آیا بایدن از نتایج سفرش به منطقه راضی است؟

نویسنده: سام منسی

دیپلماسی ایرانی: اکثر طرف های ذیربط در سفر رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا به منطقه، از نتایج این سفر راضی نیستند و مهمترین استثناء در این میان، عربستان سعودی است که به لطف اعتماد به جایگاهش و روشن بودن دیدگاهش، بیشترین بهره را از این سفر برد. از سر گرفته شدن همکاری نظامی ریاض با واشنگتن و توافق بر سر خروج نیروهای پاسدار صلح و ناظران از جمله آمریکایی ها از جزیره تیران و از سرگیری فروش تسلیحات پیشرفته آمریکایی به عربستان و تشکیل تیم های مشترک در دریای سرخ و دریای عمان و همکاری در بخش امنیت سایبری و فناوری ارتباطات، بخشی از دستاوردهای عربستان از سفر جو بایدن است که بر هم پیمانی تاریخی ریاض و واشنگتن مهر تایید می زند. 

اسرائیل از جمله طرف هایی است که حتی به رغم صدور «بیانیه قدس» درباره شراکت راهبردی بین اسرائیل و آمریکا و تعهد دو طرف به اجازه ندادن مطلق به ایران برای دستیابی به سلاح هسته ای، از نتایج سفر بایدن به منطقه راضی نیست. پایبند ماندن بایدن به دیپلماسی به عنوان ابزاری برای تعامل با برنامه هسته ای ایران و پرهیز از اقدام نظامی مستقیم علیه این کشور و اکتفا کردن به اعلام حمایت از اسرائیل در صورتی که دست به اقدام نظامی علیه ایران بزند، و تاکید بایدن بر این که توسل به زور «آخرین گزینه» خواهد بود، از مسائلی است که اسرائیلی ها را نگران کرده است. 

همه شرکت کنندگان در اجلاس جده، واشنگتن را به علت تنها گذاشتن متحدانش به بهانه حرکت به سمت آسیا و توافق با ایران، سرزنش کردند. اما سفر بایدن به منطقه که با نوعی عذرخواهی به علت اشتباهات قبلی آمریکا همراه بود موجب شد کشورهای عربی در این خصوص مردد شوند. کشورهای ذیربط عربی می دانند که دستیابی به توافق با نظام ایران، بحران ساز خواهد بود چرا که منابع مالی بیشتر برای حمایت از متحدان و عواملش در اختیار این کشور قرار خواهد داد. آنها همچنین می دانند که شکست در دستیابی به توافق با ایران هم بحران هایی ایجاد خواهد کرد که بزرگترینِ آنها دستیابی ایران به سلاح هسته ای و کوچکترینِ آنها حرکت آمریکا به سمت برخورد با ایران است که کل منطقه را درگیر پیامدهایش خواهد کرد. 

کشورهای عربی درباره خطر ایران مواضع یکسانی ندارند. عربستان روشن ترین موضع را در خصوص نقش ایران و اقدامات این کشور اتخاذ کرد در حالی که کشورهایی مثل کویت و قطر و امارات و عمان، روابط خوبی با ایران دارند و نمی خواهند که نوک پیکان آمریکا و اسرائیل در جنگ با ایران باشند. این مسئله در بیانیه پایانی اجلاس جده منعکس شد که در آن بر تامین امنیت در منطقه با تمرکز بر دیپلماسی در تعامل با برنامه هسته ای ایران تاکید شد و به طور کلی ایده تشکیل ائتلاف دفاعی و همکاری نظامی بین این کشورها یا با اسرائیل در برابر ایران، نادیده گرفته شد. حتی ابوظبی در زمان برگزاری اجلاس جده ضمن مخالفت با ایده تشکیل ائتلاف دفاعی، بر قصد خود برای فرستادن سفیر به تهران که نشان دهنده بهبود روابط است، تاکید کرد. خلاصه این که همه کشورهای عربی با مداخله های تهران در امور همسایگانش مخالف هستند و از احیای توافق هسته ای و لغو تحریم های ایران بیمناکند و در عین حال اکثر آنها در خصوص پیوستن به آمریکا در جنگ با ایران مردد هستند. 

روسیه نیز از سفر بایدن به منطقه ناراضی و نگران است به همین علت بود که ولادیمیر پوتین به بهانه شرکت در اجلاسی برای بررسی اوضاع سوریه راهی تهران شد در حالی که در تهران هیچ توافقی درباره سوریه به دست نیامد و صرفا بر عمق و اهمیت روابط ایران و روسیه و نیاز آنها به یکدیگر تاکید شد. رئیس جمهوری ترکیه، رجب طیب اردوغان، هم به نقش آفرینی به عنوان میانجی بین مسکو و کیف ادامه می دهد و تلاش دارد روابطش با دوستان سرسخت خود روسیه و ایران قطع نشود. 

هرچند واشنگتن شریک امنیتی اصلی کشورهای خلیج فارس باقی خواهد ماند ولی این کشورها حاضر نیستند همکاری با روسیه و چین را بخاطر واشنگتن متوقف کنند. در خصوص ایران نیز سرنوشت مذاکرات دیپلماتیک بر سر برنامه هسته ای این کشور در قدس یا جده مشخص نمی شود بلکه در تهران مشخص می شود و ظاهرا ایران علاقه ای به توافقی که واشنگتن آنطور که خود می خواهد بپذیرد را ندارد. 

خلاصه که بایدن در این سفر بیش از آن که امتیاز بگیرد، امتیاز داده است. بایدن در خصوص عرضه نفت و گاز و مناقشه روسیه و اوکراین و تسریع روند عادی سازی روابط کشورهای عربی با اسرائیل و تشکیل ائتلاف دفاعی، دستاورد ملموسی نداشت. توافق در خصوص هماهنگی امنیتی به هیچ عنوان به معنای تشکیل ناتو خاورمیانه ای نیست.

منبع: الشرق الاوسط / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11