بالاخره آزاد می شوند؟!

دیپلماسی ایرانی: حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشور بعدازظهر سه شنبه و بنا به دعوت بدر بن حمد البوسعیدی، همتای عمانی در راس هیئتی سیاسی عازم مسقط شد. امیرعبداللهیان در جریان این سفر با وزیر امور خارجه عمان و سلطان بن محمد النعمانی، وزیر مکتب سلطانی عمان دیدار و گفت و گو کرد.

آنطور که از قبل عنوان شد امیرعبداللهیان در دیدار با مقامات عمانی، علاوه بر موضوعات مربوط به روابط دوجانبه، در خصوص مسائل مهم منطقه ای و بین المللی نیز به گفت وگو و تبادل نظر خواهد پرداخت که بیشتر بر دو مسئله برای آزادی زندانیان دو تابعیتی و همچنین موضوع مذاکرات هسته ای تمرکز دارد. در همین باره علی حسین پور در گفت و گو با «شرق»، محور و کانون اصلی این سفر را تلاش مسقط برای آزادی زندانیان دو تابعیتی می داند، در مقابل حسین اسعدیان اعتقاد دارد علاوه بر موضوع آزادی زندانیان دوتابعیتی، احتمالاً عمان تکاپوهایی برای ایجاد تحرک در مذاکرات هسته ای را در دستور کار خود داشته باشد.

 پیرو این گفته حسین اسعدیان، وزیر امور خارجه کشورمان در گفت وگویی کوتاه با خبرگزاری رسمی عمان به این نکته اشاره داست که کشور سلطان نشین عمان ابتکارات جدی در خصوص موضوع هسته ای ایران دارد که به بازگشت مذاکرات در این زمینه کمک می کند. البته حسین امیرعبداللهیان درباره دیدارش با بدر بن حمد البوسعیدی، وزیر خارجه عمان اظهار داشت که «با همتای عمانی خود علاوه بر موضوعاتی که همکاری‌های دو کشور را توسعه می‌دهد، درباره پرونده‌های منطقه‌ای و بین المللی به ویژه فلسطین، آشتی یمنی - یمنی و وضعیت سودان نیز گفت وگو کردم.»

 وزیر امور خارجه کشور هم چنین تصریح کرد که درباره موضوعات منطقه‌ای با مسقط توافق نظر داریم و عمان همواره در گفت وگوهای لغو تحریم‌ها نقش سازنده ایفا می‌کند و در این رابطه مشورت‌های لازم را انجام دادیم. امیرعبداللهیان در جمله کلیدی و البته کلی اذعان داشت که «از ابتکارات عمان درباره مذاکرات مطلع شدیم.» رئیس دستگاه سیاست خارجی کشور از هیثم بن طارق آل سعید، سلطان عمان و دولت این کشور هم به خاطر نقش مثبت در زمینه رفع تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران قدردانی کرد و افزود: «نقش مسقط در این زمینه سازنده و مثمر ثمر بوده است.»

وزیر امور خارجه عصر دیروز چهارشنبه پس از دیدار و ملاقات با مقامات عمان در مسقط در جمع خبرنگاران در تشریح نتایج سفر دو روزه خود به این کشور عربی، خاطر نشان کرد که «عمان همواره علاقمند است که گفت‌وگوها در مورد رفع تحریم‌ها علیه ایران به سرانجام مطلوبی برسد. ایده‌هایی در این زمینه مطرح بوده است، ایده‌های مطرح شده را دریافت کردیم و در همین چارچوب از نقش سازنده و نیات صادقانه سلطان عمان تشکر و قدردانی می‌کنیم.»

با توجه به این موضع گیری های امیرعبداللهیان، حسین اسعدیان در ادامه ارزیابی خود، اساسا نقش‌آفرینی عمان در پرونده هسته‌ای و مذاکرات رفع احیای برجام را به موازات تلاش مسقط به منظور تبادل زندانیان، میان ایران و غرب منتفی نمی داند. چرا که به باور این مفسر حوزه سیاست خارجی، در سایه ازسرگیری مناسبات تهران و ریاض، امکان افزایش ظرفیت مسقط در حل ‌و فصل چالش‌های دیپلماتیک منطقه ای هم وجود دارد. 

در مقابل علی حسین پور ازسرگیری روابط ایران و عربستان سعودی را بی ارتباط به افزایش ظرفیت عمان برای میانجی‌گری در موضوع هسته‌ای و مذاکرات ایران و آمریکا در جهت احیای برجام می داند. چرا که از دید این تحلیلگر اساساً موضوع هسته‌ای و احیای برجام، مناقشه ای است که با نقش آفرینی کشورهای منطقه‌ای حل نمی شود. کارشناس مسائل بین الملل در ادامه گفت وگویش با «شرق» به تجربیات شکست خورده کشورهای مهمی مانند فرانسه، ژاپن ایتالیا و ... نقبی می زند که به زعم او نشان می دهد، نمی توان با ظرفیت یک یا چند کشور منطقه ای و فرامنطقه ای به سمت احیای برجام پیش رفت. 

در همین حال حسین پور با تغییر زاویه تحلیل خود از منظر دیگری به موضوع ورود می کند و با اشاره به وضعیت پیچیده و حساسی که در سایه تحولات شش ماهه اول ۱۴۰۱ و تحولات یک ماهه ۱۴۰۲ شکل گرفته است، احیای برجام را دور از دسترس می داند، اما در عین حال یادآور می شود که به دلیل اوج گیری بحران اقتصادی و معیشتی در داخل کشور و نیاز مبرم دولت رئیسی به برخی منابع مالی و کمک های خارجی، امکان چرخش، نرمش و انعطاف در مذاکرات با آمریکا صرفا در حوزه تبادل زندانیان دوتابعیتی وجود دارد. 

با این خوانش، حسین پور گریزی به تحولات داخلی آمریکا در آستانه انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۲۴ می زند و بر این باور است که دولت بایدن هم در آستانه انتخابات با گرم تر شدن تنور رقابت ها قطعاً به یک امتیاز و دستاورد برای پیروزی در انتخابات درون حزبی دموکرات ها نیاز دارد که می تواند از دل مذاکرات غیرمستقیم با تهران، ذیل نقش‌آفرینی عمان برای آزادی زندانیان دوتابعیتی به دست آید. این کارشناس اعتقاد دارد با پررنگ تر شدن انتقادهای خانواده زندانیان دوتابعیتی ایرانی - آمریکایی علیه دولت بایدن قطعاً رئیس جمهور ایالات متحده برای ترمیم وجه و چهره خود به بازگشت این زندانیان دوتابعیتی نیاز دارد.

اشاره علی حسین پور به نامه ۳۱ فروردین (۲۰ آوریل) باقر نمازی، شهروند ایرانی‌-آمریکایی است که به‌تازگی پس از هفت سال ممنوع‌الخروجی از ایران توانست به آمریکا بازگردد. باقر نمازی در نامه مذکور نوشت که جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا درخواست او برای ملاقات و گفت‌وگو درباره وضعیت فرزندش (سیامک نمازی) در ایران را نادیده گرفته است. نمازی تاکید کرد که امنیت و سرنوشت پسرش در دست دولت آمریکا قرار دارد و گفت که‌ نیازمند دیدار با جو بایدن است.

باقر نمازی در ادامه ناهم خود خواستار «تعهد شخصی» بایدن به آزادی‌ فوری تمامی دوتابعیتی‌های زندانی در ایران شده است. باقر نمازی در پایان از رئیس‌جمهوری ایالات متحده خواست تا همانند خانواده‌های دیگر زندانیانی که به خانه بازگشتند، او نیز فرصت دیدار با جو بایدن را بیابد و نوشته است: «لحظات آینده‌ای که ممکن است با فرزندم داشته باشم در دستان شما است. نگذارید فرصت مانند فرصت‌های سوخته قبلی از میان برود.» سیامک نمازی هم چند هفته پیش در اسفند ۱۴۰۲، در گفت‌وگوی تلفنی با کریستین امان‌پور در شبکه خبری سی‌ان‌ان، از جو بایدن خواست که به این «کابوس» پایان دهد. او گفت که «امیدش این بود که دولت آمریکا برای شهروندانش تلاش می‌کند، اما فهمیدم دولت آمریکا مرا رها کرده است.»

در همین باره نورنیوز، پایگاه خبری وابسته به شورای عالی امنیت ملی هم پیش‌تر انجام مذاکرات تبادل زندانیان میان تهران و واشنگتن را تایید کرده بود. منابع خبری غربی نیز از مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا برای آزادی زندانیان دوتابعیتی در ایران با میانجی گری بریتانیا و قطر خبر داده بودند. مضافا شبکه ان‌بی‌سی خبر داد که آمریکا قرار است موافقت کند که کره جنوبی هفت میلیارد دلار از پول‌های مسدود شده ایران در بانک‌هایش را آزاد کند و در عوض جمهوری اسلامی زندانی‌های ایرانی-آمریکایی را آزاد نماید. 
چند روز بعد از نامه نگاری باقر نمازی و نیز انتقاد وکیل خانواده نمازی از بی‌پاسخ ماندن خواسته آنها برای دیدار با رئیس جمهوری و مقامات دولت آمریکا، روز شنبه هفته جاری هم یک عضو خانواده مراد طاهباز نیز عنوان تاکید کرد که آنها هم به مانند خانواده نمازی اطمینانی به تلاش دولت بایدن برای «آزادی پدرمان» ندارد. تارا طاهباز در گفت وگو با خبرگزاری رویترز عنوان داشت که از زمان روی کار آمدن جو بایدن، به ما گفته شد که موضوع آزادی عزیزان ما در اولویت دولت است، اما هیچ اقدامی نمی‌بینیم و امید داشتن سخت است. خبرگزاری رویترز در ادامه به نقل از دختر مراد طاهباز به این نکته اشاره داشت که خانواده‌اش و بستگان دو زندانی آمریکایی دیگر در ایران امیدوارند بایدن در نشستی در واشنگتن که قرار است ماه آینده برگزار شود، فرصتی به آنها بدهد تا خواسته‌هایشان را حضوری توضیح دهند.

در همین حال ودانت پاتل، معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا روز پنجشنبه به وقت محلی در جمع خبرنگاران در واشنگتن در پاسخ به سوالی درباره انتقاد باقر نمازی پدر سیامک نمازی زندانی دو تابعیتی در ایران به جو بایدن رئیس جمهوری آمریکا که پاسخ نامه ۵۰ روز پیش او را برای دیدار با این خانواده و نیز خانواده های عماد شرقی و مراد طاهباز دیگر زندانیان دوتابعیتی نداده است، از عملکرد دولت بایدن در این زمینه دفاع کرد. معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در این زمینه پاسخ صریحی نداد و با بیان کلیاتی عنوان داشت که «آمریکا همیشه از شهروندان آمریکایی که در کشورهای خارجی به صورت غیرقانونی بازداشت شده اند حمایت خواهد کرد. این امر شامل سیامک نمازی نیز می شود که به صورت غیرقانونی در ایران بازداشت شده است.»

پاتل به این نکته اشاره داشت که برای جو بایدن رئیس جمهور آمریکا و آنتونی بلینکن وزیر خارجه هیچ اولویتی بالاتر از تامین امنیت آمریکایی ها در خارج به خصوص کسانی که به صورت خودسرانه بازداشت شده اند، وجود ندارد. معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا یادآر شد که مقامات مختلف دولت ایالات متحده به صورت منظم با خانواده های آمریکایی های بازداشت شده در ارتباط هستند. پاتل در پاسخ به این پرسش که رئیس جمهور آمریکا تاکنون با هیچ یک از خانواده های زندانیان دو تابعیتی در ایران ملاقات نکرده است، باز هم پاسخ مشخصی نداد و گفت که مقامات ارشد دولت به طور منظم با خانواده‌های شهروندان آمریکایی که بطور غیرقانونی بازداشت شده‌اند، تعامل دارند.

با توجه به فشار خانواده های زندانیان دو تابعیتی ایرانی - آمریکایی، حسین پور این سناریو را محتمل می داند که دولت بایدن با شروع فصل انتخابات سعی کرده است مجددا از کارت عمان که همواره به صورت سنتی در موضوعات مربوط به زندانیان دوتابعیتی استفاده کند و با دعوت مسقط از تهران، مذاکرات با ایران شروع شود تا مشابه با موضوع نازنین زاغری و انوشه آشوری، زندانیان ایرانی - آمریکایی هم آزاد شوند که یک برگ برنده برای بایدن باشد.

البته این کارشناس اعتقاد دارد اگرچه بایدن به این برگ برنده انتخاباتی نیاز دارد و دولت رئیسی هم به واسطه اوج‌گیری بحران اقتصادی و معیشتی در صدد آزادسازی برخی منابع بلوکه شده خود در کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای است، اما به باور او بایدن به هیچ وجه آزادسازی مستقیم اموال و دادن پول های بلوکه شده به ایران را در دستور کار ندارد، بلکه در بهترین حالت، واشنگتن اجازه استفاده از این پول های بلوکه شده را صرفا برای خرید دارو و غذا از طریق کشور ثالث به تهران بدهد تا سیاستی شبیه نفت در برابر غذا را برای ایران اجرایی کند.

در ادامه آنچه که علی حسین پور به آن اشاره داشت، همایون ناصری هم به عنوان دیگر کارشناس در گفت وگو با «شرق» از یک سناریوی محتمل می گوید. به باور او شاید در شرایط کنونی دولت بایدن به دلیل فشار افکار عمومی در سایه تحولات داخلی ایران فعلا تمایلی به گفت و گو با تهران بر سر موضوع هسته ای نداشته باشد، اما به هر میزان که انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۲۴ آمریکا گرم تر شود نیاز بایدن هم به یک دستاورد جدی بیشتر خواهد شد و در این میان ناصری، توافق با ایران بر سر موضوع هسته‌ای را همان برگ برنده انتخاباتی می داند. 

البته این کارشناس برای تشریح بیشتر گفته های خود به دو نکته مهم اشاره دارد، اول اینکه دولت بایدن به دنبال بازگشت به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ نیست، بلکه تحمیل توافق جدید را به ایران در سر دارد و نکته دوم آن که تهران هم به واسطه های پررنگ شدن چالش‌های اقتصادی چندان بی میل نیست که این مذاکرات مجدداً از سر گرفته شود تا ضمن نمایش شکست انزوای خود به خبر درمانی مذاکرات برای کنترل وضعیت داخلی روی آورد. ناصری در ادامه تحلیل خود به «شرق» از دو مانع جدی برای آغاز گفت وگوها می گوید؛ نخست نقش ایران در جنگ اوکراین و دیگری اختلافات پادمانی تهران و آژانس. به باور این کارشناس تا زمانی که این دو مانع برطرف نشود بسیار بعید است که دولت بایدن هم بتواند مذاکرات را در دستور کار خود قرار دهد. 

اما حسین اسعدیان بر خلاف این دیدگاه اعتقاد دارد دولت بایدن و اروپایی‌ها اکنون به شکل جدی با موضوع جنگ اوکراین دست‌به‌گریبان هستند و از طرف دیگر به باور بسیاری از محافل تحلیلی، کارشناسی، جنگ اوکراین تا سال ۲۰۲۴ هم ادامه پیدا خواهد کرد. از این رو به اذعان این تحلیلگر حوزه بین الملل بایدن نمی تواند تا سال آتی میلادی (۲۰۲۴) برای پایان جنگ با اوکراین صبر کند، چون سال ۲۰۲۴ سال انتخاتبات خواهد بود. تازه اگر به باور اسعدیان جنگ اوکراین در ۲۰۲۴ خاتمه یابد. 

لذا این کارشناس در دو سناریو یادآور می‌شود، یا بایدن باید جنگ اوکراین را قبل از سال ۲۰۲۴به پایان برساند و آن را یک دستاورد معرفی کند یا باید قبل از پایان جنگ اوکراین، مذاکرات با ایران را از سر بگیرد، ولو آنکه تهران هنوز متهم به حمایت از روسیه در این جنگ باشد تا به زعم این کارشناس، بایدن با توافق ایران به یک دستاورد انتخاباتی برسد. از سوی دیگر اسعدیان چون اروپا و آمریکا را درگیر جنگ اوکراین می بیند، متذکر می شود که غربی ها فعلا به هیچ عنوان تمایل ندارند مناقشه هسته‌ای ایران به یک نقطه «بحرانی» برسد.

 لذا این تحلیلگر در یک سناریوی محتمل دیگر که به نظر می رسد مهم و تا حدی نزدیک به واقعیت باشد، تاکید دارد که شاید دولت بایدن بخواهد از برگه عربستان سعودی برای کشاندن ایران به میز مذاکره استفاده کند. از این رو اسعدیان، فضای جدید در سیاست خارجی را بعد از توافق پکن و ازسرگیری مناسبات تهران - ریاض را جدی می داند و پیرو آن اعتقاد دارد، «اگر آمریکا چراغ سبزی را به سعودی ها برای احیای روابط با جمهوری اسلامی ایران نشان داده اند که از یک سو به دلیل کاهش هزینه ها به واسطه جنگ یمن و دیگر موضوعات مربوطه است و از سوی دیگر شاید بایدن در برنامه های آتی سعی داشته باشد از مسیر عربستان، ایران را وارد ریل گذاری مدنظر خود کند.»