کمک مالی ایران به پاکستان بر سر دوراهی

بعد از کنفرانس پاکستان در توکیو که با حضور نمایندگان 27 کشور و 16 سازمان برگزار شد، مقرر شد که مبلغی افزون بر 5 میلیارد دلار به دومین کشور بزرگ اسلامی برای مقابله با تروریسم و بنیادگرایی اختصاص یابد. ایران با پذیرش کمک ۳۳۰ میلیون دلاری در این امر سهیم شد ولی اکنون مجلس شورای اسلامی قصد دارد در این موضوع بازنگری و اعمال نظر کند.

در کنفرانسی که از سوی بانک جهانی و دولت ژاپن ساماندهی شده بود و نمایندگان 27 کشور در آن شرکت کردند، منوچهر متکی نیز حضور داشت و مانند همیشه با خبرها و شایعاتی درباره ملاقات وی با نمایندگان آمریکایی همراه بود.

بسیاری از تحلیلگران معتقد بودند که این کنفرانس هم در سطح اجلاس هایی که طی ماه های گذشته درباره افغانستان برگزار شده، ظرفیت های مساعدی برای تجدید روابط ایران و امریکا و یا ایران و اروپا داشته است.

از آنجا که افغانستان و پاکستان هم مرز با ایران اند و بسیاری از آسیب های ناشی از ضعف حاکمیتی و اقتدار نظامی و امنیتی این کشورها متوجه مرزهای ایران نیز شده است، مشارکت جمهوری اسلامی در اجلاس های مربوطه نه تنها ضروری بلکه مفید فایده و راهگشا خواهد بود.

نیازهای افغانستان و پاکستان به منابع انرژی ایجاب می کند که ایران زودتر از سایر کشورهای همسایه وارد عمل شده و با همکاری در این زمینه، تعاملات اقتصادی گسترده تری با آنها داشته باشد. روی همین اصل بود که ایران متعهد شد برای رفع کمبود انرژی که به قطع ساعت‌ها برق در شهرهای پاکستان می‌انجامد، یک خط لوله‌ گاز به این کشور برساند.

از سوی دیگر گرفتاری های ناتو برای اعزام محموله های نیروهای مستقر در افغانستان سبب شده است تا ایران بار دیگر در مرکز توجه باشد. در این زمینه نیز توافق هایی حاصل شده و بخشی از محموله های رسیده از آلمان، از طریق بندر چابهار به سمت افغانستان ترانزیت شده است.

مشکلات دیگری که کمک ایران را به برقراری امنیت در پاکستان توجیه می کند، تولید و گسترش مواد مخدر، رشد بنیادگرایی، قدرت یابی روزافزون طالبان و تهدیدها و اتهام های هر از گاه القاعده نسبت به نظام جمهوری اسلامی است.

ایران به خوبی واقف است که رشد تفکر طالبانی در افغانستان و پاکستان با تفکرات شیعی و ایدئولوژی دولتی خود در تناقض است و رشد آن می تواند به نفوذ در منطقه و حتی تحریک پاره ای اقوام داخل کشور منجر شود. البته ایران در نقطه مقابل طالبان نیز با آمریکا و متحدان غربی روبروست که حضورشان در منطقه با توجیه مبارزه با تروریسم متداوم شده و عدم موفقیت آنها می تواند سیمایی نامشروع و ناکام از آنان به نمایش بگذارد.

تلاش آمریکا و ناتو برای اصلاح ساختارهای سیاسی و فرهنگی همسایگان ایران موضوعی است که باعث شده است تا جمهوری اسلامی بر سر حمایت از یکی از دو سر ماجرا در دوراهی گریزناپذیری قرار بگیرد. به بیان دیگر مشارکت ایران در برقراری امنیت و صلح در پاکستان به معنی چراغ سبز به اصلاحات آمریکایی در دو کشور افغانستان و پاکستان است و عدم مشارکت در کمک رسانی به این کشورها نیز به منزله حمایت از طلبان و بنیادگرایی.

اگرچه ایران فی نفسه هیچ یک از دو الگوی موجود و رقیب را نمی پذیرد و خواستار قدرت یابی هیچ کدام نیست و نه از گسترش افراط گرایی و وهابی گری سود می جوید و نه خواهان ثبات از نوع آمریکایی و تغییر تدریجی فرهنگ منطقه است، اما ناخواسته در مسیری قرار گرفته است که خواه ناخواه به یکی از دو مسیر فوق می غلتد.

کشورهای شرکت ‌کننده در کنفرانس پاکستان در توکیو وعده کمک ۵ میلیارد دلاری را به این کشور دادند. هدف از این کمک‌ها جلوگیری از سقوط پاکستان به دست اسلام‌گرایان افراطی بود و ایران نیز در یکی از نقش آفرینی های بی سابقه خود متعهد به اختصاص وام 330 میلیون دلاری شد.

مطابق آنچه در کنفرانس ۱۷ آوریل / ۲۸ فروردین در توکیو اعلام شد، کمک ۵ میلیارد دلاری در مدت ۵ سال به پاکستان پرداخت خواهد شد. در شرایطی که ریچارد هالبروک فرستاده ویژه آمریکا در منطقه، این مبلغ را ناچیزتر از نیازهای فعلی پاکستان برشمرد و آن را در وضعیت رو به سقوط دولت این کشور ناکافی توصیف کرد، نمایندگان مجلس در ایران نسبت به مبلغ تعهد داده اعتراض کرده و آن را همسو با خواسته ها و سیاست های آمریکا در منطقه عنوان کرده اند.

اعتراض مجلس شورای اسلامی نسبت به تخصیص این مبلغ از همان جا ناشی می شود که بیش از کشورهای اسلامی، کشورهای غربی از قدرت گرفتن گروه های اسلام گرا احساس نگرانی می کنند. همچنین این خطر وجود دارد که با تشدید دشواری های اقتصادی و امنیتی در این کشور، اقبال نسبت به بنیادگرایان بیشتر شده و رویگردانی از دولت زمینه ساز قدرت یافتن بیش از پیش آنها شود.

همان گونه که در بالا شرح داده شد، ثبات در پاکستان بخشی از راهبرد آمریکا در منطقه برای ایجاد اصلاحات بنیادین در افغانستان و پاکستان و ریشه کن ساختن فتنه های بنیادگرایی و شبه نظامی گری است. درواقع نگاه ایران به پاکستانی که با جمعیت ۱۷۰ میلیون نفری دومین کشور بزرگ اسلامی محسوب می شود و در کشاکش میان درگیری های قومی و مذهبی از یکسو و تلاش برای تقویت پایه های دموکراسی از سوی دیگر قرار دارد، نگاهی توام با تردید است.

یکی از نمایندگان مجلس گفته است که: "کمک به کشورى که باعث ناامنى در مرزهاى شرقى کشورمان مى‌شود، معنا ندارد." البته مبرهن است که مبنای اعتراض او نه مقوله ناامنی مرزها بلکه تصمیم سازی های غربی برای پاکستان است.

این نماینده مجلس با بيان اينکه آمريکا و ديگر کشورهاى غربى در اجلاس توکیو متعهد به کمک پنج ميليارد دلاری برای مقابله با تروریسم شده اند، گفته است که همین مسئله باعث می شود تا پاکستان خود را متعهد به هماهنگى با آمريکا بداند.

اين عضو کميسيون امنيت ملى مجلس شوراى اسلامى، يادآور شد که موضوع کمک خارجى به ديگر کشورها بايد به تصويب مجلس برسد و دليلی ندارد که جمهورى اسلامى ايران به کشورى که سازمان اطلاعات ارتش آن ارتباط خاص با تروريست‌هاى ضد ايرانى دارد، کمک کند.

مطابق این رویکرد، علی لاریجانی رئیس مجلس نیز خواستار رسیدگی به موضوع وام ایران به پاکستان شده است. جالب اینجاست که یکی دیگر از نمایندگان مجلس برای اعتراض به این اعطای وام، به مشکلات اقتصادی داخل ایران اشاره کرده و گفته است: باید مشخص شود که پرداخت وام به پاکستان از پول ملت ایران در حالی که ما خودمان این همه مشکل داریم، چه دستاوردی داشته است.

به طور حتم کمک مالی و یا صدور انرژی به پاکستان و افغانستانی که در مسیر اصلاحات دموکراتیک گام برمی دارند و با خطر تروریسم مواجه اند، با کمک های ایران به گروه های لبنانی و فلسطینی تفاوت عمده ای خواهد داشت. منافع استراتزیک ایران در غرب (خاورمیانه) بسیار ملموس تر و دست یافتنی تر از منافع احتمالی در شرق است. بنابراین به قول آن نماینده مجلس باید بررسی های لازم برای سنجش میزان دستاوردهای مادی و معنوی کمک ها به پاکستان معین شود.

شاید بد نباشد در این مجال به بخشی از اظهارات آصف علی زرداری رئیس جمهوری پاکستان رجوع کنیم که بعد از قطعی شدن کمک ها به کشورش متعهد شد که به طور جدی به مقابله با اسلام‌گرایان برخیزد. زرداری تصریح کرد: مبارزه علیه تروریست‌ ها مسئله‌ تنها پاکستان نیست. تروریسم در مرزهای کشور من پایان نمی‌گیرد. اگر ما ببازیم، شما نیز باخته ‌اید. اگر ما شکست بخوریم، جهانیان شکست خورده ‌اند.

به بیان دیگر، اجماع کشورهای مختلف برای نابودی تروریسم در منطقه، به خواستی جهانی بدل شده و از این رهگذر مشروعیتی بین المللی یافته است. تروریسم تهدیدی برای جامعه‌ بین‌الملل محسوب شده و به همین سبب مشارکت ایران در تصمیم های جهانی و پیشنهادهای بین المللی، مخالفت با پدیده تروریسم قلمداد می شود.

شرکت ایران در این گونه کنفرانس ها و پیشقدم شدن در اصلاح شرایط بغرنج منطقه یک سرمایه درازمدت برای کسب مشروعیت جهانی و زدودن خدشه ها از سیمای ارائه شده از ایران در سال های گذشته است. باید دید نگاه مجلس به نقش آفرینی بی سابقه دولت در سرمایه گذاری بلندمدت سیاسی در منطقه، نگاهی موافق با بهبود آموزش و امنیت و تقویت پایه‌های دمکراسی در منطقه خواهد بود و یا حفظ وضع موجود.