اثرات پایان انحصار دلار بر ایران و جهان

دیپلماسی ایرانی: در روزهای اخیر اخبار مختلفی مبنی بر حذف دلار توسط کشورهای مختلف در رسانه های های گوناگون منتشر شد. در نخستین خبر اعلام شد که شرکت نفت چین و شرکت توتال فرانسه معاملات خود را با یوآن انجام خواهند داد، در خبر بعدی اعلام شد برزیل در معاملات خود با چین یوآن را جایگزین کرد، در خبری دیگر اعلام شد که کشورهای ایران، روسیه، هند و چین با کشور برزیل با یوآن معامله خواهند کرد؛ سپس روسیه اعلام کرد که سعی دارد همه مبادلات خود را با یوآن انجام بدهد و بنا به برخی از اخبار عربستان سعودی نیز به دنبال جایگزین کردن یوآن است. 

ذکر این مساله ضرورت دارد که زمانی که ایالات متحده از دلار به عنوان یک اسلحه علیه مخالفان خود استفاده کرد و به وسیله دلار شدیدترین تحریم های ممکن را علیه ایران اعمال کرد بسیاری از کشورها در هراس افتادند که شاید روزی نوبت به کشور آنها هم برسد و این مساله نیز در جایگزین شدن دلار در تبادلات بین المللی اثر گذار بوده است.

در اینجاست که نقش گروه بریکس با تلاش های عربستان سعودی برای پیوستن به آن در اقتصاد جهانی در برابر گروه 20 نیز برجسته می شود و باید اشاره کرد که ممکن است در آینده نزدیک ترکیه نیز در مبادلات خود با برخی از کشورها از یوآن استفاده کند؛ زیرا با وجود اینکه ترکیه عضو ناتوست، صادرات مبادلات تجاری ترکیه با چین یک پنجم مبادلات ترکیه با آمریکاست و همچنین ترکیه نیز دچار التهاب های ارزی است.

تاریخچه تلاش برای حذف دلار از معاملات به دوران معمر قذافی، رهبر سابق لیبی بازمی گردد. وی نخستین فردی بود که سعی کرد دلار را از معاملات کشورش حذف کند و یکی از دلایل سرنگونی قذافی توسط غرب نیز همین مساله بود. اما هم اکنون اقتصاد های قدرتمندی مانند برزیل، هند و چین به دنبال حذف دلار از اقتصاد خود هستند که ماجرای حذف دلار را بسیار جدی می کند. 

این مساله دور از ذهن نیست که دومینوی حذف دلار طی هفته های آتی تداوم داشته باشد که تبعات مختلفی را برای ایالات متحده و جهان و ایران دارد که در این نوشته به برسی اثرات کلی حذف دلار می پردازیم:

1- در گام نخست باید گفت در صورت حذف دلار از بخشی از اقتصاد جهانی، ایالات متحده که بزرگترین بدهکار جهانی است اما به دلیل استفاده از دلار بخشی از تورم دلار که از بدهی های ایالات متحده ناشی می شود دوباره به دوش ایالات متحده و سایر کشورهایی که دلار را از چرخه اقتصاد جهانی حذف نکرده اند خواهد افتاد و آمریکا شاهد تورم های جدی خواهد بود.

2- در صورتی که حذف دلار از مبادلات جهانی جدی شود، عملا بخشی از تحریم های ایران و روسیه نیز بی اثر خواهد شد و مبادلات تجاری برای ایران و روسیه و سایر کشورهای تحریم شده آسان تر از گذشته خواهد شد و حذف دلار به دلیل اینکه ایران عملا تحریم است به نفع ایران خواهد بود و در دراز مدت ارزش دلار کمتر و ارزش یوآن افزایش خواهد یافت.

3- اما در بعد جهانی نیز حذف دلار می تواند به فشار اقتصادی بر کشورهای غربی منجر شود و اروپا نیز به دنبال این مساله خواهد بود تا مبادلات خود را با یورو انجام بدهد و این مساله دومینو وار ادامه خواهد داشت.

اما باید افزود در صورتی که اقتصاد مجتمع نظامی و امنیتی به بزرگی آمریکا دچار خطر باشد نیز چندین گزینه محتمل را برای جلوگیری از ابر تورم و فروپاشی خود انجام خواهد داد:

1- این مساله دور از ذهن نیست که کشورهای ضعیف تری مانند لیبی که بخواهند در مبادلات خود دلار را حذف کنند با خطر حمله نظامی و "Regime change" مواجه شوند، که در این مساله کنش های امنیتی قدرت های بزرگ حامی حذف دلار اهمیت می یابد.

2- این مساله ممکن است که ایالات متحده برای جلوگیری از حذف دلار به اقدامات اصلاحی اقدام کند تا اعتماد کشورها به دلار را افزایش دهد؛ به طور مثال تحریم های برخی از کشورها را کاهش دهد که به استفاده از دلار رو بیاورند.

3- ممکن است ایالات متحده در پایین آوردن قیمت اجناس خود برای رقابت با کالاهای چینی سعی کند تا اقتصاد آمریکا دچار فروپاشی نشود.

4- این احتمال وجود دارد که کشورهایی مانند عربستان که به ائتلاف یوآن می پیوندند نیز به other های ایلات متحده مبدل بشوند و آمریکا سعی کند چالش هایی را متوجه این کشورها کند.

اما در صورتی که ایالات متحده در برابر این اتفاق موضع انفعالی بگیرد باید شاهد تورم های 400 درصدی سالیانه در داخل خاک خود و قوت گرفتن گرایش های تجزیه طلبانه در ایالاتی مانند تگزاس و کالیفورنیا باشد.

موضوعی که در اینجا وجود دارد این است که پایان انحصار دلار برای کشوری همانند ایران که تحت شدیدترین تحریم های آمریکاست خبر مبارکی است و از چند جنبه قابل برسی است:

1- با بیشتر شدن کشورهایی که دلار را از مبادلات خود حذف می کنند پنجره های جدیدتری برای ایران در راستای افزایش مبادلات اقتصادی از جمله صادرات و واردات گشوده خواهد شد، هر چند بخشی از قوانین دست و پا گیر تحریم ها که شرکت ها را ملزم می کند که در صورت انجام مبادلات با ایران حق مبادله با آمریکا را نخواهند داشت، نیز همچنان مبادله ایران را با این کشورها دشوار خواهد کرد.

2- با حذف دلار میزان نظارت بانک مرکزی آمریکا بر مبادلات ایران با سایر کشورها کاهش خواهد یافت و این مساله نیز گشایش های زیادی در روابط اقتصادی ایران با جهان ایجاد خواهد کرد. گفتن این مساله ضرورت دارد که معامله با ارزهای ملی و یوآن تا اندازه ای شبیه معامله با ارزهای دیجیتال خواهد بود و رهگیری و تحریم بانک های محلی که با ایران مبادله خواهند کرد، انرژی زیادی را از خزانه داری آمریکا خواهد گرفت.

3- ممکن است در ایران در بازه زمانی میان مدت قیمت یوآن افزایشی و قیمت دلار کاهشی باشد.

4- با رایج شدن یوآن و متداول شدن سایر ارزها برای مبادله فشار تحریمی و حتی روانی دلار از دوش اقتصاد ایران کاهش خواهد یافت.

5- در صورتی که دیوار تحریم های ایران فرو بریزد ایالات متحده نیز ناگزیر است رفتار خود را نسبت به ایران اصلاح کند.

6- بلوکه کردن اموال ایران در سایر کشورهای جهان نیز به نسبت گذشته برای ایالات متحده آمریکا سخت و دشوارتر خواهد شد.

البته باید افزود موارد ذکر شده مطلق نیست و به این مفهوم نیست که بلافاصله تمامی فشارها از اقتصاد ایران کاسته خواهد شد اما حتی اگر تحولات پیش رو بتواند 40 تا 50 درصد از بار تحریمی را از دوش اقتصاد ایران کم کند اقتصاد ایران فرصت تنفس و شکوفا شدن را خواهد داشت. میزان کم شدن از تحریم و رشد شکوفایی اقتصادی بسته به قدرت پیشروی یوآن و تلاش سایر کشورها برای جایگزینی دلار خواهد بود.

در پایان به یک نتیجه گیری اساسی اشاره می کنیم، در اقتصاد هر زمانی که "انحصار" وجود داشته باشد، به دنبال آن فساد ایجاد می شود، این مساله درباره ارزهای مبادله ای نیز کاملا صحیح است. زمانی که یک ارز مبادله ای منحصر به فرد در جهان وجود داشته باشد که همه کشورها ناگزیر باشند از آن ارز در مبادلات خود استفاده کنند، چندین مدل مختلف فساد باز تولید می شود که در زیر نمونه هایی را اشاره می کنیم:

1- چاپخانه های ایالات متحده 24 ساعته دلار بدون پشتوانه را چاپ می کنند.

2- دلار بدون پشتوانه هرچند برای آمریکا شکوفایی اقتصادی ایجاد می کند اما بار تورمی اش را به دوش سایر کشورهای استفاده کننده می اندازد.

3- دلار تبدیل به سلاحی برای سرکوب و تحریم کشورهای  Otherایالات متحده از جمله چین و ایران و روسیه می شود، در نتیجه تکاپوی چینی ها برای حذف دلار نیز از این مساله نشات می گیرد.

طی چند سال اخیر که ارزهای دیجیتال رایج شدند نخستین زنگ خطر برای پایان انحصار دلار به صدا در آمد و دولت ها تلاش هایی را برای محدود کردن ارزهای دیجیتال و یا ساماندهی آن کردند، اما ابعاد تلاش برای جایگزین کردن یوآن چین با دلار بسیار وسیع تر از ارزهای دیجتال است و عملا توانایی شکستن انحصار دلار را دارد. با شکستن انحصار دلار و پایان سیستم برتون وودز و یک جانبه گرایی اقتصادی آمریکا، ایالات متحده نیز ناگزیر است رفتارهای تحریمی خود را در قبال سایر کشورها کاهش بدهد؛ زیرا در غیر این صورت کشورهای بیشتری به Other های دلار رو خواهند آورد.