اختلاف نظر ایران و عراق بر سر کوریدور راه آهن بصره - شلمچه

نویسنده: ولید خدوری 

دیپلماسی ایرانی: عراق اخیرا با احداث دو خط آهن موافقت کرد که خط نخست از بندر بزرگ فاو در جنوب عراق آغاز می شود و به سمت شمال و مرزهای ترکیه امتداد می یابد. هدف از احداث این خط آهن، رونق بخشیدن به تجارت و سفر بین عراق و کشورهای خلیج فارس و انتقال مستقیم کالاها به ترکیه و از آنجا به اروپا و آسیای میانه است. این پروژه با استقبال گسترده مواجه شد چرا که منافع اقتصادی برای عراق و کشورهای خلیج فارس دارد. 

بعد از آن، دولت عراق توافقنامه احداث خط آهن دیگری به طول 32 کیلومتر را امضا کرد که از منطقه شلمچه در ایران تا شهر بصره امتداد می یابد و مبلغ 230 میلیون دلار برای احداث این خط آهن فرعی بودجه در نظر گرفته شد. از همان روز نخست، بین عراق و ایران بر سر هدف از احداث این خط آهن فرعی اختلاف بروز کرد. آیا آن گونه که عراق می گوید هدف از احداث این خط آهن صرفا انتقال زائران به عتبات مقدس در نجف و کربلاست یا آن طور که ایران می گوید، این خط آهن برای انتقال مسافر و کالا و متصل کردن شبکه راه آهن ایران به خط آهن سوریه از طریق عراق احداث می شود؟ این اختلاف نظر، در اختلاف نگرش اقتصادی و راهبردی بین دوطرف ریشه دارد. 

به گفته وزیر حمل و نقل ایران، پیمانکاران ایرانی یک پل متحرک به طول 880 متر روی شط العرب احداث خواهند کرد و شرکت راه آهن عراق، مسئول احداث زیرساخت های این پروژه خواهد بود. ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران گفت اتصال خط آهن شلمچه به بصره موجب رونق گرفتن انتقال مسافر و کالا بین دو کشور خواهد شد و شبکه راه آهن ایران را از طریق عراق به راه آهن سوریه و اردن متصل خواهد کرد. ایران همچنین برای احداث یک خط آهن فرعی دیگر از شمال عراق تا سوریه (از طریق منطقه شرق فرات) برنامه دارد تا شبکه راه آهن ایران از طریق عراق به شبکه راه آهن سوریه متصل شود. با توجه به تحولات کنونی منطقه و چشمداشت های ایران به کشورهای مشرق عربی و آنچه کنعانی گفت، این گونه برداشت می شود که ایران با اتصال خط آهن خود به سوریه، هدفی «راهبردی» و «نظامی» را دنبال می کند. 

اقدام عراق در شرایط کنونی به احداث خط آهن فرعی جدید در منطقه شرق فرات در سوریه به سمت ساحل مدیترانه، پروژه ای مملو از خطرات ژئوپلتیک است. خبرهای دریافت شده از شرق فرات از درگیری نظامی تقریبا هر روزه حکایت دارد و انتظار نمی رود این منطقه مرزی بین عراق و سوریه و ترکیه در آینده نزدیک آرام شود. به خصوص که نیروهای آمریکا، روسیه، ترکیه و داعش و عشایر عربی و احزاب و شبه نظامیان کُرد و نیروهای ارتش سوریه در منطقه حضور دارند و حملات هوایی اسرائیل به سوریه نیز ادامه دارد. 

بنابراین به تعویق انداختن این بخش از خط آهن فرعی که هدف آن متصل کردن شبکه راه آهن ایران به سوریه است، بهترین گزینه در شرایط کنونی محسوب می شود چرا که با توجه به ادامه یافتن نزاع های نظامی کنونی که پیش بینی می شود در آینده تشدید شود، این خط آهن فرعی نیز هدف خرابکاری دائمی خواهد بود. پس چرا باید عراق میلیون ها دلار برای احداث خط آهنی فرعی در منطقه ای خطرناک از نظر نظامی هزینه کند و بعد از آن نیز مجبور به هزینه کردن مستمر برای ترمیم خرابکاری و پرداخت هزینه برای محافظت از آن باشد و مسئولیت انتقال کالا و مسافران را بپذیرد؟ 

متصل کردن خط آهن ایران به سوریه از طریق عراق که هدف نهایی آن تسهیل دسترسی ایران به سوریه است، از نظر اقتصادی و راهبردی با توجه به ادامه یافتن سیاست های منطقه ای در مشرق عربی، به نفع عراق نیست. بهتر است عراق منتظر نتیجه دادن تلاش ها برای احیای روابط کشورهای عربی و غیرعربی با سوریه و سپس آغاز بازسازی سوریه بماند و در آن زمان سهم عراق از بازسازی سوریه، احداث خط آهن به دست شرکت های عراقی خواهد بود.

منبع: الشرق الاوسط / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11