پالایشگاه های کوچک، ابزاری موثر برای بی‌اثر کردن تحریم‌ها

دیپلماسی ایرانی: نمی توان در حوزه اقتصاد و اقتصاد کلان صحبت کرد بدون آن که به نقش نفت و فراورده های نفتی در آن اشاره نکرد. هرچند که سال های سال است که یکی از سیاست های اصلی و صحیحی که نظام اقتصادی کشور پیگیری می کند بحث خروج نفت از اقتصاد زیرساختی ایران است اما در هر صورت نمی شود نقش نفت را به عنوان یکی از زیرساخت های اقتصادی کشور، حذف کرد. 

اقتصاد بدون نفت که سال های سال شعار نظام اقتصادی بوده، نه به این عنوان قابل اهمیت است که می شود نفت را از اقتصاد ایران جدا کرد بلکه با توجه به رو به افول بودن چند مساله در دنیا که یکی بحث تغییر سوخت های فسیلی به انواع دیگر سوخت ها و تغییر مصرف انرژی از انرژی های زیرزمینی به انرژی های خورشیدی یا نوری یا انواع مختلف انرژی های دیگر است، لازم است با جدیت پیگیری شود. 

در هر حال نفت یکی از مهمترین موضوعاتی است که در اقتصاد ایران نقش ایفا می کند. شاید بتوان نفت را از اقتصاد یک کشور ثالث که به نفت متکی نیست حذف کرد و اتفاق بزرگی در آن کشور  نیفتد، ولی در ایران حذف نفت تاثیر بزرگی بر اقتصاد کشور می گذارد. اولین اقدامی که دشمنان در رابطه با کشور ایران انجام داده اند تحریم نفت یا مواد معدنی و فلزات گرانبها و اساسا فلزات است.

به هر حال نزدیک به دو دهه است نفت ایران توسط ایالات متحده امریکا تحریم شده و این تحریم باعث شده است که به شدت میزان درآمدهای نفتی ایران کاهش پیدا بکند و این مساله روی اقتصاد و ارزش پول کشور تاثیرات مستقیمی داشته باشد. 

یک سوال مهم که کارشناسان اقتصادی و اقتصاد کلان باید در اینجا به آن پاسخ بدهند این است که وقتی یک مورد تاثیرگذاری مثل نفت از اقتصاد یکی کشور به هر علتی حذف، محدود یا تحریم می شود و در بعضی از سال ها صادرات آن نزدیک به صفر می شود، چه اتفاقی باید رقم بخورد؟

به نظر می رسد که سیاستگذاران این حوزه باید انرژی خود را بیشتر برای تبدیل مواد اولیه نفتی به فراورده صرف کنند؛ با صادرات فراورده ها هم جلوی خام فروشی گرفته می شود و هم به یک ترتیب می توان تحریم ها را بی اثر کرد. به عبارت دیگر باید انرژی و سرمایه گذاری ها به این سمت هدایت شوند. متاسفانه به نظر می رسد که سیاستگذاران حوزه نفتی در سال های گذشته و کما فی السابق الآن، دقیقا با رویکرد مخالف با این موضوع حرکت می کنند و با نحوه قیمت گذاری و عدم حمایت از سرمایه گذاری ها در این حوزه این را رقم می زنند که مواد اولیه نفتی مثل نفت خام و میعنات گازی یا کالاهای مشابه آن را نشود به فراورده تبدیل کرد و در فروش آن فراورده ها، اقدام مثتبی در حوزه اقتصاد کشور رقم زد. 

یکی از موضوعاتی که به نظر می رسد دولت باید مورد توجه قرار بدهد حمایت از ساخت پالایشگاه های کوچک برای تولید محصولات میانی در این حوزه است که متاسفانه در دولت های قبلی شاهد این بودیم که نه تنها از این موضوع حمایت نشد بلکه کاملا بر خلاف یک رویه سالم اقتصادی و نظام مالی، شرکت های مینی ریفاینری و پالایشگاه های کوچک تحت فشار قرار گرفتند و بیشتر آنها متروکه شده اند. 

من به شخصه امیدوار بودم که در دولت آقای رئیسی حمایت از مینی ریفاینری ها به اندازه ای بشود که آنها با تولید محصولات میانی به صادرات نفتی غیر خام کمک کنند. بخشی از فرایند در هر صورت در ایران انجام می شود و بخش دیگری در کشورهای مقصد که این می تواند به این چرخه کمک کند و بسیار تاثیرگذار باشد.

مساله بعدی نوع قمیت گذاری است. ما در هر صورت مطلع هستیم که نفت و مواد نفتی ما با وجود کیفیت مناسبشان به لحاظ آنالیز فنی محصولات در منطقه دارای قیمت پایینتری هستند. علت های مختلف برای آن مطرح است، مساله حمل و نقل و بیمه و مبادلات مالی و سوئیفت و غیره، همه آنها دست به دست هم می دهند تا نفت خام یا محصولات نفتی ایران نسبت به جداول قیمتی منطقه ای و جهانی در واقعیت پایینتری عرضه شوند. وقتی این اتفاق می افتد و دولت هم می بیند که تولیدکنندگان این حوزه در این بستر تاثیرگذار نیستند و فقط به عنوان یک تولیدکننده فعال هستند، در جهت حمایت از تولید که در اصل حمایت از زیرساخت های اقتصادی یک کشور است باید قیمت گذاری را به شکلی انجام دهد که آنها بتوانند در منطقه رقابت بکنند و به جای فروش نفت به کشورهای خاص، هر چقدر که این حمایت از پالایشگاه های داخلی انجام بشود کمک بهتری می شود. باز در این حوزه می بینیم که سیاست های قیمت گذاری کشور روند مناسبی را طی نکرده است و در همین چند ماهه اخیر هم می بینیم که کاملا این قیمت گذاری ها بر خلاف موضوعی که مطرح شد اتفاق می افتد و این مساله هم از بین رفتن اشتغال در این پالایشگاه ها را باعث می شود و هم مهمتر از این، بر فروش و صادرات مواد نفتی ایران تاثیر می گذارد. 

بحث های بسیار زیادی در این حوزه مطرح است از بحث حمل و نقل و عدم جذابیت حضور کشتی های متوسط و بزرگ برای انتقال مواد نفتی به خاطر موضوعات تحریمی گرفته تا بحث های پولی و غیره، همه تاثیرگذار هستند. در هر حال به نظر می رسد اتفاقی که باید رقم بخورد این است که دولت – هم وزارت نفت و هم وزارت اقتصاد – باید حمایت خود را از پالایشگاه های کوچک بیشتر کند و مشوق هایی برای ایجاد شرکت ها و پالایشگاه های کوچک در نظر بگیرد. 

در حوزه قیمت گذاری بهترین شیوه این است که با مطالعه و رصد دقیق و به روز قیمت های منطقه ای نسبت به قیمت گذاری با حاشیه سود مناسب برای پالایشگاه های کوچک اقدام شود تا آنها بتوانند نفت خود را به عنوان یکی از ارکان اقتصادی کشور عرضه کنند. 

یکی از موضوعات دیگر که می تواند کمک کننده باشد این است که به جای گرفتن مخازن در کشورهای دیگر پالایشگاه های فرامرزی ایجاد شود، به این ترتیب که ایران به جای فروش مواد خام نفتی با احداث پالایشگاه ها در کشورهای امن و دوست بتواند در آنجا این تبدیلات را انجام دهد. این کار می تواند کمک بسیار زیادی برای انتقال و فروش نفت داشته باشد. 

یکی از موضوعات مهمی که می تواند باعث حمایت از پالایشگاه های کوچک شود امنیت بازگشت پول است. ما وقتی که مواد خام را صادر می کنیم چون مواد ملی هستند و از طریق خود دولت صادر می شوند، وقتی که کالایی در دریا به ریسک می افتد، بازگشت این پول تحت الشعاع قرار می گیرد و مسائلی ایجاد می شود، همه کارشناسان این حوزه موارد بسیار زیادی را در این زمینه در سابقه ذهنی خود دارند. اما وقتی از پالایشگاه های کوچک حمایت می شود و محصولات میانی توسط شرکت های میانی صادر می شوند در اصل ما یک ضمانت داخل سرزمینی داریم که این مواد را می گیرند و تبدیل می کنند و برای صادرات نیز مکلف هستند ارز حاصله را به سیستم اقتصادی کشور بازگردانند. آنها امیدوار هستند نظام اقتصادی و سیاستگذاران حوزه نفتی کشور با توجه به این موضوعات هم در حوزه حمایت از پالایشگاه های کوچک و هم در حوزه قیمت بتوانند اتفاق خوبی را در موضوع و بحث صادرات مواد نفتی رقم بزنند.