کودتای خزنده‌ی شبکه‌ی حقانی علیه طالبان سنتی!

نویسنده: خدایار سعیدوزیری، کارشناس امنیت بین‌المللی و مدرس دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: چنانکه می‌دانیم، پس از حمله‌ی شوروی در سال 1979 و اشغال این کشور، با طرح سازمان CIA و همکاری اجرایی سازمان اطلاعات ارتش پاکستان (ISI) و همراهی استخبارات عربستان سعودی، گروه‌هایی تحت عنوان مجاهدین افغان به جنگ با ارتش سرخ شوروی را آغاز کردند و نهایتا با شکست شوروی و ترک این کشور، مجاهدین افغان به قدرت رسیدند، اما دچار اختلافات داخلی بودند. گروهی که با همراهی اسامه بن لادن از سعودی و ملا عمر از افغانستان تحت عنوان طالبان بخشی از این مجاهدین بودند، با جنگ با دیگر گروه‌ها و فتح کابل، قدرت را به دست گرفتند که در اصطلاح سیاسی دولت اول طالبان نامیده می‌شود. بعد از پنج سال، با وقوع یازده سپتامبر و حمله ایالات متحده به افغانستان رهبران طالبان به پاکستان و غارهای جنوب افغانستان فرار کردند و تا سال 2021 که مجدد به قدرت برگشتند در حال جنگ با حکومت وقت افغانستان، موسوم به جمهوری بودند.

اما طالبان سنتی افغانستان در دولت دوم که از 2021 آغاز شد، تحولی درونی را آغاز کرده است که به نوعی می‌توان آن را کودتای خزنده‌ی شبکه‌ی حقانی دانست. شبکه‌ی حقانی چیست؟ در دولت اول طالبان، شخصی به نام جلال‌الدین حقانی، وزیر بود و نفر دوم طالبان محسوب می‌شد. او کسی بود که در زمان جنگ با شوروی، او را «پسر چشم آبی CIA» می‌نامیدند که نشان از روابط نزدیک او با CIA داشت. در همین دوران هم او از قبل کمک‌های مالی کلان سازمان CIA به طالبان از کانال سازمان اطلاعات پاکستان، پول زیادی برای خود به دست آورد به حدی که بسیاری معتقدند خانواده حقانی صدها میلیون دلار ثروت دارند. اما او پس ازحمله آمریکا به پاکستان فرار کرد و عملا قدرت در دست پسر ارشد او، سراج‌الدین حقانی به همراهی سه پسر دیگر جلال حقانی، متمرکز شد.

در دولت دوم طالبان که از 2021 آغاز شد، طایفه حقانی که به سمت شکل دادن شبکه‌ی حقانی گام برداشت، قدرتی بسیار بیش از قبل پیدا کرد. در حال حاضر چهار وزارتخانه از جمله وزارت داخله (کشور) را دراختیار دارند و همچنین امنیت کابل و استخبارات طالبان نیز در اختیار آنهاست. سراج حقانی اگرچه ظاهرا معاون رهبر طالبان (هبت‌الله اخوندزاده) است، اما در واقع خود را برابر با او می‌داند و حتی در مقابل او که در ادبیات طالبان به رهبری طالبان لقب امیرالمومنین داده‌اند، حقانی به خود لقب خلیفه داده است! رهبری طالبان دو معاون دارد یکی حقانی و دیگر ملامحمد یعقوب، پسر ملاعمر (رهبر اول طالبان) که هردو از شاخه غلجایی پشتون هستند.

شبکه‌ی حقانی به عقیده‌ی کارشناسان، دارای سه هسته اصلی است. هسته مالی به رهبری انس حقانی، یکی از برادران سراج‌الدین که فقط کار تامین مالی و کسب پول شبکه را بر عهده دارد، هسته‌ی نظامی که عملا بخش اعظمی از کارهای آنها قاچاق و اقدامات غیرقانونی برای کسب سود و ثروت برای حقانی‌هاست و نهایتا هسته عملیاتی که بخش اعظم نیروهای انتحاری و خشن طالبان از این هسته تشکیل شده است. در حال حاضر امنیت کابل در دست خلیل حقانی، رهبر هسته نظامی این گروه است و سازمان اطلاعات افغانستان که رئیس آن از زندانیان سابق گوانتانامو است و پس از آزادی از زندان در زمان باراک اوباما و حضور در مذاکرات قطر با آمریکا و مذاکرات متعدد با نماینده CIA همواره از سوی بخش زیادی از طالبان مورد تردید به سبب همکاری با امریکا بوده است، همواره مورد حمایت کامل شبکه حقانیست.

با توجه به آنچه در این یکی دوسال اخیر رخ داده، به نظر می‌رسد طالبان افغانستان در حال حرکت به سمت یه دگردیسی و کودتای خزنده از سوی شبکه حقانی علیه طالبان سنتی این کشور است که سفر اخیر ملا هبت‌الله به شمال افغانستان برای دیدارهایی از جمله دیدار با رهبر جدایی‌طلبان اویغور چین که عملا دشمن پکن محسوب می‌شود، درحالی که چین درحال همکاری در حوزه‌های اقتصادی با دولت کابل است، را نیز می‌توان در چارچوب این تقابل داخلی تفسیر کرد. با توجه به رویکرد تند و خشن گروه حقانی و روابط مشکوک آن با سازمان‌های اطلاعاتی غربی، بالقوه خطری برای کشورهای منطقه نیز هست. یک نمونه از این خطرات در مرزهای جنوبی افغانستان و قدرت‌گیری طالبان پاکستان است که در جنگ با دولت اسلام آباد، به دنبال ساقط کردن دولت در این کشور و در اختیار گرفتن قدرت پاکستان نیز هستند.