امام خمینی(ره)، انقلاب اسلامی ایران و سیاست خارجی

دیپلماسی ایرانی: ایام سالگرد ارتحال رهبر فقید انقلاب اسلامی برای ملت ایران در تاریخ چند هزاره فراموش نشدنی است، انقلابی که رساترین فریاد تاریخ، به رهبری امام خمینی (ره) به فرجام رساند. انقلابی که مبتنی بر بینش عمیق توحیدی و الهام گرفته از انقلاب حسینی بود، که در آن عده ای قلیل، با اعتقادی وسیع و راسخ، حاکمیت طاغوت را شکست دادند و چشم قدرتمندان را خیره ساختند. بدون شک سه عامل رهبری؛ اتحاد و تمسک به اصول اسلامی نقش اساسی در پیروزی انقلاب اسلامی داشت. اساتید علوم سیاسی بر این باورند که انقلاب به مفهوم تغییرات بنیادین در تمامی زمینه های اجتماعی، معنوی، اقتصادی، قضایی  و به ویژه سیاسی است، تغییراتی که معمولا با خشونت و ایثار و فداکاری انسانی رو به روست. به طور کلی می توان انقلاب اسلامی ایران را در کنار مبارزات بی نظیر ملت ایران به رهبری امام خمینی نتیجه سیاست های غلط قدرت های بزرگ به ویژه بریتانیای کبیر، ایالت متحده امریکا و شوروی سابق در مورد ایران در 200 سال پیش از انقلاب اسلامی ارزیابی کرد.

واقعیت این است که اسلام از زمان مبعث رسول مکرم (ص) توجه ویژه ای به تعاملات با غیر مسلمانان و همسایگان و سراسر گیتی داشته است امری که امروزه به زبان رایج سیاست خارجی نامیده می شود و اولین مولفه و نماد آن سندی بود که به دستور حضرت محمد (ص) تنظیم کرد که از 53 ماده بیش از 30 ماده آن به روابط با غیرمسلمان مربوط بود. لذا انقلاب اسلامى ایران که بى‏شک پدیده‏اى نوظهور در قرن حاضر است تحولى شگرف در عرصه روابط بین‏الملل و در معادلات سیاسى دولت هاى جهان پدید آورد. این رهبر تاریخ ساز انقلابى را بنیان نهاد که بسان تیغى دو لبه همزمان علیه کمونیسم و کاپیتالیسم به کار گرفته شد. ایشان با هدف مقابله با سلطه ابرقدرت هاى شرق و غرب، ملل اسلامى را به رویکردى مجدد به ارزش هاى اسلامى فرا خواندند و با قائل شدن رابطه‏اى مستقیم میان انقلاب و ایدئولوژى، انقلاب را شرطى لازم و ضرورى براى تحقق آرمانهاى الهى و تعالى انسانى تلقى کردند، که در این راه در پیاده کردن نظریه خویش اهتمام کردند و مهمتر اینکه در این رهگذر، علاوه بر اهتمام به حاکمیت آرمانها و ارزشهاى مذهبى، از هیچ کوششى براى تحقق جنبه‏ هاى آزادیخواهانه و استقلال طلبانه نهضت فروگذار نکردند. بدین ترتیب انقلاب به عنوان وسیله‏اى براى تحقق جمهوری اسلامی  قرار گرفت.

واقعیت این است که این انقلاب بزرگترین نوع آوری سیاسی قرن بیستم به حساب می آمد و توانست با ارائه الگوی جدیدی از نظام سیاسی که در تقابل با نظام های موجود قرار داشت، داعیه دار طرحی نو مقابله با هژمون آمریکا باشد. از سوی دیگر با تمسک به آموزه های دین اسلام که نقش اساسی در شکل دهی به انقلاب اسلامی داشت، توانست تئوری هایی را که علل شکل گیری انقلاب ها را در عاملی غیر مذهب و دین جست وجو می کردند، به زیر سؤال برده و با اتکاء به آن، نظام جهانی مبتنی بر دو قطبی را با چالش عمده مواجه سازد. ره آورد تأثیرگذار انقلاب اسلامی که ایجاد موجی جدید در میان ملت های مسلمان را سبب شد، احیای دوباره گفتمان های به فراموشی سپرده شده هویت بخشی به مسلمانان در عرصه سیاست و اجتماع بوده است.

نهضت امام خمینی (ره) اوج گرایش اسلام واقعی بود و در واقع دیگر جنبش های اسلامی در سراسر جهان تحت تاثیر این موفقیت جانی تازه گرفتند که امروز بحث مقاومت و محوریت آن در تحولات منطقه ای و بین المللی نتیجه تفکر و طرح امام خمینی (ره) و در واقع تلفیقی از هویت و توسعه بود. در واقع رهبری به همان اندازه که به دنبال احیای هویت اسلام می بود به تعاملات خارجی  نیز توجه ویژه ای داشت. سیاستی که در چاچوب هویت اسلامی تعریف می شد که یکی از نمادهای مشهور آن پیام امام به رهبر شوروی سابق و نوید نزدیک شدن کمونیسم به پایان خط و حیات بیش از 5 دوره ای اش بود.

با بحران اوکراین امروزه بیش از هر زمان دیگر صحبت نظام چند قطبی با محوریت چین، روسیه، ایران و غیره می شود چرا که پیروزی انقلاب اسلامی ایران شکل گیری ایده نفی موازنه قدرت و شکل گیری بلوک چند وجهی جدید را ترویج و تقویت کرد؛ در حالی که که بعد از جنگ جهانی دوم تا فروپاشی شوروی، نزاع میان دو ابرقدرت یعنی آمریکا و شوروی سابق بر سر تصاحب ارضی و غیر ارضی کشورها وجود داشت. در این دوران که از آن به جنگ سرد تعبیر می شود، میان این دو قدرت حالتی بین خصومت و عدم خصومت وجود داشت که عواملی مانند ترس از یک جنگ اتمی که منافع هر دو طرف را به خطر خواهد انداخت، سبب شد تا هیچ یک از این دو ابرقدرت به جنگ گرم متوسل نشوند. 

موضوع مهم دیگر و در واقع بزرگترین نوآوری انقلاب اسلامی را می توان از سویی احیای گفتمان هایی دانست که در بطن و ذات دین اسلام وجود داشته، اما از سوی کشورهای جهان اسلام به محاق فراموشی سپرده شده بود. این انقلاب با تأکید بر قدرت نرم افزاری فرهنگ و تفکر و نیز تفوق اندیشه ورزی بر ابزار انگاری، نوعی فعالیتگری فکری و فرهنگی را رقم زد که بر استقلال فکری و فرهنگی ملت های مسلمان و حتی ملل اروپایی استوار بود که در چند مرحله در پیام مقام معظم رهبری به جوانان اروپایی و حتی در بیانیه گام دوم انقلاب شاهد آن بودیم. 

جمع بندی: انقلاب اسلامی ایران هر سه مولفه اصلی مشارکت جمعی مردم، اصلاح و تغییر و مبارزه و نقش آفرینی رهبری را در خود جای داده و حتی با توسل به ارزش های دینی و معنوی تغییرات ماهوی را در تئوری انقلاب ایجاد کرده است. انقلاب اسلامی ایران، انقلابی محدود به جغرافیای ایران نبوده و امروز به رهبری حضرت آیت الله خامنه ای تاثیرات آن موجبات تغییر اساسی در بخش های مختلف دنیا در 5 قاره را فراهم کرده و در داخل جغرافیای سیاسی ایران نیز دستاوردهای چشم گیری را همراه داشته که موثر در تقویت هویت دینی و تولید علم و اندیشه ملت متمدن و فرهنگ آفرین ایران است. امروزه عملکرد و دستاورد سیاست خارجی مبتنی بر سه اصل عزت، حکمت و مصلحت توامان با تحولات مثبت در روابط با همسایگان بویژه با عربستان و تقویت نقش ایران در فرایند تغییرات در ژئوپلیتیک اورآسیا حکایت از آن دارد که کشورهای منطقه و قدرت های منطقه ای و بین المللی به اهمیت نقش کشورمان در تقویت و تحکیم صلح و ثبات در منطقه حساس خاورمیانه و جهان وقوف کامل دارند.