فرصت ایران برای ورود به یک توازن در سیستم امنیت منطقه ای

 تردید نیست که بحران‌های فراوان و دامنه‌دار بالکان و خاورمیانه طی دوره‌های مختلف، درگیری‌های محدود و دامنه‌داری را به دنبال داشته است. علاوه بر این نکته، موقعیت ژئوپلتیکی این منطقه هم باعث انتقال سریع این بحران‌ها و فراگیر شدن آنها شده‌است. در چنین شرایطی و طی سال های اخیر با مرکز توجه قرار‌گرفتن ایران برای گروه‌های مقاومت و نه افراط‌گرایان سلفی، فضای گسترده و جدیدی برای ایران ایجاد شده‌است. با این وجود هنجارشکنی و توسعه‌طلبی اسرائیل در منطقه، خطر درگیری میان اسرائیل و مراکز مقاومت چون حزب الله و حماس را دو چندان کرده‌است. نتیجه این وضعیت تنش‌آلود نشان داده که اسرائیل دیگر عامل قابل اتکایی برای غرب در خاورمیانه نیست.

در همسایگی شرقی، کشور پاکستان با بحران‌های عمیق داخلی روبروست و این خود دلیلی است برای عدم مسئولیت‌پذیری آن دولت نسبت به مرزهای غربی خود که به مأمن امنی برای فعالیت گسترده گروه‌های تروریستی و مافیای مواد مخدر تبدیل شده‌است. افغانستان در کنار این کشور، خود به عنوان کشوری که خانه‌ی اصلی گروه‌های تروریستی است، شناخته شده و همچنین به عنوان مهمترین کشور تولید کننده مواد مخدر جهان نقش به سزایی در بروز بحران فراگیر در منطقه دارد. بنابراین معضل فضای بینابینی ایران و هند نیز؛ حتی با پاکستان اتمی و یا افغانستان تحت کنترل ناتو و غرب سامان و قرار نیافته است.

عراق نیز  کشوری است با تنوع فراوان قومیتی و مذهبی که رشد تروریسم در آن بی‌اندازه است. تاریخ این کشور نشان داده‌است که عراق در هر دو حالت ثبات (دوره صدام) و عدم ثبات داخلی (وضعیت کنونی)، خطر بالقوه‌ای برای بروز درگیری و بحران در منطقه است. عراق دوره صدام از جهت عدم پایبندی گروه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی به پیمان 1975 الجزایر و محترم شمردن مرزهای خود چه با ایران و چه با کویت؛ و عراق بی ثبات هم از جهت بروز جنگ داخلی و بی ثبات سازی مناطق مجاور خود اهمیت دارد.

در کنار این مجموعه‌ها وجود بحران‌هایی مانند بحران های فرقه‌ای در عربستان، بحرین... و همچنین بحران‌های اجتماعی در مصر و ترکیه، این کشورها را هم نسبت به تأمین امنیت خود بیمناک کرده است.

تمام این موارد و با مشخص شدن زمان خروج سربازان امریکایی از خاک عراق و مطرح شدن طرح خروج از افغانستان، امکان پدید آمدن یک خلا امنیتی را در منطقه بیش از پیش بالا برده است. از این رو توجه به یک سیستم جایگزین در قالب ارائه پیشنهاد شکل‌گیری یک پیمان امنیت منطقه‌ای همه جانبه از طرف ایران به کشورهای منطقه، می‌تواند هم تبلیغات کشورهای بیگانه را بی‌اثر سازد و هم به عنوان عامل بازدارنده‌ای در گسترش و فراگیر شدن این بحران ها به حساب آید.

فراموش نباید کرد که خاورمیانه قبلا نیز شاهد شکل‌گیری پیمان‌هایی با این رویکرد بوده است که از آن جمله می‌توان به پیمان صلح و عدم تجاوز سعدآباد میان ترکیه-ایران-افغانستان(1938) و پیمان امنیتی بغداد (به پیشنهاد جان فاستر دالس وزیر خارجه وقت ایالات متحده در سال 1955) که بعدها با تغییراتی به سنتو معروف شد، اشاره کرد. این پیمان‌ها بنا به علل متعدد و تغییر در زمامداری کشورها راهی به جز شکست نداشت، حال برای جلوگیری از بروز شکست و تکرار تجارب تلخ گذشته نیاز است رقابت میان کشورها به حداقل برسد که بررسی آن مقوله‌ دیگریست که در این نوشتار نمی‌گنجد.