مقایسه دو کریدور مهم جهانی

دیپلماسی ایرانی: در هفته‌های قبل از حمله رژیم صهیونیستی به نوار غزه، خبرهایی مبنی بر تأسیس یک کریدور جدید هند به نام کریدور عرب مد در رسانه‌ها مطرح شد و تحلیل‌های زیادی مبنی بر دور زدن ایران توسط هند مطرح شد، در حالی که با برسی دقیق‌تر می‌توان دریافت که ماهیت و کارکرد این دو کریدور متفاوت است و کریدور عرب مد با یک شاخه از کریدور پیشنهادی ایران همپوشانی دارد، و هند عملاً به هر دو کریدور نیاز خواهد داشت. مزایا و معایب کریدور بنادر چابهار با کریدور عرب مد چیست؟

تفاوت‌های کریدور بنادر چابهار با کریدور عرب مد:

دررابطه‌ با کریدور ایران باید به این مسئله اشاره کرد که کریدور پیشنهادی ایران از مسیر چابهار آغاز و بخشی از آن به‌سمت آسیای مرکزی و افغانستان و بخشی از آن به‌سمت قفقاز و سپس روسیه واروپای شرقی می‌رود.

کریدور عرب مد از امارات متحده عربی به‌سمت شبه جزیره عربستان و سپس اردن از آنجا به‌سمت بندر حیفا در سرزمین‌های اشغالی و سپس اتحادیه اروپا می‌رود.

آیا کریدورهای جاده ابریشم آبی چین و کریدور ترانس‌خزر چین و کریدور عرب مد هند جایگزین کریدور ایران هستند؟

پاسخ این سؤال خیر است، همه قدرت‌های بزرگ از مسیرهای مختلف اقدام به توسعه صادرات خود می‌کنند و این مسئله به‌عنوان یک موضوع غلط در فرهنگ سیاسی ایران مطرح است که زمانی که طرح‌های کریدور جدیدی مطرح می‌شود این مسئله به‌عنوان دورزدن ایران در رسانه‌ها مطرح می‌شود، عملاً چین نیز برای بهره‌برداری از کریدورهای خود چندین مسیر پیشنهادی را مطرح کرده است که هیچ‌کدام به مفهوم دو زدن ایران نیست؛ اما بهره‌برداری از کریدورهای مسیر ایران به‌دلیل تحریم‌های بین‌المللی با چالش‌هایی مواجه شده است و با تأخیر انجام خواهد شد و این مسئله به مفهوم حذف همیشگی ایران از طرح‌های کریدور هند و چین نیست.

مزیت‌ها و فرصت‌های کریدور ایران

1- دسترسی هند به بازارهای افغانستان و آسیای مرکزی و قفقاز و روسیه: کریدور ایران اهداف متفاوتی را با کریدور عرب مد دنبال می‌کند و اهداف کریدور ایران الزاماً بطور کامل با کریدور عربی هند هم‌پوشانی ندارد هرچند در برخی از نقشه‌های پیشنهادی کریدور ایران و از ارمنستان عبور و به‌سمت اتحادیه اروپا می‌رود اما هدف اصلی طراحی کریدور در ایران دسترسی هند به بازارهای افغانستان آسیای مرکزی و قفقاز و روسیه و اروپای شرقی است اما کریدور عرب مد نمی‌تواند امکان حضور هند را در بازارهای افغانستان و آسیای مرکزی فراهم نماید، هند عملاً توسط پاکستان و چین در خشکی محاصره ژئوپلیتیک شده‌ و این مسئله توسعه اقتصادی هند را و محدود می‌نماید و مانع از توسعه صادرات هند شود و تنها مسیر هند برای دور زدن محاصره ژئوپلیتیک خود توسط پاکستان و چین دریاهاست. هند برای توسعه صادرات خود به اروپا و قفقاز و افغانستان و آسیای مرکزی، روسیه و اروپای شرقی به کریدور بنادر چابهار و کریدور عرب مد نیازمند است.

2- بعد مسافتی کمتر به قفقاز و روسیه و اروپای شرقی

باید به این مسئله نیز اشاره کرد که کریدور ایران به نسبت کریدور عرب مد به اروپای شرقی و بخشی از اروپای غربی از مسافت کم‌تری برخوردار است و هزینه و زمان کم‌تری را به‌سمت اروپای شرقی و حتی بخش‌هایی از اروپای غربی داراست. اما کریدور عرب مد عملاً مسافت بیشتر و هزینه بیشتری را هم از نظر دریایی و هم از نظر زمین به هند تحمیل می‌کند.

3- کاربرد دوگانه کریدور ایران: کریدور در ایران می‌تواند در صورتی که صادرات هند به کشورهای عربی را فاکتور بگیریم هم کاربرد خودش را در کنار نقش اصلی خودش مبنی بر توسعه صادرات ایران به آسیای مرکزی و افغانستان و قفقاز، نقش کریدور عرب مد را نیز بازی کند و به‌سمت بازارهای اتحادیه اروپا نیز کالاهای هندی را صادر کند.

4- ضریب امنیتی بالاتر کریدور چابهار: موضوع دیگر که در رابطه با مزیت کریدور چابهار می‌توان مطرح کرد این است که ضریب امنیت کریدور ایران به نسبت کریدورهای عربی می‌تواند سطح بالاتری را داشته‌ باشد زیرا در نهایت با توجه به این مسئله که کریدور عرب مد از سرزمین‌های اشغالی عبور خواهد کرد، ضریب امنیتی آن از ضریب امنیتی کریدور ایران کمتر خواهد بود.

در اینجا نیز سه گزاره مطرح است:

1-4 ممکن است برخی از کشورهای همسایه که از گذشته کانون ناامنی و گروه های تروریستی بوده‌اند در راستای رقابت‌های منطقه‌ای با هند درصدد ناامن کردن مناطق اطراف بنادر چابهار برای ممانعت از پیشرفت این کریدور باشند.

2-4 برخی از رژیم‌های منطقه‌ای که کریدور عرب مد در نهایت به سرزمین‌های آنها ختم می‌شود با توجه به ماهیت دوگانه‌ای که کریدور ایران می‌تواند داشته‌باشد با استفاده از لابی خود در هند و توسل به اقدامات خرابکارانه، اقدام به سنگ اندازی‌های بیشتر در این رابطه کنند.

3-4 برخی از قدرت‌های شرق آسیا که با هند در حال رقابت‌های ژئوپولتیک و ژئواکونومیک هستند سعی کنند از تأسیس کریدور چابهار ممانعت کنند که این قدرت‌های منطقه‌ای با کشور همسایه اشاره شده در گزینه اول در پیوند هستند.

آینده مبهم کریدور عرب مد 

آینده کریدور عرب مد در گرو عادی سازی روابط اعراب با رژیم صهیونیستی خواهد بود و احتمال این مسئله وجود دارد که کریدورهای عربی با مقاومت مردمی و حتی گروهای مقاومت مواجه شود و با توجه به این مسئله مسئله که چالش‌های رژیم صهیونیستی و حماس رو به افزایش بوده ممکن است کریدور عربی چالش بین گروه‌های شیعی و محور مقاومت را با هند و کشورهایی که در مسیر کریدور قرار دارند افزایش بدهد و این مسئله به ناامنی در کریدور عربی منجر شود اما کریدور مدنظر در ایران بدون تردید از ضریب امنیت بالاتری برخوردار خواهد بود و آینده این کریدور نیز به نحوه تعاملات کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی و برنامه عادی‌سازی اعراب با رژیم صهیونیستی بستگی دارد. در صورت این‌که اعراب روابط خودشان را با رژیم صهیونیستی عادی‌سازی کنند این کریدور می‌تواند به ثمر بنشیند و این مسئله نیز در ذهن است که هند سعی کند به‌عنوان یک واسطه در عادی‌سازی روابط بین اعراب و رژیم صهیونیستی عمل کند زیرا قبلاً چین برای تأمین امنیت انرژی خود در سال گذشته به تلاش‌هایی برای عادی‌سازی روابط بین ایران و عربستان اقدام کرده و برای‌اینکه خاورمیانه از دیدگاه امنیت انرژی جای امن‌تری باشد به‌عنوان یک واسطه در صلح به ایران عربستان سعودی عمل کرده است. این مسئله نیز دور از ذهن نیست که هند برای تکمیل پروژه کریدور خود به به‌واسطه گری برای عادی‌سازی روابط رژیم صهیونیستی با اعراب حاشیه خلیج فارس اقدام کند.

چالش‌ها و معایب کریدور ایران

1- چالش تحریم‌های ایران و تبعیت کامل هند از تحریم های آمریکا: باید اشاره کرد که تأسیس کریدور ایران با یک چالش جدی مواجه است ولی کریدور عرب مد با آن چالش مواجه نیست، کشورهای عربی تحت تحریم‌های ایالات‌متحده نیستند و تا زمانی‌که ایران تحت تحریم‌های ایالات‌متحده قرار دارد حتی در صورت صدور حکم معافیت تحریمی برای بنادر چابهار، تأسیس کریدور چابهار با چالش‌هایی مواجه خواهد بود زیرا هند نشان داده که تابع تحریم‌های ایالات متحده است. عملاً از سال 2018 و با خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام میزان صادرات نفت ایران به هند از بیش‌از 14 میلیارد دلار در سال 2018 به کمتر از یک میلیارد دلار در سال 2022کاهش پیدا کرده‌است. این مسئله یک مشکل جدی برای تداوم حضور هند در ایران است.

2- روابط حسنه هند با رژیم صهیونیستی: هند دارای روابط حسنه‌ای با رژیم صهیونیستی است. بخشی از روابط حسنه هند با رژیم صهیونیستی نیز به‌واسطه طرح‌های کریدوری هند برای عبور دادن کالاهای خود به‌سمت اتحادیه اروپا از خاک سرزمین‌های اشغالی است. هدف کریدور عرب مد که از سرزمین های اشغالی عبور می کند اتحادیه اروپاست و عملا به دلیل نامنی سوریه و روابط حسنه هند با رژیم صهیونیستی هند عبور کریدور خود از سرزمین های اشغالی را به سواحل مدیترانه ای سوریه ترجیح می دهد.

3- چالش‌های سیاسی داخلی: در ایران به‌دلیل روابط حسنه با چین و روابط هند با ایالات متحده و رژیم صهیونیستی عملاً میلی برای تداوم توسعه بنادر چابهار و کریدور چابهار وجود ندارد.

4- تنش‌های احتمالی با پاکستان و چین: با توجه به رقابت‌های ژئوپولتیک بین هند با پاکستان و چین توسعه بنادر چابهار می‌تواند در روابط ایران با چین و پاکستان چالش‌هایی را ایجاد کند.

5- بی‌میلی هند: با توجه به توسعه روابط ایران با چین و قرارداد 25 ساله ایران و چین، برخی از تحلیل‌ها مبنی بر بی‌میلی هند مطرح می‌شود که این تحلیل‌ها جای نقد دارند زیرا عربستان سعودی که کریدور عرب مد نیز از ان عبور می‌کند نیز دارای روابط حسنه با چین است. 

6- رقابت های ژئوپولتیک ایران و ترکیه در قفقاز: باید افزود که خطر مسدود شدن احتمالی کریدور زنگزور یک خطر احتمالی برای کریدور مد نظر ایران و هند است. همچنین بخشی از کریدور چابهار که از ایران منشعب می شود نیز از ترکیه وارد اتحادیه اروپا می شود. در صورت وجود رقابت های ژئوپولتیک احادث این کریدور با چالش هایی مواجه خواهد شد.

7- جنگ اوکراین: این جنگ عملا مسیر اروپای غربی را بسته است و می تواند هند را نسبت به احادث کریدور قفقاز بی میل کند. با این وجود در صورت تمایل هند کالاهای هندی می توانند از مسیر گرجستان به روسیه وارد شوند.

8- مزیت کریدور عرب مد برای دسترسی به جنوب و غرب اروپا:

با توجه به اینکه کریدور عرب مد از دریای مدیترانه عبور می کند، نهایتا مزیت هایی را برای هند در راستای دسترسی به جنوب اروپا از جمله ایتالیا و غرب اروپا از جمله اسپانیا و فرانسه و انگلیس ایجاد خواهد کرد که کریدور زمینی بنادر چابهار نمی تواند این مزیت ها را ایجاد کند. نکته قابل ذکر این است که حمل و نقل دریایی در مقیاس وسیع تر از حمل و نقل زمینی انجام می شود و کریدور عرب مد با توجه به اینکه از دریای مدیترانه عبور خواهد کرد این مزیت را برای هند ایجاد خواهد کرد.

باید اشاره کرد که رژیم صهیونیستی در نهایت سطحی از واگرایی را در روابط ایران و هند شکل خواهد داد؛ اما ایجاد یک لابی اقتصادی قوی ایران در هند می‌تواند تأمین‌کننده منافع ملی ایران باشد. ایران نباید عملاً منافع اقتصادی خود در هند را به رژیم صهیونیستی و یا کشورهای عربی واگذار کند. افزایش عمق نفوذ ایران در هند می‌تواند از حضور رقبای منطقه‌ای ایران در هند بکاهد.

ایجاد موازنه بین هند و چین و تلاش دستگاه دیپلماسی برای عبور هم‌زمان کریدور جاده ابریشم نوین چین، جاده کتان هند و توسعه مسیر اکو می‌تواند به تأمین هم‌زمان منافع ملی ایران منجر شود.

دو چالش عمده ایران برای بهره‌برداری از بنادر چابهار و کریدور مرتبط با آن عبارت‌اند از تحریم‌های آمریکا و رقابت‌های ژئوپلیتیک با ترکیه که ایران می‌تواند با آغاز مذاکرات برای لغو تحریم‌ها و مذاکرات منطقه با ترکیه این دو چالش را حل کند.