صلح در عمل؟!

دیپلماسی ایرانی: پس از گذشت 27 روز از توافق پکن برای احیای روابط ایران و عربستان سعودی، طبق ادعای روزنامه الشرق الاوسط قرار است که وزرای امور خارجه دو کشور امروز پنجشنبه در چین دیدار کنند. این دیدار پس از سه تماس تلفنی میان حسین امیرعبداللهیان و فیصل بن فرحان انجام خواهد شد. شنبه هفته جاری بود که حسین امیرعبداللهیان در حاشیه شرکت در مراسم جشن ملی پرچم و بزرگداشت دوازدهم فروردین «روز جمهوری اسلامی ایران»، در جمع خبرنگاران در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه در مورد زمان و مکان ملاقات شما با وزیر خارجه عربستان گمانه‌زنی‌هایی مطرح می‌شود و آیا زمان و مکان این دیدار مشخص شده است؟ تصریح کرد: «قرار است ظرف ۴۸ ساعت آینده با همتای سعودی مکالمه و رایزنی کنم و در آن گفت‌وگو، زمان و مکان دیدارمان را نهایی می‌کنیم».

19 اسفند1401/ 10 مارس 2023 بیانیه سه‌جانبه‌ای در پکن با امضای علی شمخانی، نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی، مساعد بن‌ محمد العیبان، وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و وانگ ئی،‌ عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست و رئیس دفتر کمیسیون مرکزی امور خارجی حزب و عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین صادر شد. طبق این بیانیه قرار بود که وزاری امور خارجه ایران و عربستان ظرف دو ماه دیدارهایی در راستای اجرائی‌کردن بندهای توافق و انجام مقدمات بازگشایی سفارتخانه‌ها و تبادل سفرا داشته باشند. حال باید دیدار امروز سکانداران سیاست خارجی تهران و ریاض را با نمود عینی تنش‌زدایی و برقراری صلح در مسیر عملی دانست.

شاید از همین رو است که همزمان با انتشار خبر دیدار امیرعبداللهیان و بن فرحان، نماینده ویژه آمریکا در امور یمن هم خواستار حمایت ایران از حل‌وفصل سیاسی بحران یمن شد. تیموتی لِندرکینگ، نماینده ویژه آمریکا در یمن البته به موازات کمک از تهران برای پایان جنگ یمن، ادعاهایی را هم علیه تهران مطرح کرد. به گفته او، «اگر ایرانی‌ها می‌خواهند نشان دهند که واقعا قصد دارند خود را از این مناقشه کنار بکشند، پس دیگر خبری از آنچه قاچاق تسلیحات به حوثی‌ها؛ اقدامی ناقض قطع نامه‌های شورای امنیت سازمان ملل می‌خواند، نخواهد بود». لندرکینگ در ادامه گفت: ما همچنین مایلیم شاهد حمایت ایرانی‌ها از روندی سیاسی باشیم که امیدواریم به جریان بیفتد. او اشاره کرد که ایران یک سال پیش از آتش‌بس در یمن استقبال کرده بود.

البته طرح همزمان این ادعا علیه تهران و کمک از ایران برای پایان جنگ یمن توسط لندرکینگ با واکنش سخنگوی وزارت امور خارجه مواجه شد. ناصر کنعانی در توییتی نوشت: «خبرگزاری‌ها: نماینده ویژه آمریکا در امور یمن از ایران خواست تا با حمایت از روند صلح به پایان جنگ در یمن کمک کند. پ.ن: جای خرسندی است که نماینده دولت آمریکا از روند صلح در یمن صحبت می‌کند، روندی که جمهوری اسلامی ایران از ابتدای آغاز جنگ یمن بر آن تأکید داشته و برای آن تلاش کرده است».

در همین راستا اصغر مهتدی در گفت‌وگو با «شرق» واکنش توییتری ناصر کنعانی را از چند جنبه حائز اهمیت می‌داند. به باور این تحلیلگر مسائل خاورمیانه، سخنگوی دستگاه سیاست خارجی بدون پاسخ مشخص به ادعای مقامات آمریکایی درخصوص نقش ایران، ذیل ارسال سلاح به یمن صرفاً از درخواست واشنگتن برای نقش آفرینی تهران در پایان دادن به این جنگ استقبال کرده است. همین نکته به زعم این تحلیلگر نشان می‌دهد که تهران به دنبال مانوردادن روی نقاط اختلافی با عربستان، آمریکا و... نیست. با این خوانش، مهتدی معتقد است که تهران اکنون سعی دارد یک رویکرد و ادبیات تنش زدایانه‌ای را برای 1402 در منطقه به شکل جدی در پیش بگیرد. البته کارشناس تحولات غرب آسیا برای تبیین بیشتر این نگاه خود به پیام دوشنبه هفته جاری ابراهیم رئیسی خطاب به رئیس شورای عالی سیاسی یمن هم نقبی می‌زند و در همین رابطه اعتقاد دارد که رئیس‌جمهور هم سعی کرده است به جای به کار بردن ادبیات و عبارات ایدئولوگ و تشویق به ادامه جنگ در یمن از اتحاد و برادری در جامعه اسلامی سخن بگوید.

اشاره این کارشناس به پیام رئیس‌جمهور ایران برای رئیس شورای عالی سیاسی یمن بود که در آن حلول ماه مبارک رمضان را تبریک گفت. ابراهیم رئیسی در این پیام با تأکید بر اینکه ماه رمضان ماه عبادت، تزکیه، خودآموزی و آزادی از دنیا است، برای کشور یمن و تمام مسلمانان جهان آرزوی رشد و توسعه کرد. رئیسی در این پیام تأکید کرد که رهبران کشورهای اسلامی باید در این ماه پر خیر و برکت با تکیه بر تعالیم قرآن و پایبندی به معنویت ها، وحدت و یکپارچگی امت اسلامی را محقق کنند و تمام مسلمانان باید در راستای اعتلای نام اسلام، گام‌ها و تلاش‌های مشترکی اتخاذ کنند.

در مقابل حسین صانعی نگاهی متفاوت از مهتدی دارد و بر این باور است که شاید روی کاغذ همه چیز برای عملی شدن گام‌های توافق سه‌جانبه پکن فراهم باشد و تهران هم رویکردی متفاوت از گذشته را در قبال جنگ یمن اتخاذ کند، اما لزوما نباید شاهد پایان فوری و بدون چالش در جنگ یمن بود.

این تحلیلگر مسائل غرب آسیا با بیان این نکته که جنگ یمن از ششم فرودین ماه 1402 وارد نهمین سال خود شده است، از پیچیدگی‌های خاص این جنگ و نحوه پایان‌دادن به آن می‌گوید. صانعی در گفت‌وگو با «شرق» تأکید دارد که برقراری صلح یکپارچه در کل خاک یمن به صورت دائمی یک پروسه فرسایشی و زمانبر خواهد بود. هرچند که این کارشناس توافق اسفندماه پکن و دیدار امروز پنجشنبه امیرعبداللهیان و بن فرحان را حائز اهمیت و گامی رو به جلو در تقویت امنیت منطقه‌ای می‌داند، اما در عین حال صانعی یادآور می‌شود که جنگ یمن و بازیگران ذی مدخل در آن بسیار متعدد و متکثر هستند که اهداف و منافعی کاملا متفاوت و حتی متضاد از هم دارند. لذا از منظر این تحلیلگر نباید همه چیز را حل‌وفصل شده دانست. او تأکید دارد تا رسیدن به نقطه پایان جنگ یمن و برقرار صلح دائمی راهی طولانی در پیش است.

صانعی با اشاره به تهدید جنبش انصارالله یمن نسبت به حملات گسترده علیه عربستان و امارات از شکننده بودن فضا می‌گوید. پیرو این نکته حسین صانعی، یکشنبه هفته جاری یحیی سریع، سخنگوی نیروهای مسلح یمن در سخنرانی در مراسم اختتامیه یک دوره نظامی در صنعاء اعلام کرد: «باید دوره عفو عمومی که انصارالله اعلام کرده، غنیمت شمرده شود، چراکه اگر ائتلاف متجاوز هرگونه حماقتی مرتکب شود، اقدامات غافلگیرانه و حملات گسترده‌ای چه در عربستان یا در امارات وجود خواهد داشت و بر تمام منطقه تأثیر خواهد گذاشت».

یحیی سریع افزود: «نصیحت ما به کسانی که همچنان در صف متجاوزان هستند، این است که راه همچنان باز است و آنها باید به روستاها و خانواده‌هایشان بازگردند پیش از آنکه راه بازگشت بسته شود و آنها باید از هشت سال پند بگیرند». سخنگوی نیروهای مسلح یمن تصریح کرد: «یمنی‌ها سوخت این جنگ شدند. حمله‌ای که مانع امارات شد، حمله صافر بود (کشته شدن ۵۲ نظامی اماراتی از بین ۹۹ کشته شده این حمله در مأرب در چهارم سپتامبر ۲۰۱۵) و از آن زمان دیگر حضور میدانی ندارد». وی افزود: «وضعیت درمورد عربستان نیز همین گونه است که حتی مرزهای خود را رها کرد و یمنی‌ها را جایگزین نیروهای خود در مرزها کرد و آنها را به عنوان خط اول دفاعی و پس از آنها سودانی‌ها را قرار داد تا سربازان عربستانی در جایگاه سوم دفاعی قرار بگیرند». حسین صانعی با توجه به این گفته‌های مقامات یمنی اعتقاد دارد باید نسبت به پیچپیدگی صلح و پایان جنگ 9ساله در این کشور توجه داشت.

در مقابل اصغر مهتدی ضمن نادرست دانستن ارزیابی صانعی به بیانیه دیروز چهارشنبه شورای امنیت سازمان ملل گریزی می‌زند که در آن بیانیه‌، اعضای شورای امنیت حمایت خود را از تلاش‌ها برای برقراری آتش‌بس همه‌جانبه و ورود به گفت‌وگوهای سیاسی در یمن اعلام کردند. در بیانیه شورای امنیت در این باره آمده است: «اعضای شورای امنیت حمایت قاطع خود را از تلاش‌ها برای تضمین آتش‌بس همه‌جانبه و فراگیر و گفت‌وگوهای سیاسی همه جانبه یمنی - یمنی تحت نظارت فرستاده ویژه سازمان ملل در امور یمن اعلام کردند». شورای امنیت تأکید کرد که اعضای شورا از توافق اخیر میان دولت مستعفی یمن و دولت نجات ملی این کشور در ژنو که شامل آزادی صدها اسیر است، استقبال کردند و منتظر اجرای این توافق در ماه مبارک رمضان هستند.

در این بیانیه تأکید شده که اعضای شورای امنیت سازمان ملل به ادامه گفت‌وگو و پیشرفت در اقدامات اعتمادسازی با هدف تلاش برای حل‌وفصل سیاسی و در نهایت کاهش رنج یمنی‌ها تشویق کردند. شورای امنیت سازمان ملل همچنین ضمن محکوم‌کردن درگیری‌ها در برخی استان‌های یمن ازجمله استان‌های مأرب و شبوه همه طرف‌های درگیر در این کشور را به ورود به تلاش‌ها برای حل‌وفصل جنگ یمن از طریق ابزارهای مسالمت‌آمیز و حفاظت از غیرنظامیان فراخواند. شورای امنیت درباره نفتکش فرسوده «صافر» که بیش از یک میلیون بشکه نفت خام در آن در سواحل استان الحدیده در غرب یمن ذخیره شده است نیز حمایت از تلاش‌های سازمان ملل برای جلوگیری از نشت فاجعه‌بار از این نفتکش را اعلام کرد و از کمک‌کنندگان مالی، از جمله بخش خصوصی و جامعه بین‌المللی خواست که به روند تعمیر این نفتکش کمک کنند.

مهتدی در کنار این بیانیه شورای امنیت به گفته‌های دیروز چهارشنبه هشام شرف، وزیر امور خارجه دولت نجات ملی یمن وابسته به انصارالله هم اشاره می‌کند که نشان می‌دهد یمن هم به دنبال صلح است. در راستای نکته اصغر مهتدی، هشام شرف، وزیر امور خارجه دولت نجات ملی یمن وابسته به انصارالله دیروز چهارشنبه اعلام کرد: «کشورهایی که ادعا می‌کنند خواهان صلح در یمن هستند باید در قصد و نیت خود صادق باشند و این صداقت را از طریق محکوم‌کردن تجاوز ائتلاف عربی و محاصره یمن و توقف ارسال سلاح و کارشناسان نظامی برای کشورهای متجاوز و فشار بر کشورهای ائتلاف برای پیشرفت در پرونده انسانی به ویژه پرداخت حقوق‌ها و بازگشایی فرودگاه صنعا و بندر الحدیده ثابت کنند».

شرف عنوان داشت که «اظهارات اخیر جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا و تمایل وی برای تحقق صلح دائم در یمن با اقدامات آمریکا که از کشورهای ائتلاف عربی حمایت می‌کند همخوانی ندارد. آمریکا با چنین اظهاراتی می‌خواهد از زیر بار مسئولیت‌های خود به عنوان طرفی که در تجاوز و محاصره علیه یمن شرکت کرده که موجب بزرگ‌ترین بحران انسانی در تاریخ معاصر شده است شانه خالی کند». هشام شرف بر موضع صنعا درباره تحقق صلح عادلانه در یمن و آمادگی صنعا برای دفاع از ملت یمن با تمام ابزارهای ممکن تأکید کرد. یکشنبه جو بایدن از تمایل خود برای ادامه همکاری با تمام شرکایش در منطقه برای پایان جنگ در یمن خبر داد.

اصغر مهتدی علاوه بر بیانیه شورای امنیت و مواضع هشام شرف از موضع گیری جو بایدن، محمد بن سلمان، شورای همکاری خلیج فارس و هانس گروندبرگ، نماینده سازمان ملل در امور یمن هم نقبی می‌زند که آنها نیز به صراحت خواستار پایان جنگ در یمن و برقراری صلح دائمی در این کشور بعد از 9 سال هستند. البته مهتدی هم به مانند صانعی قدری احتیاط را چاشنی تحلیل خود می‌کند و به «شرق» می‌گوید: «نمی توان به شکل سریع و خیلی خوش بینانه شاهد پایان جنگ یمن و صلح دائمی بود» اما به باور این کارشناس، توافق پکن در اسفندماه سال گذشته برای احیای روابط تهران - ریاض و دیدار امروز پنجشنبه حسین امیرعبداللهیان و فیصل بن فرحان می‌تواند گام‌های اولیه و اصلی برای تقویت امنیت منطقه‌ای در سایه پایان دادن به جنگ یمن باشد.