تلاش سخت ایران و امریکا برای رسیدن به توافق

نویسنده: النار باینظراف

دیپلماسی ایرانی: ایران و امریکا خروج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست سازمان های تروریستی را بحث و بررسی می کنند که احتمال دارد، پس از آن، توافق هسته ای از سر گرفته شود. در این رابطه، تهران از واشنگتن ضمانت می خواهد. از ماه مارس سال جاری، مذاکرات در وین به بن بست رسیده بود، اما در روز 28 ماه ژوئن، تصمیم بر آن شد تا در قطر از سر گرفته شود.

روسیه در این چانی زنی های واشنگتن و تهران شرکت نمی کند. ایران به روسیه اطمینان داده که تمامی منافع اقتصادی این کشور در ایران محفوظ است و پس از احیای توافق هسته ای محدود نخواهند شد. کارشناسان معتقدند که ایران با توجه به شرایط سخت اقتصادی و ضرورت لغو تحریم های نفتی، با احیای توافق هسته ای موافقت خواهد کرد.

برای دولت محافظه کار تهران به ریاست ابراهیم رئیسی، خروج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست سیاه امریکا یک امر اصولی است. در اواسط ماه ژوئن، جوزپ بارل به ایران سفر کرد. یک هفته پس از سفر وی، مذاکرات در دوحه از سر گرفته شد. اما، این دو روز رایزنی کمترین پیشرفتی را به همراه نداشت.

تیم امریکا با انتظارات اندکی از این که ایرانی ها به سخنان آنان گوش فرا خواهند داد، وارد دوحه شدند. رابرت مالی و علی باقری در دیدار قطر گفت وگوی مستقیمی نداشتند و پیام های آنان از طریق نمایندگان اتحادیه اروپا رد و بدل می شد. مذاکرات در دوحه، دو هفته قبل از سفر جو بایدن به منطقه انجام شد و رئیس جمهوری امریکا قصد دارد، به عربستان سعودی و اسرائیل سفر کند.

حسین امیرعبدالهیان مذاکرات در پایتخت قطر را مثبت ارزیابی کرده و گفته است که تهران نیت جدی برای دستیابی به یک توافق خوب و پایدار دارد. به گفته او، اگر امریکا واقع گرایانه عمل کند، این هدف دست یافتنی است.

خبرگزاری «تسنیم» خبر داده که پافشاری امریکا بر متن پیشنهادی خود در وین که کمترین ضمانت اقتصادی را برای ایران به همراه ندارد، مانع از حصول پیشرفت در این مذاکرات شده است. امریکا به دنبال نرمش های قابل توجهی از سوی ایران در این زمینه است، اما موضوع اصلی مذاکرات ماه های اخیر، حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست سیاه است.

امریکا تلاش می کند تا هر چه زودتر، با ایران به توافق برسد. ایران نیز می خواهد تا واشنگتن به شرایطی بازگردد که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از تحریم ها رهایی یابد. اما، امریکایی ها نمی خواهند، این کار را انجام دهند و پیشنهاد می کنند که بعدا، به این موضوع بپردازند و اکنون، با دادن امتیاز دیگری آن را جبران کنند. از این رو، چانی زنی ها در این خصوص همچنان ادامه دارد.

در زمان سفر سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه به تهران در روز 23 ماه ژوئن، ایران به این وزیر روسی اطمینان داد که منافع اقتصادی روسیه محفوظ است و به روند مذاکرات پیرامون برجام ارتباطی ندارد. همه چیز به امریکایی ها و ایرانی ها منوط است و در این مذاکرات، روسیه مشارکتی ندارد. تمامی منافع روسیه در ایران محفوظ است – تمامی پروژه ها در عرصه هسته ای (نیروگاه اتمی بوشهر، راکتور فوردو، ایزوتوپ ها).

مسیر احیای سریع توافق هسته ای به طور غیر مستقیمی در بیانات جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی ایالات متحده انعکاس یافته که می گوید، مانند سابق، بازگشت متقابل به اجرای برجام پاسخگوی منافع امنیت ملی امریکا خواهد بود. در حال حاضر، مساله اصلی برای امریکا احیای توافق هسته ای با ایران و در عین حال، در نظر گرفته شدن منافع عربستان سعودی و اسرائیل است.

برای امریکا، مهم است که نفت ایران از اعمال تحریم ها خارج شود تا ارسال نفت به اتحادیه اروپا در زمینه ای از تحریم های غرب علیه روسیه افزایش یابد. به همین منظور، واشنگتن در حال مذاکره برای خروج از محدودیت ها علیه صنعت نفت ونزوئلا نیز هست.

در روز 6 ماه ژوئن، خبرگزاری «رویترز» خبر داد که امریکا اجازه داده است تا نفت ونزوئلا به اروپا صادر شود. نخستین ارسال در ماه ژوئیه خواهد بود. کاخ سفید اجازه صادرات نفت ونزوئلا را داد، زیرا به دنبال تکیه کمتر بر روسیه است.

رجب صفاراف، مدیر مرکز مطالعات ایران معاصر، می گوید: «امریکا واقعا می خواهد با ایران توافق کند تا مطمئن شود ایران از روسیه فاصله می گیرد. هدف از آن توقف روند کنونی در توسعه ارتباطات سیاسی، تجاری و اقتصادی میان تهران و مسکو است. به اعتقاد امریکایی ها، در حقیقت، این روابط، تاثیر سیاست تحریمی غرب به رهبری امریکا را خنثی می کند.»

بر اساس ارزیابی های رجب صفاراف، به احتمال زیاد، ایران با امریکا معامله خواهد کرد و برجام از سر گرفته خواهد شد و سپس، نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست سیاه خارج خواهد شد. اما، فقط در صورتی که تضمین های محکمی از سوی واشنگتن ارائه شود.

این کارشناس می گوید: «رهبری ایران قاطعانه، به هیچ یک از وعده ها و ضمانت های امریکا اعتماد ندارد. از این رو، روند حاصل شدن توافق به تعویق می افتد. ایران به یاد دارد که در کنگره امریکا، نیروهایی هستند که موافق توافق هسته ای نیستند و لابی های اسرائیل و اعراب از تمامی توان خود استفاده می کنند تا حتی به چنین راه حلی نزدیک نیز نشوند.»

النا دونایوا، کارمند علمی ارشد انستیتوی خاورشناسی آکادمی علوم روسیه و کاندیدای علوم تاریخ، اعتقاد دارد که با توجه به وضعیت اقتصادی ایران، احیای توافق هسته ای بدون خروج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست تحریم ها نیز کاملا قابل قبول است. به گفته او، به رغم آن که در سال 2021، شاهد رشد مثبت اقتصادی (3 درصدی) و افزایش عملیات تجاری خارجی در ایران بوده ایم، اما وضعیت این کشور رو به وخامت و بدتر شدن است.

این کارشناس همچنین می گوید: «در ایران، عملا، در زمینه ای از افزایش اعتراضات مردمی که علت آن، عوامل اقتصادی (تقاضا برای افزایش حقوق، مستمری و مزایای اجتماعی) است، وضعیت مالی بسیار پیچیده شده است. ما شاهد سطح بسیار بالایی از قیمت های تمام شده محصولات هستیم: تورم بسیار تاثیرگذار است. به موازات آن، سقوط مداوم ارزش پول ملی در برابر دلار مطرح است. تمامی این عوامل بر وضعیت جامعه تاثیر گذار است.»

وی در ادامه افزود که ایران خواهان دستیابی هر چه سریعتر به توافق و لغو تحریم هاست. مساله این است که تهران بر احیای برجام در همان مقیاس و ابعاد سال 2015 میلادی پافشاری دارد. در این میان، تحریم های اعمالی علیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به طور جداگانه و خارج از توافق هسته ای است.

النا دونایوا تصریح کرد: «از این رو، کاملا واقع بینانه به نظر می رسد که ایران در مرحله نخست، با پیشنهاد واشنگتن موافقت کند. اما، فقط اگر امریکا بدون پیش شرطی و به طور کامل به برجام به شکل اولیه اش بازگردد. البته، این امر، اهمیت موضوع را برای ایران کم نمی کند، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی باید از فهرست سیاه امریکا خارج شود.»

النا دونایوا تصریح کرد: «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نه فقط یک ساختار مسلح، بلکه یک بازیگر فعال و تاثیرگذار اقتصادی نیز هست و دارای شرکت های بزرگ، بانک ها و بورس های خودش است. از بسیاری جهات، این شرکت های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در صنعت پالایش نفت فعالند که به ایران در افزایش صادرات و مقاومت در برابر تحریم ها کمک کرده اند.»

این کارشناس در پایان گفت: «منفعت اصلی این است که از توان اقتصادی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به صورت قانونی و نه بر اساس طرح های خاکستری استفاده شود تا شرکت های آن بتوانند به صورت علنی فعالیت کنند. اما، در حال حاضر، احیای برجام بیشتر به نفع منافع ملی است.»

منبع: ایزوستیا (روسیه)/ تحریریه دیپلماسی ایرانی