اروپا علیه روسیه یکدست می شود؟

دیپلماسی ایرانی: پس از اینکه ترکیه عضویت سوئد در ائتلاف نظامی ناتو را در ژانویه سال جاری تایید کرد، مجارستان آخرین کشور عضو ناتو بود که با عضویت این کشور در این پیمان موافقت کرد. عضویت این دو کشور اروپائی که تا پیش از این به طور سنتی از سیاست «عضویت نداشتن در هیچ ائتلافی» پیروی می کردند و حتی در دوران جنگ سرد نیز به آن پایبند بودند از سوی مسکو به عنوان عاملی مهم در تضمین ثبات در شمال اروپا تلقی می شد و این موضوع از سوی کشورهای اروپایی نیز پذیرفته شده بود. حال، با عضویت این دو کشور، هر چند ناتو از آنچه تعمیق همکاری با فنلاند و سوئد خوانده، ابراز رضایتمندی کرده است، اما مقامات روس این اقدام را علناً به عنوان دشمن‌تراشی برای روسیه تعبیر کرده‌اند. در چنین شرایطی دو سؤال مطرح می شود. سوال اول این است اساساً دلیل طرح چنین درخواستی از سوی سوئد و فنلاند چیست و پیوستن آنها به ناتو، چه پیامدهای راهبردی به دنبال خواهد داشت؟

در پاسخ به سؤال نخست باید گفت هر چند در عرصه رسانه های بین المللی تلاش می شود جنگ روسیه و اوکراین به عنوان تنها دلیل نگرانی این دو کشور شمال اروپا و تصمیم آنها برای پیوستن به ناتو عنوان شود و این امر بخشی از پازل واقعیت را نیز تشکیل می‌دهد؛ اما قطعاً همه واقعیت نیست. اگر صحنه بازی‌های استراتژیک قدرت‌های بین المللی را اندکی گسترده تر ببینیم، متوجه خواهیم شد که پس از تغییر استراتژی امنیت ملی آمریکا در سال های اخیر و تغییر نگرش و چرخش این کشور از سمت خاورمیانه و خلیج فارس به سوی چین و روسیه، تلاش برای تقویت ناتو و یکدست کردن اروپا در مقابل روسیه، به منظور تضعیف یکی از این دو رقیب در رأس برنامه‌های راهبردی ایالات متحده قرار گرفته است. 

بنابراین نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که ابراز تمایل این دو کشور حوزه اسکاندیناوی به عضویت در ناتو صرفا یک تصمیم داخلی و بر مبنای نیازهای امنیتی آنها نبوده و با هدایت و حمایت آمریکا انجام شده است. امضای قراردادی جدید از سوی فنلاند برای خرید ۶۴ فروند هواپیمای اف -۳۵ از آمریکا در فوریه 2021، گواهی متقن است که این ادعا را تقویت می کند. 

بر این اساس با پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو ، اتحادیه اروپا در قالب ناتو بیش از گذشته خود را در مقابل روسیه قرار داد و نوعی فشار سراسری علیه مسکو در دستور کار قرار می گیرد و این همان چیزی است که مقامات آمریکایی به دنبال آن هستند؛ تضعیف روسیه با هزینه از جیب همپیمانان. بدین ترتیب، با گسترش ناتو و تقویت قدرت نظامی بخش اروپایی ناتو، شراکت اروپایی‏‌ها در مهار روسیه افزایش می یابد و آمریکا می‌تواند با دست بازتری به مهار چین برود. 

اما در پاسخ به سؤال دوم مبنی بر اینکه پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو، چه پیامدهای راهبردی به دنبال خواهد داشت باید گفت این امر منجر به گسترش و تقویت بیش از پیش ناتو و تنگ تر شدن حلقه محاصره روسیه می شود و در نتیجه قطعاً فضای امنیتی و سطح تنش‌ها در منطقه شمال اروپا را افزایش می دهد. هر چند فنلاند و سوئد جمعیت و بودجه نظامی قابل توجهی ندارند، اما از ارتش‌های مدرن و زیرساخت صنعتی – فناورانه نظامی مطلوبی برخوردارند و البته در سال‏های اخیر به دلیل نگرانی از تهدید روسیه، هزینه‌های نظامی خود را هم افزایش داده اند؛ بنابراین عضویت این دو کشور، باعث تقویت قدرت ناتو و فراگیرترشدن آن خواهد شد. روس‌ها به صورت کاملاً آشکار پیوستن سوئد و فنلاند به پیمان آتلانتیک شمالی را یک خطر جدی برای خود می‌دانند و در آینده ای نه چندان دور شاهد یک تقابل تسلیحاتی و سیاسی میان روسیه با جبهه غرب خواهیم بود. بنابراین گسترش ناتو در ابعاد جدید، نه تنها امنیت و ثبات را برای کشورهای اروپایی به ارمغان نمی آورد؛ بلکه با قرار دادن آنها در خط رویارویی با روسیه و تبدیل اروپا به ابزار تأمین اهداف و منافع آمریکا، توسعه سیاسی و اقتصادی قاره سبز را مختل کرده و منطقه شرق و شمال اروپا را به حوزه بحران خیز جدیدی در نقشه ژئوپلیتیک جهانی تبدیل خواهد کرد.

سوئد با پیوستن به ناتو به سنت 200 ساله بی‌طرفی خود پایان داد

برخی سوئدی‌ها نگرانند که مبادا پیوستن به ناتو منجر به یک تغییر اساسی در «هویت» ملی آنها شود. پیوستن سوئد به «ناتو» به سنت 200 ساله بی‌طرفی بین‌المللی این کشور پایان داد که استکهلم را به عنوان یکی از میانجی‌های بزرگ صلح و مدافعان حقوق بشر در سراسر جهان مطرح کرده بود. جنگ روسیه و اوکراین سوئدی‌ها را بر سر یک دوراهی دشوار قرار داد، که یا باید با چشم‌انداز یک همسایهٔ به شدت تهاجمی به تنهایی روبرو شوند، یا بی‌طرفی طولانی‌مدت خود را کنار گذاشته و به اتحاد نظامی-امنیتی غربی بپیوندند. با این وجود، برخی سوئدی‌ها نگرانند که مبادا پیوستن به ناتو منجر به یک تغییر اساسی در «هویت» ملی آنها شود.

از تلاش‌های داگ هامرشولد، دبیرکل سابق سازمان ملل متحد برای ترویج صلح در کنگو در دهه 1960، تا نقش هانس بلیکس به ‌عنوان بازرس ارشد تسلیحاتی سازمان ملل در سال‌های منتهی به جنگ عراق، بی‌طرفی سوئد به این کشور اجازه داد تا نقشی تأثیرگذار در درگیری‌های جهانی ایفا کند. اینک منتقدان نگران هستند که پیوستن سوئد به ناتو گزینه‌های استکهلم را محدود و آن را مجبور کند تا در هماهنگی با متحدانش عمل کند. برای مثال، تلاش سوئد برای جلب رضایت ترکیه برای عضویت در ناتو باعث شده تا استکهلم موضع سخت‌تری در قبال شبه‌نظامیان کُرد مخالف آنکارا اتخاذ کند. طی چند دهه‌ اخیر سوئد به ناتو نزدیک‌تر شده است و در عملیات‌های این اتحاد غربی در افغانستان، کوزوو، لیبی و عراق مشارکت داشته است. 

محکومیت عضویت سوئد در ناتو از سوی روسیه 

روس‌ها به صورت کاملاً آشکار پیوستن سوئد و فنلاند به پیمان سازمان آتلانتیک شمالی ناتو را یک خطر جدی برای خود می‌دانند و از این رو با عضویت این دو کشور در این ائتلاف نظامی، در آینده ای نه چندان دور شاهد یک تقابل تسلیحاتی و سیاسی میان روسیه با جبهه غرب خواهیم بود. 

بر این اساس، استقرار موشک‌هایی با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای در مرز روسیه با فنلاند و سایر کشورهای اروپایی از سوی کرملین، حمله به دیگر کشورهای ذره‌ای اروپایی که با روسیه هم مرز هستند، استفاده از قطع صادرات یا گران کردن حامل های انرژی به عنوان ابزار فشار بر کشورهای اروپایی و البته تلاش کرملین برای یارگیری و تشکیل پیمان نظامی متقابل، برخی راهکارهایی هستند که ممکن است روسیه در واکنش به این تصمیم، در پیش گیرد. 

در روزهای اخیر سفارت روسیه در سوئد در بیانیه ای اعلام کرد: "روسیه اقدامات تلافی جویانه ای با ماهیت سیاسی، نظامی و فنی به منظور توقف تهدیدات علیه امنیت ملی خود انجام خواهد داد. این هیئت دیپلماتیک خاطرنشان کرد که پیوستن سوئد به ناتو بر سطح ثبات در شمال اروپا تأثیر منفی خواهد گذاشت. روسیه اعلام کرد که دریای بالتیک برخلاف اظهارات متکبرانه "بستگان ناتویی" آینده سوئد، هرگز به "دریای داخلی ناتو" تبدیل نخواهد شد. 

کرملین خاطرنشان کرده است که روسیه هیچ تهدیدی را ایجاد نمی کند اما اقداماتی را که به طور بالقوه برای منافع ملی آن خطرناک باشد را نادیده نخواهد گرفت. علاوه بر این، در سال های اخیر، روسیه به فعالیت بی سابقه ناتو در نزدیکی مرزهای غربی خود اشاره کرده است و به طور جدی به رویکرد "مهار روسیه" در راستای استراتژی راهبردی ابالات متحده آمریکا هشدار داده است. مسکو بارها نسبت به افزایش حضور نیروهای نظامی ناتو در نزدیکی مرزهای خود ابراز نگرانی کرده است. در عین حال مقامات روسیه بارها اعلام کرده اند که مسکو همچنان برای گفتگو با ناتو آماده است، اما بر مبنای برابر، در حالی که غرب باید روند نظامی کردن قاره اروپا را کنار بگذارد.