آشتی اردوغان و سیسی پس از ۱۱ سال

دیپلماسی ایرانی: پس از قطع روابط به مدت بیش از یک دهه، عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهوری مصر هفته گذشته در قاهره، میزبان رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه بود.

این سفر از آن جهت که در راستای تحکیم آشتی میان دو بازیگر اصلی در منطقه انجام می شود، دارای اهمیت است.

پیش از این سفر، آنکارا و قاهره، اقداماتی در راستای نزدیکی به یکدیگر انجام دادند که از جمله آن می توان به دیدار و احوال پرسی السیسی و اردوغان در قطر در نوامبر 2020 در حاشیه جام جهانی، پیشنهاد میانجیگری ترکیه میان مصر و اتیوپی در بحران سد النهضه و محدودیت های ترکیه برای طرفداران اخوان المسلمین در این کشور اشاره کرد.

ترکیه و مصر، اواخر سال گذشته، در اقدامی در مسیر بهبود روابط و حل اختلافات متعدد طی سال های گذشته، مجددا سفرای خود را به پایتخت های یکدیگر اعزام کردند.

آخرین سفر اردوغان به مصر در سال 2012 و هنگامی بود که السیسی نخست وزیر مصر و محمد مرسی، همپیمان ترکیه، رئیس جمهوری مصر بود. یک سال پس از این سفر، السیسی، وزیر دفاع وقت، محمد مرسی را در سال 2013 کنار زد و از آن زمان اختلافات میان دو کشور تشدید شد و اردوغان بارها تکرار کرد که با شخصی همانند او (اشاره به السیسی) هرگز سخن نخواهد گفت. اردوغان علنا به برکناری مرسی اعتراض کرد و السیسی را بهرهبری کودتایی علیه مرسی متهم کرد. از آن زمان شدت جنگ رسانه ای میان دو کشور بیشتر شد تا دو کشور سفرای خود را فرا خواندند و این آغاز قطع روابط دیپلماتیک بیش از 10 ساله میان دو کشور بود.

از سال 2013 تا 2021، مشکلات میان دو کشور به دلیل مسائل ایدئولوژیک و دیدگاه های مختلف رهبران دو کشور درخصوص مسائل منطقه ای و از جمله بارزترین آن قطع ارتباط برخی کشورهای عربی با قطر آغاز شد. مصر آن زمان به امارات، عربستان و بحرین علیه قطر پیوست اما اردوغان از قطر حمایت و کالاهای اساسی از جمله مواد غذایی این کشور را تامین کرد و نسبت به ارائه حمایت نظامی به قطر متعهد شد؛ این امر اختلافات میان مصر و ترکیه را در پرونده های دیگر از جمله لیبی تشدید کرد.

آنکارا حامی بزرگ اخوان المسلمین است، در حالی که قاهره این گروه را تروریستی می داند، این دو کشور از طرف های درگیر در لیبی حمایت می کنند. ترکیه مستشاران نظامی و پهپاد برای مبارزه با خلیفه حفتر، سرهنگ بازنشسته سابق و از مدعیان فعلی قدرت در لیبی که مصر به طور ویژه از او حمایت می کند، به لیبی فرستاده است. تنش میان دو کشور در پرونده لیبی در سال 2020 تشدید شد و دو کشور پس از ورود نظامی ترکیه به جنگ داخلی در لیبی در آستانه درگیری نظامی بودند و این امر واکنش شدید رئیس جمهور مصر را به دنبال داشت و گفت که این اقدام ترکیه، تهدید آشکار امنیت ملی مصر است. السیسی در جریان بازدید از یک پایگاه نظامی در مرزهای لیبی در ژوئن 2020، به ارتش مصر دستور داد آماده انجام هرگونه ماموریت برون مرزی باشند و این پیام واضحی به آنکارا بود.

علاوه بر مداخله نظامی ترکیه در لیبی، مصر از یادداشت تفاهم امضا شده میان ترکیه و دولت الدبیبه در طرابلس درخصوص همکاری در زمینه هیدروکربن ها نیز خشمگین شد. در آن موقع وزیر امور خارجه مصر یادداشت تفاهم امضا شده میان دولت وفاق ملی و ترکیه در زمینه حفاری نفت و گاز در دریای مدیترانه را غیر قانونی خواند. این یادداشت تفاهم، تنش میان ترکیه و مصر را افزایش داد چرا که 3 سال پس از توافق بر سر ترسیم مرزهای دریایی ترکیه و لیبی امضا شد. مصر، قبرس و یونان اعلام کردند که این توافق، حقوق اقتصادی آنها را نقض کرده و این در حالی بود که اکتشاف میادین گاز گسترده طی سال های گذشته، جاه طلبی های چندین کشور در منطقه را به همراه داشت. در اوت 2020 مصر و یونان با توافق ترسیم مرزهای دریایی در شرق مدیترانه، پاسخی به این اقدام ترکیه دادند.

از سوی دیگر، طرفداران اخوان المسلمین در ترکیه و شبکه های رسانه های آنها، دلیلی برای تشدید اختلافات میان دو کشور بودند. قاهره تمایل داشت ترکیه عرصه را بر اعضای اخوان المسلمین و طرفداران آن در ترکیه تنگ کند و فراری ها را به قاهره تحویل دهد. مقامات مصری همچنین خواستار بستن دفاتر شبکه های رسانه ای اخوان المسلمین در استانبول شدند و السیسی به شدت از این شبکه ها انتقاد کرد.

آنکارا گام هایی برای نشان دادن جدیت خود برای نزدیکی به مصر اتخاذ کرد از جمله در مارس 2021 که مقامات ترکیه ای، شبکه های مخالف مصر را به کاهش شدت انتقادها از رئیس جمهور مصر تشویق کردند.

روابط میان السیسی و اردوغان، با نزدیکی منافع دو کشور در بسیاری از منازعات منطقه ای از جمله سودان و غزه بهبود یافت.

نقطه عطف اصلی، دست دادن السیسی و اردوغان در نوامبر 2022 در دوحه و آن هم در حاشیه جام جهانی فوتبال قطر بود.

فشارهای اقتصادی ناشی از جنگ در اوکراین و تاثیر آن بر قیمت انرژی و غذا و رویکرد فزاینده کاهش تنش در منطقه و آشتی، از عواملی بود که احتمالا به فراهم کردن شرایط برای نزدیکی اردوغان و السیسی کمک کرد.

دو طرف همچنین پس از زلزله در فوریه 2023 با یکدیگر گفت وگو کردند و در ماه ژوئیه نیز سفرای خود را بازگرداندند.

همچنین رؤسای جمهور ترکیه و مصر برای نخستین بار به صورت رو در رو در حاشیه نشست گروه بیست در هند گفت وگو کردند.

با وجود تداوم بحران سیاسی برای مدتی طولانی، روابط تجاری دو کشور خوب ماند به گونه ای که آنکارا پنجمین شریک تجاری قاهره است.

هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه اوایل فوریه امسال نیز گفت که ترکیه، پهپاد رزمی به مصر می فروشد و این اشاره ای به تکمیل آشتی میان دو کشور بود.

فیدان در مصاحبه ای تلویزیونی گفت که عادی سازی روابط تا حد زیادی تکمیل شده و روابط میان دو کشور برای امنیت و تجارت در منطقه مهم است.

منبع: الحره / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱