مذاکرات در بن بست

نویسنده: رضا مرادی، روزنامه نگار

دیپلماسی ایرانی: با نگاهی به روند مذاکرات احیای برجام در سال ۲۰۲۲میلادی و شکست ابتکار عمل های اتحادیه اروپا برای باز کردن گره مذاکرات، ناکامی تلاش های قطر و عمان برای میانجیگری میان طرف ها و عدم استقبال مقامات اروپایی و آمریکایی از اعلام آمادگی تهران برای آغاز دور جدید مذاکرات در روزهای اخیر در کنار واکنش شدید و هماهنگ غرب به استفاده از پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین و در نهایت مسئله تحولات داخلی ایران در چند ماه اخیر به نظر می رسد با وجود تاکید غرب بر اهمیت و اولویت استفاده از دیپلماسی برای حل مسئله هسته ای ایران و احیای برجام اما بازگشت به توافق سال ۲۰۱۵میلادی در شرایط کنونی کاملا از دستور کار غرب خارج شده است‌. وضعیتی که می توان از آن با عنوان مرگ واقعی برجام یاد کرد. اگرچه به نظر نمی رسد غرب تمایلی به اعلام مرگ نمادین آن داشته باشد. مسئله ای که مورد اشاره رئیس جمهور آمریکا نیز قرار گرفت. 

غرب در حالی سعی دارد مسئولیت عدم احیای برجام را به گردن ایران بیاندازد و انگشت اتهام را به سوی تهران نشانه رود که فقدان وجود اراده سیاسی دولت جو بایدن برای احیای توافق سال ۲۰۱۵میلادی را باید عامل اصلی بن‌بست موجود در فضای مذاکرات دانست. دولت بایدن با وجود شعار بازگشت به برجام در کارزارهای انتخاباتی اساسا اراده ای برای احیای توافق سال ۲۰۱۵میلادی که با اراده سیاسی دولت باراک اوباما و مذاکرات نمایندگان دو طرف در عمان آغاز و در نهایت با روی کار آمدن دولت روحانی به توافق برجام منتهی شد از خود نشان نداد. دولت بایدن پس از روی کار آمدن از اتخاذ تدابیر عملی برای احیای توافق سال ۲۰۱۵میلادی اجتناب ورزید و پروژه فشار حداکثری ترامپ در بعد اقتصادی و تلاش برای اجماع سازی منطقه ای و بین المللی بر علیه ایران را ادامه داد و سعی کرد از اهرم تحریم ها برای کسب امتیازات بیشتر استفاده کند. اگرچه او بار‌ها و بار‌ها از نیت و اراده واشنگتن برای دستیابی به توافق با ایران و احیای برجام سخن گفته و سیاست فشار حداکثری ترامپ را محکوم و آن را شکست خورده نامید اما در واقعیت این سیاست را ادامه داد و حتی تحریم های بیشتری علیه ایران وضع کرد. در واقع واشنگتن سعی کرد از اهرم تحریم های وضع شده توسط ترامپ برای کسب امتیازات خارج از برجام و در چارچوب تصویر بزرگتر اختلافات میان تهران و واشنگتن به خصوص در بعد موشکی و منطقه ای بهره گیرد. 

با توجه به اتخاذ این استراتژی توسط دولت بایدن، ارزیابی غرب از تضعیف موقعیت ایران به دلیل ناآرامی های ماه های اخیر مهمترین نقش را در بالا بردن سقف خواسته ها و به تبع آن پاسخ سرد به اعلام آمادگی تهران برای شروع مذاکرات ایفا کرده است‌. 

اوضاع داخلی ایران در ماه های اخیر و مخابره پیام شکاف دولت – ملت باعث شد که از یک سو تحریم های گسترده ای در حوزه های مختلف به خصوص حقوق بشر با محوریت نقش اروپا هم به دلیل مسئله پهپادها و هم به دلیل ناآرامی های ماه های اخیر علیه ایران وضع و دولت های اروپایی مواضع سرسختانه ای در قبال تهران اتخاذ کنند و از سوی دیگر تحلیل دولت آمریکا از شرایط کنونی برجام بر این پایه استوار است که فشار حداکثری ترامپ عملا توانسته است با ایجاد بحران اقتصادی و به دنبال آن شورش های خیابانی علیه حکومت هدف غایی خود را تحقق بخشد، در نتیحه باید از آن در جهت کسب امتیازات بیشتر سود جست. غرب احساس می کند ایران در نتیجه همین فشارها و ناآرامی های داخلی در وضعیت استیصال قرار می گیرد و در نتیجه به واگذاری امتیازات بزرگتر مجبور خواهد شد‌‌. 

در سوی دیگر داستان، تحولات ماه اخیر باعث وقوف کامل تهران بر این مسئله شد که سیاست توجه صرف به شرق، دل سپردن به سرمای زمستان اروپا و امید بستن به چین در عمل نتوانسته است منافع تهران را تامین کند. 

بدون گشایش در سیاست خارجی و رفع تحریم های حوزه انرژی و بانکی امکان عادی سازی وضعیت کشور و به دنبال آن انجام اصلاحات در حوزه های مختلف وجود نخواهد داشت و بالعکس بدون گشایش در داخل و ارسال پیام نیرومند اتحاد و همبستگی نمی توان قدرت چانه زنی خود در سیاست خارجی را افزایش داد. 

در شرایط کنونی برخلاف بسیاری از تحلیل ها تهران با احیای توافق سال ۲۰۱۵میلادی کاملا همدلی دارد اما غرب به کسب امتیازات بیشتری نسبت به توافق سال ۲۰۱۵میلادی چشم دوخته است. برجام جدیدی که هم شامل بندهای غروب توافق برجام باشد و هم بتواند زمینه ساز اخذ امتیازات دیگری در حوزه موشکی و منطقه ای باشد‌. مسئله ای که عملا به معنای تحقق برجام دو و سه خواهد بود، بدون آنکه در قبال آن مجبور به واگذاری امتیازی مشابه باشد، موضوعی که بی تردید با مخالفت تهران مواجه خواهد شد.

در چنین شرایطی با توجه به افق تیره و تار احیای برجام به نظر می رسد با تداوم وضع موجود مناسبات ایران و غرب به سوی تنش بیشتر سوق خواهد یافت و روزهای دشواری پیش روی ایران، منطقه و جهان خواهد بود. به خصوص که نباید از بازگشت دشمن دیرینه برجام و تشکیل راستگراترین کابینه تاریخ اسرائیل نیز غافل بود.