نیم نگاهی به اوضاع سیاسی خاورمیانه امروز

دیپلماسی ایرانی: خاورمیانه در دهه آغازین قرن بیست و یکم بیشترین منازعات و تنش‌های سیاسی را گذرانده است. گرچه خاورمیانه نیز مانند بسیاری از مناطق جهان شاهد همزیستی و همکاری و ادبیات همبستگی و وحدت است که بیشتر به دلیل وجود هویت‌های عربی و اسلا‌می‌ از یک سو و تشابهات و پیشینه تاریخی و فرهنگی کشورهای موجد در این منطقه است ولی، در حال حاضر حساس‌ترین و مهمترین دوران‌های تاریخی خود را ‌می‌گذارند.

منازعه و بحران در خاورمیانه بین بازیگران سیاسی تشکیل دهنده آن ‌می‌تواند خاورمیانه را به عنوان منطقه‌ای معرفی کند که بر مبنای طرفداران نظام بین الملل محوریت قدرت و نقش دولت‌ها را بتوان ارکان مهم سیاست خارجی دولت‌های تشکیل دهنده آن دانست.

منازعات اعراب و اسرائیل، بحران سیاسی ایران و عراق، بنیاد گرایی اسلا‌می ‌و تنش بین جنبش‌های اسلامی، منازعات و مشاجرات گروه‌های اسلا‌می ‌شیعی مانند حزب الله و اسرائیل، همگی مواردی است که در خاورمیانه امروز عدم ثبات سیاسی را به ارمغان آورده است که خود موجب شده است موازنه قوا در خاورمیانه در چهارچوب واقع گرایی رویکرد سیاست خارجی دولت‌های این منطقه گردد.

اگر به اختلافات و منازعات داخلی در خاورمیانه با دیده تامل بنگریم خواهیم دید که فشارهای سیاسی بازیگران قدرتمند نظام بین الملل بر تداوم این درگیری‌ها افزوده است. خاورمیانه قرن بیست و یکم عرصه رقابتی شده است برای قدرت‌های سیاسی دنیا، به ویژه ایالات متحده که قدرت و اقتدار خود را در این منطقه به نمایش بگذارند. بنابراین، وقوع بحران در خاورمینه امروز از سویی به تشتت آراء در رویکرد سیاست خارجی دولت‌های متشکل نسبت به دگرگونی‌های نظام بین الملل مربوط ‌می‌شود و از سویی به همکاری و برنامه‌های دراز مدت بازیگران سیاسی قدرتمند دنیا در مورد تنش زدایی در خاورمیانه.

به عنوان نمونه مساله ایران هراسی که با توجه به غنی سازی اورانیوم و پیامدهای سیاسی آن نسبت به ایران در اذهان کشورهای منطقه ایجاد شده است خود از مواردی است که نشان از عدم اطمینان و از سویی هماهنگی بین کشورهای منطقه در خصوص رسیدن به یک همگرایی سیاسی و اجماع در این دولت‌ها وجود دارد.

این امر خود موجب شده است که برخی از کشورهای منطقه به ویژه کشورهای حوزه خلیج فارس مبالغ هنگفتی را صرف خرید تسلیحات نظا‌می ‌از آمریکا کنند. اما آنچه این روزها می تواند بیش از هر چیز در مرکز توجه ناظران قرار گیرد حجم وسیع خرید تسلیحات از جانب عربستان سعودی است، آنچنان که اخبار منتشر شده در رسانه‌های داخلی و بین المللی حاکی از افزایش چشمگیر معاملات برای خرید جنگ افزارها و تجهیزات نظامی از سوی این کشور است.

طبق گزارشی که هفته گذشته در در فایننشیال تایمز منتشر شد، کشورهای عربستان، امارات، کویت و عمان قصد دارند طی چهار سال آینده نزدیک به 123 میلیارد دلار تجهیزات نظامی از آمریکا خریداری کنند. این بزرگ‌ترین قرارداد خرید و فروش سلاح در زمان صلح به شمار می‌رود.

از حوادث 11 سپتامبر 2001 تاکنون هزینه نظامی کشورهای جهان 18 درصد افزایش یافته است و بخش اعظم آن به منطقه خاورمیانه و خلیج فارس اختصاص دارد. خاورمیانه به تنهایی 5/91 میلیارد دلار در سال 2007  خرید تسلیحاتی داشته که 3/53 میلیارد دلار آن مربوط به حوزه خلیج فارس است که بیش از 58 درصد کل خرید تسلیحاتی خاورمیانه است .در سال 2006 عربستان سعودی 28 میلیارد دلار را صرف خریدهای تسلیحاتی کرده است. در رتبه‌بندی 15 کشور برتر با بالاترین هزینه نظامی عربستان سعودی پس از آمریکا، انگلستان، چین، فرانسه، ژاپن، آلمان و روسیه در ردیف هشتم قرار دارد.

قطعا ‌می‌توان حضور نیروهای ناتو در خاورمیانه و بحران سیاسی عراق و افغانستان را حتی با انجام گرفتن انتخابات اخیر در این دو کشور، اختلافات و درگیری‌های بین جنبش‌های اسلا‌می ‌شیعی و سنی، تحریم‌ها و صدور قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران را از مهمترین عوامل ایجاد تنش و برقراری فضایی میلیتاریستی در خاورمیانه دانست که اخیرا نیز چالش بین حزب الله و اسرائیل نیز در مورد صدور حکم دادگاه بین المللی در خصوص ترور رفیق حریری و متهم کردن حزب الله به ترور حریری به موارد ذکر شده افزوده شده است.

در تما‌می ‌این بحران‌ها ‌می‌شود سایه‌ای از تاثیرات بازیگران قدرتمند سیاسی دنیا را مشاهده کرد که نشان از عدم ثبات سیاسی در این منطقه را دارد و موجب شده است رویکرد نظا‌می‌گری در دولت‌های منطقه نسبت به یکدیگر افزایش یابد و موازنه قوا بین کشورها روندی رو به رشد داشته باشند.

جریانی که گمان ‌می‌رود قدرت محوری را در خاورمیانه امروز افزایش دهد و به تدریج موجب ایجاد واگرایی سیاسی کشورهای موجود نسبت به سیاست خارجی اروپا و آمریکا شود. اما پرسش نهایی این است که آیا خاورمیانه‌ای که بسیاری از کشورهای آن روزگاری آن برای حاکمیت برابر و استقلال در مقابل غرب مبارزات جانانه ای کردند به صلحی پایدار و همگرایی سیاسی در درون خواهد رسید؟