احیای روابط با عربستان و مصر نسخه جایگزین احیای برجام نخواهد بود

دیپلماسی ایرانی: اخیراً در محافل سیاسی و رسانه‌ای داخلی و منطقه‌ای اخباری مبنی بر تمایل مصر برای ازسرگیری روابط با جمهوری اسلامی ایران مطرح شده است تا جایی که به ادعای روزنامه العربی جدید مسئولان بلندپایه دو کشور (ایران و مصر) اخیراً نشستی را در عمان برای بررسی این منظور (احیای روابط) برگزار کرده‌اند. به ادعای این نشریه قطری و به نقل از منابع دیپلماتیک مصری در سایه تحرکات منطقه ای اخیر و در آستانه سفر جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا به خاورمیانه در هفته جاری پیشرفت های جدی در روابط تهران و قاهره به وجود آمده است که در ادامه می تواند به احیای روابط دو طرف منجر شود. اما به واقع اهمیت روابط ایران و مصر برای دو کشور و به خصوص ایران چیست؟ چه عواملی باعث کمای دیپلماتیک در مناسبات دو طرف طی این سال ها شده است؟ آیا در شرایط کنونی مصر بدون چراغ سبز و رضایت عربستان سعودی توانی برای ازسرگیری روابط با جمهوری اسلامی خواهد داشت؟ پاسخ به سوالات و پرسش هایی از این دست، محور گفت وگویی با سیدعبدالامیر نبوی، پژوهشگر ارشد در مرکز پژوهش¬های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه است که در ادامه می خوانید.

 بسیاری از کارشناسان اعتقاد دارند به همان اندازه که روابط ایران و عربستان سعودی دارای اهمیت است از سرگیری روابط تهران - قاهره نیز مهم تلقی می شود چرا که مصر هم یکی از کشورهای کلیدی جهان عرب، خاورمیانه و دنیای اسلام است. حال به باور شما اساساً اهمیت احیای روابط ایران و مصر در چیست؟
همان¬گونه که به درستی عنوان داشتید مصر یکی از مهمترین کشورهای خاورمیانه قلمداد می¬شود. لذا به دلیل نفوذ و جایگاه سیاسی و تاریخی مصر هرگونه تلاشی برای ازسرگیری روابط تهران و قاهره هم مهم تلقی می¬شود. بیشک مذاکره می¬تواند به کاهش برخی اختلافات و رفع سوءتفاهم¬های موجود و در نتیجه احیای روابط کمک کند. می¬دانیم که دو کشور درباره موارد مختلفی اختلاف نظر دارند؛ مثل مسئله فلسطین یا روابط جهان عرب با اسرائیل، که به دلیل عدم ارتباط مستقیم امکانی برای درک بهتر نگرانی¬ها نبوده است. همچنین هر دو کشور از مشکلات مشترکی مانند شرایط فعلی منطقه، فعالیت گروه¬های تروریستی و بحران آب نگرانی دارند. در این مرحله، مذاکره برای آشنایی با حساسیت¬ها و خطوط قرمز طرفین و نیز زمینه¬های احتمالی همسویی و همکاری مفید است. البته ناگفته نماند که جایگاه قاهره به دلایل گوناگون طی دو دهه اخیر نزول پیدا کرده است؛ یعنی اگر مصر زمانی جزو کلیدی¬ترین بازیگران سیاسی، دیپلماتیک و نظامی خاورمیانه به شمار می¬رفت، جایگاه آن به دلایل مختلف کم¬رنگ شد و حتی در دوره¬ای صرفا در پرونده فلسطین حضور نه چندان فعالی داشت. با این حال، در دوران ریاست جمهوری عبدالفتاح السیسی اقدامات زیادی برای احیای منزلت پیشین و افزایش قدرت اثرگذاری مصر صورت گرفته است. به عبارت دیگر، اگر مصر طی دو دهه گذشته یکی از بازیگران کم¬فروغ و کم¬اثر پرونده¬های مهم منطقه خاورمیانه به شمار می¬آمد، تلاش کرده است که در قبال مسائل مختلف به خصوص مسائل عربی موضع¬گیری فعالی را در پیش بگیرد و خود را به عنوان یک بازیگر مسئول، موثر و حذف ناشدنی مطرح کند. امروزه شاهد آن هستیم که دستگاه دیپلماسی این کشور در قبال پرونده¬های مختلفی مانند تحولات یمن، لبنان، لیبی، سودان، سوریه و ایران فعالانه اظهارنظر و موضع¬گیری می¬کند. همچنین بایستی به یاد داشته باشیم این کشور مسائل مختلف جهان عرب را در یک چارچوب عربی دنبال می¬کند.

 منظور از چارچوب عربی چیست؟

مقصود آن است که قاهره ضمن آنکه می¬خواهد و می¬کوشد وزن و سهم خود را در معادلات منطقه‌ای و جهانی افزایش دهد، خود را بخشی از دنیای عرب و همراه با آن می¬داند و همواره نشان می¬دهد که حساسیت¬ها و منافع دیگر کشورهای عربی را درک و رعایت می¬کند، به ویژه مراقب است که به روابط استراتژیکش با عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین و کویت خلل و آسیبی وارد نشود.

 اگر بخواهیم در یک نگاه جدی تر به دلایل کاهش و یا قطع روابط تهران - قاهره بپردازیم آیا مسئله صرفاً به اقدام خالد اسلامبولی برای ترور انور سادات محدود می شود؟ آیا این اتفاق گسل ۴ دهه ای در روابط ایران و مصر را شکل داده است؟ چرا در زمان ریاست جمهوری محمد مرسی تحولی چشمگیر در ازسرگیری روابط دو طرف شکل نگرفت؟

باید این مهم را در نظر داشت که اتفاقاتی مانند اقدام خالد اسلامبولی برای ترور انور سادات، رئیس جمهور پیشین مصر، اکنون به تاریخ پیوسته و هربار در ایران مطرح شده، مثل پخش فیلم مستندی در سال 1387، صرفا برای تخریب روابط بوده است. در واقع، مسائل مهمتری در این زمینه اثرگذار بوده است، به خصوص آنکه پرونده روابط اصولا در اختیار وزارت امور خارجه دو کشور نبوده است. این واقعیت را هم نباید فراموش کرد که اسرائیل برای اخلال در روابط ایران و جهان عرب، به¬رغم برنامه¬ها و تلاش¬های مداوم ایران پس از پایان جنگ، همیشه فعال بوده است. مضافا باید این مهم را در نظر گرفت که منطقه در یک دهه اخیر وارد دوره¬ای از تلاطم کم¬سابقه و بی¬اطمینانی شده است که بخشی از آن ناشی از تحولات مربوط به نظام بین¬الملل است و بخش دیگری از آن متاثر از رویدادهای درون منطقه است. لذا با توجه به پیامدهای فراوان و اغلب پرفشار ناشی از دوره گذار، چه در سطح نظام بین¬الملل و چه در در سطح منطقه¬ای، بازیگران حاضر در خاورمیانه و شمال آفریقا سعی می¬کنند با در پیش گرفتن رفتارها، تصمیمات و واکنش هایی میزان اثر گذاری منفی و مخرب این تحولات را بر منافع و امنیت ملی خود کاهش دهند و آنها را به نوعی مدیریت و کنترل کنند. به معنای واقعی کلمه این کشورها سعی می¬کنند غافلگیر و دستخوش امواج تحولات نشوند. حال کشورهای منطقه از جمله ایران و مصر این ارزیابی و برآورد را دارند که در پی این تحولات ناچارند با بهبود روابط با سایر بازیگران مهم منطقه‌ای و ائتلاف¬سازی-های جدید، فشارهای ناشی از این امواج را کاهش دهند و مدیریت کنند. از طرف دیگر، هم ایران و هم مصر که با مشکلات و بحران¬های جدی و گوناگونی به خصوص در حوزه معیشتی و اقتصادی رو به رو هستند ناچارند رویه¬ای کم¬هزینه را در مسائل سیاست خارجی پیش گیرند. هرچند دلایل شکل‌گیری بحران¬های اقتصادی دو کشور مختلف است، اما نتایج آن یکسان است، لذا طبیعی است که هر دو برای برون¬رفت از این وضعیت به دنبال بازارهای جدیدی در سطح منطقه و جهان باشند. به عنوان نمونه، اقتصاد مصر به واسطه افزایش بهای نفت و اختلال در عرضه گندم اوکراین در ماه¬های اخیر آسیب زیادی دیده است. البته پیرو نکته قبلی باید گفت مصر احیای روابط با ایران را در همان چهارچوب عربی می¬بیند. به همین دلیل مصر با اشراف به تلاش‌های تهران و ریاض برای کاهش سوءتفاهم‌ها، اختلافات و تنش¬های فی¬مابین، مذاکره با تهران را مورد توجه قرار داده است.

سوال مهمتری که ذهن من را درگیر کرده است ناظر به تفاوت عملکرد رئیس جمهوری فعلی مصر است. اگر عبدالفتاح السیسی را وامدار سیاست های حسنی مبارک بدانیم چنان که در حوزه داخلی نعل به نعل رئیس جمهور اسبق عمل می کند، چرا به موازات ایجاد خفقان در داخل مصر نوعی گشایش روابط با ایران را برخلاف خود سلف خود (حسنی مبارک) کلید زده است؟

این مهم ناشی از نکته ای است که در سوال قبلی به آن اشاره کردم. به هر حال اکنون شرایط پرتلاطم و پرفشاری در منطقه و سطح جهان حاکم است که با یک سال گذشته هم قابل مقایسه نیست، چه برسد با یک یا دو دهه قبل. به هر حال شرایط منطقه‌ای و جهانی در دوره عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور فعلی مصر، به مراتب پیچیده¬تر و سیال¬تر از دوران حسنی مبارک است. ضمن اینکه شرایط دو کشور ایران و مصر هم یکسان نیست. نکته آخر آنکه باید بدانیم عبدالفتاح السیسی، عبدالفتاح السیسی است؛ یعنی نه حسنی مبارک است، نه انورسادات و نه جمال عبدالناصر.

 احیای روابط ایران و عربستان تا چه اندازه بر ازسرگیری مناسبات تهران و قاهره اثرگذار است چرا که طی این سال ها مصر عملا در مسیر سیاست های عربستان سعودی گام برداشته است و بدون رضایت ریاض نمی تواند به فکر احیای روابط با ایران باشد؟

ضمن اینکه باید جایگاه متمایز و مهم مصر را بشناسیم و بپذیریم، باید بدانیم برای هیچ کشور عربی خوشایند نیست که در خصوص آن گفته شود شما تابع و پیرو سایر کشورها هستید. البته عربستان سعودی همواره تلاش می¬کند به عنوان برادر بزرگ¬تر کشورهای عربی منطقه عمل کند. به هر حال برخی از مهمترین اماکن مقدس اسلام در عربستان وجود دارد و این کشور از توان اقتصادی زیادی نیز برخوردار است. لذا منطقی است که بسیاری از کشورهای عربی منطقه برای تنظیم روابط خود با تهران حساسیت‌های ریاض را هم در نظر بگیرند. شاید این تعبیر دقیق¬تری برای پاسخ به سوال شما باشد که مصر برای از سرگیری روابط با ایران، حساسیت¬های عربستان را به عنوان یک شریک استراتژیک درک کرده و آن را مد نظر قرار می¬دهد.

سیدابراهیم رئیسی شعار سیاست خارجی دولت سیزدهم را ارتقاء مناسبات منطقه‌ای و بهبود روابط با همسایگان قرار داده است و به ادعای خود در این مسیر هم عمل می کند. تا چه اندازه این نگاه می تواند به احیای روابط تهران - قاهره کمک کند؟

سیاست جمهوری اسلامی ایران برای بهبود روابط با همسایگان می¬تواند در پیشبرد برخی از برنامه¬های تهران جهت تنش¬زدایی در سیاست خارجی مفید و موثر باشد. البته سیاست دولت جناب آقای رئیسی در ادامه سیاست¬های روسای جمهور پیشین ایران از مرحوم آیت¬الله هاشمی رفسنجانی تا دکتر روحانی به شمار می¬رود. رویکرد بهبود روابط با جهان عرب در دوره¬های آقایان خاتمی و احمدی نژاد هم دنبال می¬شد. لذا رویه دولت رئیسی در ارتقای روابط با همسایگان و کشورهای منطقه¬ای به یک معنا ادامه همان تنش¬زدایی پیشین است. ولی آنچه که شرایط فعلی را قدری متمایز می¬کند تحولات بین¬المللی و منطقه¬ای است که نگرانی های عمیقی را پیش روی بازیگران منطقه خاورمیانه قرار داده است. بماند آنکه شرایط داخلی ایران هم به عنوان یک متغیر مهم باید مورد توجه قرار گیرد. با اینحال اگر گمان کنیم بهبود روابط با همسایگان، ضمن آنکه اهمیت بسیار زیادی دارد، می¬تواند تمام مشکلات و مسائل ایران از حوزه اقتصادی گرفته تا حوزه سیاست خارجی را به کل برطرف کند شاید انتظار و ارزیابی نابجایی باشد. به تعبیر دقیق¬تر، اگر فکر کنیم بهبود روابط با همسایگان، چه با عربستان و مصر و چه با هر کشور دیگری می‌تواند جای بهبود روابط ایران با قدرت¬های جهانی را بگیرد، کاملاً نادرست است. به هر حال بهبود روابط با همسایگان و تحقق دیپلماسی منطقه‌ای جایگاه خود را دارد و باید برای تامین بخشی از منافع ملی در دستور کار قرار گیرد، اما نمی¬تواند نسخه جایگزینی برای مدیریت روابط و تعامل با قدرت¬های جهانی باشد.

منظور مشخص شما از بهبود روابط با قدرت های جهانی احیای برجام است؟ آیا آن گونه که مطرح است احیای برجام کاتالیزور در احیای روابط تهران - ریاض و نهایتاً ازسرگیری مناسبات ایران و مصر خواهد بود؟

واقع امر آن است که پاسخ دقیق و مشخص به این سوال شما به سادگی میسر نیست. به هر حال هر کدام از این مسائل جایگاه، تبعات و آثار مثبت و منفی خود را به دنبال دارد و به طور طبیعی در سایر حوزه¬ها هم اثرگذار است؛ بهبود روابط با کشورهای عربی و جلب اعتماد و اطمینان آنها بخشی از مشکلات روابط و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را در منطقه خاورمیانه حل می¬کند و به دنبال آن بخشی از فشارهای وارد شده بر ایران را کاهش دهد، اما در عین حال بهبود روابط ایران با قدرت¬های جهانی در قالب احیای برجام که به باورم ایران ناگزیر از پیگیری و تحقق آن است، به بهبود و ارتقای روابط ایران با هم‌پیمانان قدرت-های جهانی در منطقه خاورمیانه مانند عربستان و مصر منجر می¬شود. به هرحال، توافق¬نامه¬های ایران با کشورهای موثر جهانی، ذیل هر نامی که به این توافق¬نامه¬ها بدهیم، گویای جدیت و مسئولیت¬پذیری ایران و بازیگری نرمال آن خواهد بود.

در این بین کشوری که به عنوان میانجی گر در تلاش برای احیای روابط ایران و عربستان و همچنین مناسبات تهران - قاهره است، عراق و شخص مصطفی الکاظمی است. از نگاه شما این کشور و نخست وزیر عراق تا چه حد از توان و پتانسیل لازم دیپلماتیک در جهت احیای روابط ایران با عربستان و مصر برخورداراست؟

مصطفی الکاظمی و همکاران او با هوشمندی متوجه این واقعیت غیرقابل انکار هستند که کاهش بخش زیادی از مشکلات داخلی عراق وابسته به بهبود روابط جمهوری اسلامی ایران با جهان عرب به خصوص عربستان سعودی است. در واقع بخشی از از آثار مخرب و منفی رقابت¬ها و جنگ¬های نیابتی ایران و جهان عرب در عراق بروز و ظهور پیدا کرده است. به همین دلیل این کشور از مدت¬ها پیش برای احیای روابط ایران و عربستان سعودی و کاهش تنش¬ها میان دوطرف پیشگام شده است. البته می¬توان حدس زد که تلاش¬های بغداد برای از سرگیری روابط ایران و مصر نیز در ادامه تلاش¬های الکاظمی برای کاهش تنش بین ایران و عربستان باشد. مضافا یکی از نتایج مثبت بهبود روابط ایران و دنیای عرب به خصوص عربستان سعودی، احیای جایگاه عراق و افزایش وزن سیاسی و دیپلماتیک آن کشور در سطح منطقه خواهد بود. همان¬طور که می‌دانیم عراق حتی قبل از سقوط صدام حسین در سال ۲۰۰۳ عملاً قدرت اثرگذاری خود را در مسائل خاورمیانه از دست داده بود. لذا دولتمردان عراقی بی¬میل نیستند هم برای کاهش آثار مخرب رقابت نفسگیر ایران و جهان عرب در عراق و همچنین افزایش وزن خود در تحولات منطقه‌ای هم که شده روابط تهران - ریاض در بغداد به نتیجه برسد. 

 تحلیل شما در خصوص دیپلماسی قاهره مبنی بر تلاش همزمان برای از سرگیری روابط با جمهوری اسلامی ایران در عین تکاپو ها برای گرم تر کردن روابط و مناسبات با تل آویو را در عرصه های مختلف سیاسی، دیپلماتیک، اقتصادی، تجاری و به خصوص دفاعی و امنیتی چگونه را ارزیابی می‌کنید؟

مصر هم مانند بسیاری از کشورها سعی دارد برای حفظ و تحقق منافع ملی خود دیپلماسی چندلایه و متوازنی را در دستورکار قرار دهد، کما اینکه همه کشورها در قالب سیاست خارجی چندلایه و متوازن سعی می‌کنند روابط و مناسبات خود را با همه کشورهای منطقه¬ای و جهانی برای کسب بیشترین سود و تحقق منافع ملی پیش ببرند. امروزه قاهره درحال مدیریت مناسبات خود با آنکارا نیز هست و اقداماتی را برای کاهش چالش¬های ناشی از مناقشات و ناآرامی¬های لیبی و سودان هم صورت داده است. در کنار آن باید خاطر نشان کرد تلاش مصر برای احیای روابط با ایران به معنای آن نیست که قاهره بیش از حد لازم می-خواهد یا می¬تواند به تهران نزدیک شود. حتی کشور عراق که با میانجیگری و وساطت خود سعی در احیای روابط جمهوری اسلامی ایران با عربستان و مصر دارد، درنهایت روابطش با تهران را در همان چارچوب عربی تنظیم می-کند؛ یعنی به گونه¬ای که روابط با تهران موجب نگرانی سایر کشورهای عربی نشود.

چرا؟

به هرحال کشورهای عربی مایلند عراق را به عنوان یک کشور مهم عربی همچنان حفظ کنند و مانع از آن شوند که بغداد بیش از یک حد مقرر به تهران نزدیک شود. در واقع چنان¬که اشاره شد، دستگاه دیپلماسی مصر طی دوران ریاست جمهوری عبدالفتاح السیسی با اقدامات و ابتکارات لازم یک دیپلماسی چندوجهی را برای بهبود روابط با همه بازیگران منطقه¬ای و جهانی در جهت تحقق منافع ملی اجرایی کرده تا از این رهگذر فرصت های جدید اقتصادی و تجاری برای خود ایجاد کند.

 اتفاقا پیرامون نکاتی که عنوان داشتید برخی از تحلیلگران معتقد به این مهم هستند که حتی اگر روابط ایران و عربستان سعودی و همچنین مناسبات تهران - قاهره از سر گرفته شود چندان مستحکم و پایدار نخواهد بود و امکان دارد در کوتاه مدت و نهایتاً میان مدت دوباره به قطع مجدد روابط منجر شود چرا که سطح منازعات و اختلاف دیدگاه های تهران با جهان عرب به خصوص ریاض و قاهره به قدری شدید است که عملاً ایجاد روابط مستحکم دور از واقعیت است؟ شما این نگاه را تا چه اندازه درست می دانید؟

این نگرانی بجا است، البته نه لزوما به خاطر اختلافات، بلکه بدین خاطر که امروزه روشن شده است بازی با کارت ایران امتیازات زیادی دارد و به تعداد بازیگرانی که از شرایط ایران به نفع خود استفاده می¬کنند افزوده شده است. از سوی دیگر، باید دید که گروه¬های فشار به خصوص در داخل ایران تا چه اندازه می¬توانند برای کارشکنی روابط ایران و عربستان سعودی و یا تهران - قاهره ورود پیدا کنند، هرچند نباید از نقش منفی اسرائیل هم غافل شد. چنانچه مهار اخلال آفرینی نیروهای افراطی داخلی و اسرائیل که همسو با هم عمل می¬کنند، در دستورکار بگیرد می¬توان بهانه¬جویی¬های طرف مقابل را کاهش داد. همچنین باید دید که در عمل طرفین، چه جمهوری اسلامی ایران و چه عربستان سعودی، مصر و یا هر کشور دیگری تا چه اندازه منافع و حساسیت‌های طرف مقابل را به خصوص در حوزه سیاسی، دیپلماتیک و امنیتی درک می‌کند و آن را در سیاست خارجی، رفتارها و مواضع مقامات خود می¬گنجاند؟ لذا جمهوری اسلامی ایران اگر می¬خواهد روابط پایداری را با عربستان، مصر و دیگر کشورهای عربی کلید بزند باید به همان اندازه که نسبت به منافع و امنیت خود در خلیج فارس حساس است بداند که قاهره، ریاض و هر بازیگر عربی در منطقه هم به روابط سیاسی، نظامی و امنیتی خود در قالب روابط راهبردی با آمریکا اهمیت می¬دهد. اگر جمهوری اسلامی ایران و کشورهای عربی به خصوص عربستان سعودی و مصر بتوانند حساسیت¬های یکدیگر را درک کنند می¬توان این امید را داشت که روابط تهران با ریاض، قاهره و دیگر کشورهای عربی خاورمیانه روابطی جدی و اثربخش باشد. 

 به گروه های فشار در داخل ایران و کارشکنی آنها در احیای روابط ایران و عربستان و تهران - قاهره اشاره داشتید. با توجه به آنکه قطع روابط ایران با جهان عرب با محوریت ریاض هم متاثر از اقدامات این طیف در به آتش کشیدن سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد بود و مهره های کلیدی این جریان طی سال های اخیر بدون بازخواست، دادگاهی و محاکمه، حتی به پست‌هایی هم رسیده اند نشان می‌دهد که گروه‌های فشار کماکان ضمن مصونیت سیاسی، دیپلماتیک، قضایی و امنیتی از توان لازم برای کارشکنی مجدد در روابط با عربستان، مصر و ... به مراتب بیشتر از دوران روحانی برخوردارند. چرا که تحقق پروژه یکدست سازی قدرت با روی کار آ‌مدن دولت رئیسی توان عملیاتی آنها را به اوج رسانده است. لذا بدون کوچک ترین محاکمه ای قادر به انجام هر گونه اقدامی ضدامنیتی و منافع ایران خواهند بود تا جایی که بسیاری این باور را دارند بر خلاف خواست دولت رئیسی برای از سرگیری روابط با عربستان سعودی، ذیل نشست بغداد ما شاهد توهین ها و مواضع ضدسعودی در استادیوم آزادی و دیگر مراسم این طیف هستیم که موید وجود شکاف سیاسی در درون ساختار جمهوری اسلامی برای از سرگیری روابط با عربستان سعودی است. حضرتعالی قائل به این شکاف هستید؟ در این فضای دوگانه توان دولت رئیسی برای احیای روابط با ریاض بیشتر است یا طیف رادیکال نزدیک به هسته سخت قدرت در ایران؟

در اینکه تلاش دولت ها برای برقراری روابط با کشورهای خاصی مانند عربستان و مصر مورد انتقاد برخی شخصیتها، احزاب و گروه‌های سیاسی قرار بگیرد، نه تردیدی وجود دارد و نه فی¬نفسه امری منفی و مذموم تلقی می¬شود. طبیعی است که در خصوص شکل¬گیری و گسترش روابط با سایر کشورها به خصوص کشورهای کلیدی مانند عربستان سعودی شاهد طیف گسترده¬ای از نظرات متفاوت، متعدد و متضاد باشیم که باید امکان بروز و ظهور و بیان هم داشته باشند، اما در عین حال تمامی گروه¬های سیاسی رسمی و غیررسمی یا دارای علایق سیاسی و ایدئولوژیک باید این نکته و درس را هم بیاموزند که روابط خارجی محل بروز اختلافات حزبی و مشاجره نیست، چرا که پای منافع ملی و امنیت ملی میان است. لذا باید یک صدای واحد از داخل کشور برای برقراری روابط با یک کشور خاص شنیده شود تا جدیت ایران برای ازسرگیری روابط با کشوری مانند عربستان سعودی، مصر یا هر کشور دیگری باور شود. اتفاقاً به‌دلیل همین وضعیت است که دیگر کشورها به این باور رسیده¬اند که جمهوری اسلامی در از سرگیری روابط خود با منطقه و تصحیح رفتارهای پیشین خود جدی نیست. امروزه روشن است که عرصه حساس و مهمی مانند دیپلماسی و سیاست خارجی مهمتر از آن است که بازیچه منافع شخصی و گروهی شود کمااینکه دیوار سفارتخانه¬ها مکانی برای بیان اختلافات و انتقادات نیست. اگر برخی اقدامات و رویه¬های قبلی ادامه یابد، بی¬تردید احیای روابط با عربستان، مصر و ... بی¬سرانجام خواهد بود.

 اما این نقد هم به ریاض، قاهره نیز وارد است چرا در دولت روحانی که سیاست خارجی به مراتب منعطف‌تر را در دستور کار قرار داده بود و به هر دلیلی تمایل بسیار زیادتری نسبت به دولت رئیسی برای احیای روابط فی مابین داشت این مهم در دستور کار عربستان و مصر قرار نگرفت؟ آیا به این دلیل نیست که دولت سیزدهم همسویی بیشتری با سیستم دارد و از قدرت عمل بیشتری برخوردار است؟

روابط ایران و جهان عرب پس از پیروزی انقلاب ایران فراز و فرودهای زیادی داشته و عوامل متعدد و متنوعی در این زمینه دخیل بوده که اغلب تحت کنترل دستگاه دیپلماسی طرفین نبوده است. ازجمله آثار این عوامل، دست¬کم در یک دهه اخیر، آن بوده است که روندی از تردید و بدگمانی متقابل شکل گرفته است. در عین حال، فکر می¬کنم علاوه بر این نکته که به آن اشاره کردید و درست به نظر می¬رسد، این مهم بیشتر متاثر از مسائلی است که در سوالات قبل به آن اشاره کردم. به هر حال شدت و سرعت تحولات منطقه¬ای و جهانی اخیراً به قدری تشدید شده است که حتی شرایط امسال خاورمیانه را نمی¬توان با شرایط سال گذشته مقایسه کرد. مضافا کشورهایی مانند عربستان سعودی و مصر هم با دقت بسیار زیادی تحولات و آرایش سیاسی و نیز توان و عملکرد دولت ها در ایران را رصد می¬کنند و بر اساس آن در جهت تنظیم روابط با جمهوری اسلامی رفتار می¬کنند./شرق