جنگ قره باغ هنوز تمام نشده است

حسین فاطمی، روزنامه نگار

دیپلماسی ایرانی: وزیر امور خارجه آمریکا با ورود به موضوع درگیری‌ها در منطقه ناآرام قفقاز، از جمهوری آذربایجان خواست تا کریدور لاچین را که مسیر اتصال قره‌باغ به ارمنستان است، باز کند، پیش از آنکه بسته شدن این گذرگاه منجر به یک فاجعه انسانی شود.

ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرد: «آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا در تماسی تلفنی با الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان از او خواست تا فورا این کریدور چهار مایلی را باز کند تا فعالیت تجاری و بازرگانی از سر گرفته شود.این سخنگو افزود: بلینکن تاکید کرد که خطر یک بحران انسانی دورنماهای صلح میان ارمنستان و آذربایجان را متزلزل می‌سازد.»

دولت جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا از سوی برخی اعضای کنگره که از ادله‌ها و آرمان‌های ارمنستان از جمله نسل‌کشی دانستن کشتار ارامنه در قرن بیستم توسط امپراتوری عثمانی حمایت کرده‌اند، تحت فشار قرار دارد. رابرت منندز، سناتور دموکرات از ایالت نیوجرسی که ریاست کمیته روابط خارجی سنا را برعهده دارد، ۱۱ روز پیش در نامه‌ای به بلینکن آذربایجان را به مسدود کردن تحرکات ۱۲۰ هزار ساکن منطقه قره‌باغ متهم کرد و گفت: «آذربایجان در واقع با این کار آنها را گروگان گرفته است.» وی افزود: «این محاصره با ایجاد کمبود شدید مواد غذایی و دارو طی ماه گذشته، ویرانی را بر منطقه‌ای که در حال حاضر آسیب دیده، اعمال می‌کند.آذربایجان تاکید دارد که ترانزیت توسط معترضانی که از معدن‌کاری‌های غیرقانونی ارامنه در این منطقه عصبانی هستند، مختل شده است.»

پیش تر هم وزیر امور خارجه روسیه در گفت‌وگوی تلفنی با همتای خود از جمهوری آذربایجان به وی تاکید کرد تا روند بازگشایی عبور و مرور در کریدور لاچین را تسریع شود. به گزارش خبرگزاری تاس، وزارت خارجه روسیه در بیانیه‌ای چهارشنبه هفته گذشته اعلام کرد: «سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در گفت‌وگوی تلفنی با جیحون بایراموف، همتای خود از جمهوری آذربایجان بر ضرورت بازگشایی و رفع انسداد سریع عبور و مرور در سراسر کریدور لاچین بر اساس پارامترهای مورد توافق بیانیه سه جانبه ۹ نوامبر ۲۰۲۰ تاکید کرد.»

-  وضعیت بحرانی ساکنان قره باغ

به دنبال اقدام باکو در بستن دالان لاچین، ساکنان این دالان، جمهوری آذربایجان را به ایجاد تنش و فاجعه انسانی متهم می‌کنند. خبرگزاری فرانسه، در گزارشی به قلم «امیل قلی اف» و «مریم هاروتونیان» به تنش‌های اخیر در منطقه قره باغ پرداخت. بر اساس این گزارش، از روز دوازدهم دسامبر، ساکنان دالان لاچین، که محوری کوهستانی بین ارمنستان و قره باغ، با ۱۲۰ هزار نفر جمعیت محلی است، تجمع کنندگان اهل جمهوری آذربایجان را به تلاش برای مسدود کردن این منطقه متهم می‌کنند.

این دالان، که تنها جاده منتهی به ارمنستان را شامل می‌شود، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق از خاک جمهوری آذربایجان جدا شد. با بسته شدن این محور، بیم آن می‌رود که اهالی منطقه با بحرانی انسانی مواجه شوند. تجمع کنندگان، تحت عنوان فعالان محیط زیستی، در اعتراض به آن چه بهره برداری غیرقانونی از معادن منطقه می‌خوانند، اعتراض کرده اند. این در حالی است که ارمنستان، جمهوری آذربایجان را به برانگیختن این تجمع اعتراضی متهم می‌کند. به باور ایروان، باکو در تلاش است با بستن محور لاچین، بحرانی انسانی در منطقه ایجاد کند. مقامات جمهوری آذربایجان این اتهام را رد می‌کنند.

در پاسخ به تنش اخیر، هزاران نفر از مردم قره باغ چهارم دی ماه/ 25 دسامبر 2022 در استپاناکرت (شهری که جمهوری آذربایجان آن را «خان کندی» می‌نامد) تجمع کردند تا اعتراض خود را به مسدود شدن دالان لاچین محکوم کنند. در پی انسداد این محور، اهالی منطقه با مشکلات مختلفی از جمله تامین نیاز‌های روزمره خود روبرو شده اند. به باور ساکنان دالان لاچین، جمهوری آذربایجان باعث ایجاد این مشکل شده است و هدف باکو هم ترساندن و وادار کردن به ترک قره باغ است. لذا مردم این مناطق معتقدند که جنگ قره باغ تمام نشده است.

- چرا باکو دالان لاچین را بست؟

به باور بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان حوزه قفقاز، آذربایجان به دنبال دسترسی به معادن طلای منطقه آرتساخ، اقدام به بستن کریدور لاچین کرده است.منطقه آرتساخ کوهستانی است و عمدتا در چنین مناطقی معادن بسیاری هم وجود دارد. از جمله این که طلای این منطقه اهمیت زیادی دارد. 

لذا به نظر می رسد باکو به دنبال آن هستند که به این منابع معدنی دسترسی پیدا کند. طبق برخی برآوردهای انجام شده حدود ۲۰ میلیارد دلار طلا در این منطقه وجود دارد که چون در اختیار ارمنستان است یک شرکت روسی از آن بهره برداری می کند و بسیاری از ارمنی های محلی نیز در آنجا مشغول به کار هستند. اما معدن طلایی که در مناطقی از آذربایجان کشف شد به انگلیسی ها واگذار گردید. بنابراین یکی از اهداف بسته شدن کریدور لاچین این است که لندن با فشار به باکو به آن معادن دست یابد. لذا وضعیت فعلی منطقه لاچین برای فشار به ساکنان آن در جهن تخلیه این مناطق با هدف بهره‌برداری و کسب منافع توسط انگلیسی‌ها به منظور سیطره بر معادن طلای قره باغ در دستور کار آذربایجان است.

در عین حال این احتمال هم می رود که  آذربایجان همزمان در صدد آن است که با بستن دالان لاچین فشار مضاعفی را به ارمنستان برای ایجاد کریدور نخجوان یا همان دالان موهوم زنگه زور ایجاد کند که این مسئله بر خلاف توافق ۹ نوامبر ۲۰۲۰ است. چون در توافق نامه مذکور به موضوع مشخص کریدور لاچین اشاره شده است، اما بحثی از دالان موهوم نخجوان یا زنگه زور نیست.