اهداف عراق در سوریه کنونی

نویسنده: سجاد مرادی کلارده، پژوهشگر روابط بین‌الملل

دیپلماسی ایرانی: دولت عراق در اولین واکنش به تحولات سوریه بر تلاش برای کمک به سوری‌ها برای مدیریت امور کشورشان بدون مداخله تاکید کرد. سفر رئیس سازمان اطلاعات عراق به سوریه و دیدار با الجولانی نشان می‌دهد که سیاست خارجی عراق با درک شرایط موجود در تکاپوی ایفای نقش فعال در کشور همسایه است.

عراق و روند سیاسی جدید سوریه

عراق یکی از پنج کشور همسایه سوریه است که حدود 600 کیلومتر با آن مرز مشترک دارد. تغییر نظام سیاسی در سوریه مستقیما امنیت منطقه‌ای و سیاست خارجی بغداد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. رهبران جدید در سوریه در گذشته بخشی از گروه تروریستی القاعده عراق بوده‌اند. از جمله خود ابومحمد الجولانی از سال 2003 م از اعضای اصلی القاعده بود و مدت‌ها در کمپ بوکا زندانی ارتش ایالات متحده بود. حتی سیستم قضایی عراق سال‌ها قبل حکم اعدام او را به اتهام کشتار عراقی‌ها صادر کرده بود. هم‌زمان با پیشروی تحریرالشام برخی از گروه‌های عراقی خواستار مداخله نظامی در سوریه شدند، اما با هوشیاری دولت این کشور از ورود به یک درگیری تمام‌عیار نجات یافت.  

در حال حاضر عراق بر گفت‌وگوهای منطقه‌ای و داخلی بین بازیگران داخلی سوریه تاکید دارد. تاریخ مدرن عراق و سوریه به صورت عمیقی در هم تنیده است و بی‌ثباتی در هر یک از این دو، امنیت و منافع دیگری را به مخاطره می‌افکند. آغاز روند سیاسی فراگیر در سوریه همانند عراق در سال‌های 2005-2003، نقش سازنده این کشور را می‌طلبد. فواد حسین، وزیر امور خارجه عراق در اظهار نظری ضمن تاکید بر اهمیت وضعیت سوریه برای همه مردم عراق، ثبات سیاسی و امنیتی در سوریه را جزء جدانشدنی ثبات عراق است. وی همچنین اعلام کرد که عراق به مولفه‌های روند سیاسی سوریه از جمله ایجاد یک نظام مردم‌سالار که نماینده همه مردم سوریه باشد به حقوق بشر و حقوق زنان احترام بگذارد، متعهد است.

بر این اساس به نظر می‌رسد هر چه وضعیت سوریه به سمت ثبات حرکت کند، برای ثبات‌سازی در عراق نیز مناسب است. به همان نسبت ادامه خلاء قدرت به همراه رقابت‌های فرقه‌ای در کنار نامشخص بودن وضعیت کردها در شمال سوریه تاثیرات منفی بر ثبات عراق خواهد داشت. در واقع حاکمان عراق به اهمیت مرحله انتقالی کنونی که سوریه در آن قرار دارد و لزوم حمایت بازیگرانی چون عراق را می‌طلبد به خوبی واقف است.

اولویت‌های عراق در سوریه

مقابله با فرقه‌گرایی

غلبه فرقه‌گرایی در سوریه اگر با حمایت دولت‌های عربی – سنی منطقه همراه باشد، فرقه‌گرایی در عراق را نیز تحریک می‌کند و ناامنی در بین جامعه سنی عراق که منتقدان اصلی دولت بغداد هستند، افزایش می‌یابد. اهمیت این مساله به ویژه با وجود برخورداری از متحدان قوی‌ای چون ترکیه که دست بالا را در سوریه دارند، بالاتر است. برآیند این تحولات افزایش فرقه‌گرایی در سوریه و تصاعد آن به عراق است. مقابله با این تهدیدها از معدود دفعاتی است که موضع واحدی را در میان احزاب و جناح‌های سیاسی عراق برانگیخته است.

امنیت مرزها

در شرایط ملتهب سوریه، حفظ امنیت مرزی برای عراق مهم است. در حال حاضر ارتش، پلیس و گارد مرزی عراق مسئولیت کامل امنیت مرزها را بر عهده دارند. بازدید عبدالعزیز المحمداوی، رئیس ستاد حشدالشعبی از فرماندهی عملیات مناطق غربی عراق از جمله در شهرهای استان الانبار در همین راستاست. وزارت امور خارجه عراق در بیانیه‌ای در 31 دسامبر اعلام کرد که فواد حسین و اسعد الشیبانی وزرای امور خارجه دو کشور بر امنیت مشترک و مقابله با تهدیدات داعش در نقاط مرزی متعهد شده‌اند و طرف سوری آمادگی خود را بدین منظور اعلام کرده است.

افزایش قدرت بازیگری

با توجه به مواضع اعلامی رهبران جدید سوریه و اشتیاق آنها برای ارتباط با همسایگان، کشورهای عربی همچون کویت، امارات و عربستان سعودی سخت به دنبال نفوذ و یافتن جای پای محکم در سوریه جدید هستند. عراق که در سال‌های اخیر نقش منفعلی در غرب آسیا داشته است، تحولات سوریه را فرصتی جدید برای افزایش توان بازیگری می‌بیند. این که عراق بخواهد مانند قطر و ترکیه نمایندگی‌های دیپلماتیک خود را در سوریه فعال کند، دور از ذهن نیست. تحرکات بغداد در هماهنگی با آمریکا، روسیه، ایران و ترکیه انجام می‌شود. هدف اصلی بغداد مدیریت مؤثر روابط با قدرت‌های مؤثر در سوریه و اجتناب از همسویی با یک طرف به قیمت مواجهه با سایر طرف‌هاست. 

اهمیت موضوع برای ایران

با وجود بد‌بینی حاکمان جدید سوریه نسبت به ایران، اخیرا الجولانی در مصاحبه‌ای اعلام کرد که سوریه نمی‌تواند کشور مهمی چون ایران را در ارتباطات آینده منطقه‌ای نادیده بگیرد. همان گونه که ترکیه عملا به میانجی بسیاری از کشورها برای ارتباط‌گیری با سوریه تبدیل شده، عراق نیز درصدد است با پذیرش وضع موجود در سوریه، همین نقش را ایفا کند. سفر السودانی نخست وزیر عراق به ایران در هفته جاری می‌تواند گامی مؤثر در این راستا باشد. البته این انتقاد به دستگاه دیپلماسی کشور وارد است که بعد از یک دهه تلاش برای بقای دولت در سوریه، برخلاف ترک‌ها و روس‌ها نتوانسته است ارتباط مناسبی با طرف‌های مختلف معارضه برقرار سازد. تا جایی که سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان اخیرا اعلام کرد که ایران ارتباط مستقیمی با جریان حاکم در سوریه ندارد.