چالش‌ها و مشکلات پیش روی السودانی

دیپلماسی ایرانی: دولت محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق، تا به الآن توانسته است خوب عمل کند. تفاهمی که میان احزاب سیاسی وجود دارد و همچنین حمایت گروه های سیاسی شیعی از وی در قالب چارچوب هماهنگی که تا کنون به نظر می رسد در حمایت موثر از او هماهنگ بوده اند، سبب شده است تا او بتواند تا به اینجای کار با قدرت از چالش ها عبور کند و امیدی برای بهبودی شرایط و وضعیت کشور نزد عراقی ها ایجاد کند. امیدی که بعد از انتخابات مجلس در اکتبر سال 2021 تا تشکیل دولت السودانی که نزدیک به یک سال به طول انجامید، رنگ باخته بود و جامعه عراق را به شدت ملتهب کرده بود. با این حال محمد السودانی بیش از هر کسی می داند که چه چالش هایی پیش روی اوست. چالش هایی که می تواند دولت او را به سخره بگیرند و مشکلات جدی برایش ایجاد کنند.

اصلاح کابینه

یکی از این چالش ها، اصلاح کابینه است که السودانی تلاش دارد برای انسجام بیشتر تغییراتی در آن ایجاد کند. پیش از این گفته می شد که او قصد دارد دست کم 10 وزیر را تغییر دهد. اما اعتراض جریان های اصلی در چارچوب هماهنگی از جمله نوری المالکی که در حال حاضر ائتلاف او بیشترین تعداد کرسی های پارلمان را در اختیار دارد، سبب شد تا فعلا خبری از اصلاح کابینه او نباشد. با این حال السودانی معتقد است که دولتش نیاز به اصلاحاتی دارد تا کارامدتر شود. او بعد از حدود 8 ماه از آغاز به کار دولتش ارزیابی جدی از دولت خود دارد و احساس می کند که ترمیم کابینه می تواند به پویایی و کارامدی دولت کمک کند. به طور مشخص روشن نیست او به دنبال تغییر کدام یک از وزراست، اما منابع غیررسمی و اخبار منتشر شده در رسانه های عراقی نشان می دهد تغییر وزرای نفت، اقتصاد، حمل و نقل و ارتباطات از جمله تغییرات مد نظر اوست. 

پیش از این و در حالی که چند ماه بیشتر از آغاز به کار دولت السودانی نگذشته بود و در حالی که قیمت ارز در بازار آزاد سیر صعودی به خود گرفته بود، او رئیس بانک مرکزی را تغییر داد و فردی که گفته می شود نزدیک به نوری المالکی است و در دوران نخست وزیری وی جزء مهره های اصلی اقتصادی او بوده، ریاست بانک مرکزی را بر عهده گرفت. حالا نیز برخی منابع خبری می گویند او در راستای هماهنگی بیشتر کابینه در زمینه اقتصادی، قصد دارد نیرویی نزدیک به تفکرات رئیس بانک مرکزی را وزیر دارایی کند و حتی احتمال می رود در این راستا وزرای صنایع، بازرگانی و سازمان برنامه و بودجه نیز تغییر کنند. 

تغییر کابینه در عراق کار چندان آسانی نیست، از آنجا که وزرا عموما به نحوی به جریان یا حزبی وابسته هستند، نخست وزیر در تغییر آنها دست چندان بازی ندارد و نمی تواند بدون مشورت و رضایت آن جریان ها آزادانه اقدامی را انجام دهد. در حال حاضر معاون نخست وزیر، فواد حسین، وزیر امور خارجه است که از نیروهای مورد اعتماد مسعود بارزانی، رهبر حزب دموکراتیک کردستان است که بی شک در تنظیم وضعیت کابینه نقش موثری دارد. 

هر چه باشد، دولت السودانی مثل هر دولت دیگری در عراق بعد از سقوط رژیم بعث، با تفاهم گروه های اصلی قدرت در کشور بر سر کار آمده است که کردها، شیعیان و اهل تسنن را شامل می شود. برای همین تغییر کابینه باید با مشورت و رضایت آنها باشد، چرا که اگر نخست وزیر نخواهد به خواسته های آنها توجه کند، آنها می توانند با نمایندگانش در پارلمان برای دولت مزاحمت ایجاد کنند.

دولت گذشته

یکی از رقبای جدی السودانی که هنوز سودای نخست وزیری دارد و کنار رفتنش از صدر دولت را هنوز هضم نکرده، دولت مصطفی الکاظمی است. الآن برای همه روشن است که الکاظمی با هم پیمانی برهم صالح، رئیس جمهوری سابق، مقتدی صدر، رهبر جریان صدر و محمد الحلبوسی، رئیس پارلمان درصدد بود مجددا نخست وزیر شود و گمان نمی کرد در آخر معادلات به گونه ای رقم بخورد که او و برهم صالح کنار گذاشته شوند. الکاظمی عموما به گونه ای رفتار می کرد که گویی دولتش دست کم چهار سال دوام خواهد آورد. در بحبوحه بحران های سیاسی داخلی عراق او نقش منطقه ای خود را دنبال می کرد و بر این باور بود که همچنان نخست وزیر خواهد ماند. بعد از آشوبی که طرفداران صدر در منطقه الخضرا ایجاد کردند و به دستگاه قضایی و پارلمان یورش بردند و گمان می کردند با آشوب می توانند اراده خود را تحمیل کنند، معادلات تغییر کرد، در حالی که الکاظمی متهم شد که با جریان صدر مماشات کرده و فضا را برای آشوب سازی آنها مهیا ساخته است. در پی آن نارضایتی ها به قدری فزونی گرفت که دیگر راه چاره ای جز صرف نظر کردن از او برای سمت نخست وزیری باقی نماند. در آخر هم چنین شد و او مجبور شد دولت را به السودانی واگذار کند. 

حالا میان الکاظمی و السودانی رقابتی نهفته است. رقابتی که برهم صالح، رئیس جمهوری سابق نیز از آن دور نیست و حتی می توان گفت تا اندازه بسیاری در آن دخیل است. این اختلاف زمانی برجسته شد که الکاظمی به تهران سفر کرد در حالی که السودانی می گفت سفرش بدون هماهنگی با بغداد بوده است. نخست وزیر سابق عراق می گفت هدفش از سفر به تهران میانجیگری میان ایران و عربستان است در حالی که السودانی تاکید داشت کار میانجیگری را او دنبال می کند و الکاظمی نقشی در آن ندارد. حتی برخی کارشناسان عراقی تغییر میانجیگری از عراق به چین برای آشتی میان ایران و عربستان را از این اختلافات درونی عراقی ها ناشی می دانند که دو طرف اصلی منازعه را بر آن داشت برای حل اختلافات خود کشوری دیگر با پتانسیل بیشتر و باثبات تر را انتخاب کنند. 

اکنون الکاظمی گلایه دارد که السودانی با توصیه های برخی گروه های الحشد الشعبی که به زعم الکاظمی با او دشمنی دارند، همراه شده است تا او را از عراق دور کنند. موضوع تحت پیگرد قرار گرفتن او و برخی از اعضای دولتش بر سر آنچه دزدی قرن نامیده شده و در دولت او اتفاق افتاد، سبب شده است تا الکاظمی فعلا ترجیح دهد به عراق نیاید و از دور نظاره گر صحنه سیاسی عراق باشد. 

با این حال بسیاری از کارشناسان عراقی معتقدند که مثلث برهم صالح – مصطفی الکاظمی – مقتدی صدر همچنان فعال است و برای بازگشت به قدرت، حتی اگر لازم باشد تا انتخابات آینده صبر کند، نقشه کشیده است و برنامه دارد. 

در این میان بازی دادن به نیروهای مقتدی صدر در رده های میانی دولت و همچنین آثار منفی بدرفتاری سال گذشته او و طرفدارانش بر افکار عمومی، در پی حمله به پارلمان و دستگاه قضایی که از او چهره ای آشوبگر ساخت که می خواهد بعد از استعفای نمایندگانش در پارلمان آب رفته را به زور به جوی بازگرداند، سبب شده تا صدر فعلا علیه دولت اقدامی را آغاز نکند و حتی صحبت از کناره گیری جریانش از انتخابات پیش روی استانداری ها زده است.

امریکا و متحدانش

بر کسی پوشیده نیست که آنچه اکنون زمام امور را در عراق در دست گرفته است برآمده از معادله امریکایی نیست. به عبارت دیگر امریکایی ها در تسلط بر عرصه سیاسی عراق بعد از انتخابات سال 2021 شکست خوردند. البته نباید فقط امریکایی ها را در نظر داشت بلکه این شکست شامل حال انگلیسی ها نیز می شود، انگلیسی ها در صحنه سیاسی عراق، هر جایی که امریکایی ها نتوانند ورود کنند به جایشان وارد می شوند و کاری که آنها نمی توانند انجام دهند را انجام می دهند. و البته نباید فرانسوی ها و اماراتی ها و حتی ترک ها را نیز در این معادله نادیده گرفت که با امریکا و انگلیس در پیشبرد معادله مدنظرشان هم دست بودند. تشکیل دولت السودانی در حقیقت شکست پروژه امریکایی – انگلیسی و متحدان آنها بود. این موضوع را بیش از هر کسی خود السودانی درک می کند. السودانی از قدرت تخریب و بازیگردانی امریکایی ها و متحدانشان در عراق به خوبی آگاه است. او دولت عادل عبدالمهدی را به خوبی به یاد دارد و همانند بسیاری از عراقی ها معتقد است که آنچه دولت عبدالمهدی را زمین زد تشکل ها و ان جی او هایی بودند که زیر نظر امریکایی ها در عراق فعالیت می کردند، تشکل هایی که به هر نحوی هنوز در عراق فعال هستند. برای همین السودانی نمی خواهد آنها را تحریک به دشمنی علیه خود کند. بسیاری بر این باورند که افزایش نرخ ارز در عراق که به طور بی سابقه ای افزایش یافت و همچنین فشاری که مستقیما امریکایی ها بر بانک مرکزی وارد کردند تا جلوی تعاملات امریکا با ایران به عنوان کشوری که تحت تحریم یکجانبه امریکاست، گرفته شود دقیقا با این هدف انجام شده که یا دولت السودانی به زانو در آید و تسلیم اراده امریکایی ها شود یا از ایران فاصله بگیرد و رابطه بین المللی خود را با امریکا تعریف کند یا حداقل به خواسته امریکا توجه کند و در رابطه با ایران موازنه برقرار کند. 

در ابتدای آغاز به کار دولت السودانی امریکایی ها و متحدان اروپایی شان فکر می کردند که دولت او مستعجل خواهد بود، برای همین فشارهایی را در لایه های زیرین اجتماعی و سیاسی عراق بر دولت وارد کردند تا شاید دولت را به تسلیم وادارند؛ اما چنین نشد، اکنون آنها به این باور رسیده اند که دولت السودانی از قوام لازم برای ماندن در قدرت برخوردار است، بنابراین بهتر است واقعیت را بپذیرند و با آن کنار بیایند و ضمن همکاری با آن صرفا حفظ توازن را مطالبه کنند. در این راستا همچنین به دنبال یافتن ابزارهای لازم برای رابطه با جریان های سیاسی حامی دولت در الحشد الشعبی نیز هستند.

دیدارهای مرتب و البته بی سابقه سفیر امریکا در عراق با نخست وزیر و وزرای دولت در همین چارچوب قابل ارزیابی است؛ البته رابطه ای دو جانبه را نیز در خود نهفته دارد. از یک طرف سفیر امریکا با این دیدارهای منظم، متناوب و متکثر قصد دارد بر دولت تاثیر بگذارد و از سوی دیگر دولت نیز می خواهد این دیدارها انجام شود تا بالعکس، خود نیز بر او تاثیر بگذارد و رفتارهای ایذایی اش را مهار کند. 

در حال حاضر دولت عراق در حال برنامه ریزی برای سفر نخست وزیر به امریکاست. این سفر برای السودانی مهم است و گمان می کند در صورتی که انجام شود و نتیجه بخش باشد شاید بتواند تا اندازه ای از فشار امریکایی ها بر خود بکاهد. فراموش نکنیم بعد از آنکه امریکایی ها حاضر به میزبانی از عبدالمهدی در واشنگتن نشدند تظاهرات اکتبر آغاز شد و به سقوط دولت او انجامید. 

قیمت نفت

اگرچه دولت توانسته است بودجه سه سال آینده را با زحمت و اعتراض های گروه های سیاسی به خصوص کردها به تصویب برساند، اما سقوط ناگهانی قیمت نفت می تواند برای دولت چالش های جدی ایجاد کند. دولت قیمت نفت را در بودجه 70 دلار تعیین کرده و کسری بودجه را برای سه سال آتی 48.7 میلیارد دلار برآورده کرده است. اگر قیمت نفت به زیر 70 دلار برسد می تواند نه تنها کسری بودجه را افزایش دهد بلکه، دولت را در تنگنای تامین نیازهای روزانه اش بگذارد. این مساله می تواند ضمن ایجاد نارضایتی اجتماعی فرصتی را برای جریان های سیاسی رقیب ایجاد کند تا از آن برای بهره برداری علیه دولت استفاده کنند.

***

السودانی به توانایی خود برای مدیریت فضای فعلی سیاسی کشور امید دارد و گمان می کند می تواند با مدیریت آن از بحران ها عبور کند. استقبالی که کشورهای عربی از او کرده اند و تعامل بالایی که دولت های عربی با او دارند، نشان می دهد که این توانایی به رسیمت شناخته شده است. عربستان سعودی، امارات متحده عربی، اردن و مصر همگی از دولت جدید عراق در قامت دولت مستقر و باثبات استقبال کرده اند که این می تواند انگیزه جدی نزد السودانی ایجاد کند تا برنامه هایش را به قدرت پیش ببرد و از بحران ها و چالش های سیاسی به سلامت عبور کند.