رابطه مستقیم مذاکرات ایران و عربستان با گفت وگوهای هسته ای

نویسنده: آلوارو اسکالونیلا

دیپلماسی ایرانی: بازگشت سفیر امارات به تهران، ریاض را به تسریع عادی سازی روابط با تهران سوق می دهد.

در اوایل سال 2016 گروه خشمگین ایرانی در اعتراض به مرگ روحانی شیعه، نمر باقر النمر، که به همراه 46 نفر دیگر توسط مقامات سعودی اعدام شد، به سفارت عربستان سعودی در تهران یورش بردند و آن را به آتش کشیدند و رویدادی شبیه به بحران گروگانگیری سال 1979 را به وجود آورند. ریاض پس از این اتفاق روابط دوجانبه با تهران را به طور کامل قطع کرد. 

رقابت شدید در خاورمیانه بین دو طرف که از زمان روی کار آمدن جمهوری اسلامی در ایران نهفته بود، سه دهه بعد با بهار عربی که جبهه جنگ در یمن را گشود، برجسته شد.

اما اوج بحران منطقه ای سه سال بعد در سال 2019 بود که  شورشیان حوثی مسئولیت حمله پهپادی به تاسیسات نفتی آرامکو سعودی را که نیمی از تولید نفت خام پادشاهی را کاهش داد، بر عهده گرفتند. سرویس‌های اطلاعاتی غربی، ایران را مسئول اصلی این اقدام معرفی کردند.

خروج تدریجی امریکا از خاورمیانه، واشنگتن را از روی نقشه منطقه محو و ناتوانی آن را برای دفاع از شرکای منطقه ای خود آشکار کرد. بدون خطوط ارتباطی باز با ایران پس از خروج یکجانبه از توافق هسته‌ای و اعمال موضع سخت و تحریم‌های جدید علیه اقتصاد ایران، کاخ سفید نتوانست تهران را وادار کند تا تنش‌ها را کاهش دهد و در نتیجه واکنش پادشاهی های خلیج را برانگیخت.

ابتدا امارات راهبرد خود را تغییر داد. در سال 2019  ابوظبی مرحله جدیدی از نزدیکی روابط  را آغاز کرد که روز دوشنبه با اعلام بازگشت سفیر این کشور به ایران محقق شد. به گزارش رویترز، امارات متحده عربی با حجم تجارت 21.4 میلیارد دلاری در سه ماهه اول سال جاری به بزرگترین صادرکننده به ایران تبدیل شده که سه برابر ارقام ثبت شده در سه سال قبل است.

با اقدامات امارات متحده عربی و قبل از آن کویت، نخستین پادشاهی خلیج فارس روابط خود را با ایران از سر گرفت. از آوریل 2021 پادشاهی وهابی عربستان به درخواست عراق با جمهوری اسلامی مذاکره کرده است.

مصطفی الکاظمی خود را به عنوان داور گفت وگوی پرمخاطره ای معرفی کرده که تاکنون پنج بار برگزار شده، اما هنوز هیچ پیشرفت مشخصی حاصل نشده است، اگرچه انتظار می رود جلسات بیشتری در بغداد برای بهبود وضعیت امنیتی در منطقه برگزار شود.

اختلاف بین این دو رژیم قابل توجه است. در درجه اول آنها با یک مساله مذهبی جدا می شوند. عربستان سعودی با داشتن شهرهای مقدس مکه و مدینه دست برتر را دارد، اما به رسمیت شناختن اسرائیل تهدیدی علیه آن است. علاوه بر این، ریاض سنگر سنی گرایی است، در حالی که تهران سنگر تشیع، مخالف شاخه های همان مذهب است. رویکردهای متفاوت در مورد سوریه و یمن  به هیچ وجه کمکی نمی کند.

با تمدید آتش‌بس در یمن و توافق هسته‌ای، زمینه می تواند از هر زمان دیگری، مساعد باشد. طرف‌ها می‌توانند بدون هیچ مانعی از تهدیدهای امنیتی زیادی دور میز بنشینند. اما کشورهای حاشیه خلیج فارس از این بیم دارند که احیای توافق هسته ای و لغو تحریم ها موجب تقویت نظام جمهوری اسلامی ایران شود. و در صورت شکست مذاکرات، تحلیلگران انتظار دارند تنش ها تشدید شود.

تهران می گوید که عادی سازی روابط با عربستان یک مورد جدا از مذاکرات توافق هسته ای است، اما این دو موضوع آشکارا به هم مرتبط هستند. همانطور که بنفشه کینوش، تحلیلگر، یادآوری می کند، مذاکرات ایران و عربستان سعودی پس از تلاش های دولت بایدن برای بازگشت به توافق هسته ای آغاز شد. در واقع زمانی که مذاکرات در وین در اواخر سال 2021، پس از ماه ها مذاکره بین شرکت کنندگان شکست خورد، گفت وگوی عربستان و ایران در بغداد نیز آسیب دید.

منبع: آتالایار / تحریریه دیپلماسی ایرانی