکندگی مسلمین است و باید محو شود. بخش اعظم هزینه های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نیز به خاطر مخالفت با اسرائیل و حمایت از نیروهای مقاومت برخاسته است. اعتقاد بر این است که خصومت آمریکا علیه ایران نیز بیشتر به دلیل لابی گری و نفوذ صهیونیست هاست. ایران، سوریه را پل ارتباطی مقاومت و تضعیف و محاصره رژیم صهیونیستی قلمداد می کند. از این رو، خط کلی سیاست خارجی ایران در سوریه ماهیت ایدئولوژیک-انساندوستانه و در راستای آرمان فلسطین قلمداد می شود. اما نگاه روسیه به اسرائیل اینگونه نیست. مسکو اسرائیل را به عنوان یک دولت مستقر و قانونی قلمداد کرده و مراودات گسترده با این موجودیت سیاسی دارد. حدود ۱۰۰ هزار نفر از شهروندان اسرائیل مقیم روسیه بوده و یک سوم جمعیت اسرائیل نیز مهاجر روس هستند. حجم روابط دو کشور در سال ۲۰۱۶ حدود ۲ میلیارد دلار تخمین زده شد و مدودیف نخست وزیر روسیه خواهان افزایش آن شد. قابل توجه اینکه حجم روابط تجاری ایران و روسیه نیز در سال ۲۰۱۶ حدود دو میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار بود. نهایت خواسته مسکو، توافق صلح اعراب با اسرائیل بر اساس قطعنامه ۲۴۲ شورای امنیت است. احساس خصمانه ای که در ایران نسبت به رژیم صهیونیستی وجود دارد در مسکو اساساً وجود ندارد. بنابراین از جهت استراتژیک، نگاه روسیه و ایران به سوریه متفاوت است. البته از اینکه آمریکا و عربستان در سوریه یکه تازی نکنند دیدگاه مسکو-تهران مشترک است. مسکو، سوریه را به عنوان وزنه توازن ژئوپلیتیک در خاورمیانه و مدیترانه قلمداد کرده و آوردگاهی جهت نابودی تروریسم خصوصا تروریست های چچنی و مقاومت در برابر یکجانبه گرایی آمریکا و اثبات بازیگری مسکو در تحولات ژئوپلتیک ارزیابی می کند.
بنابراین از جهت راهبردی، منافع ایران و روسیه در آینده سوریه همپوشانی کامل ندارد. جهت گیری رژیم حاکم بر سوریه نیز همسویی بیشتر با روسیه را نشان می دهد. همانطور که حدود پنجاه سال حاکمیت پدر و پسر بر سوریه، آنها قادر نبودند حتی یک گلوله نیز به سمت جولان شلیک کنند. این تحولات ضرورت دقت ایران نسبت به آینده سوریه و چگونگی نقش آفرینی در آینده آن را ایجاب می کند. البته نباید تحلیل احساسی داشت و روس ها و اسدها را به عهدشکنی متهم کرد چون از اول نیز چنین عهدی وجود نداشته است. باید آگاه و به هوش بود و به طرف های مربوطه فهماند که ایران چرخ زاپاس نیست و منافع و اهداف ایران باید جدی قلمداد شود. البته خودمان باید عاقل کارمان باشیم. همانگونه که مولانا در ادامه مطلع یادداشت حاضر می فرمایند:
هی تو مادر را چرا کشتی بگو
او چه کرد آخر بگو ای زشت خو
گفت کاری کرد کان عار ویست
کشتمش کان خاک ستار ویست
نفس تست آن مادر بد خاصیت
که فشار اوست در هر ناحیت

انتشار اولیه: جمعه 11 خرداد 1397 / انتشار مجدد: سه شنبه 29 خرداد 1397