مادورو، تهران را به واشنگتن می فروشد

دیپلماسی ایرانی: بعد از ظهر جمعه بود که نیکلاس مادورو وارد تهران شد. امضای اسناد مشترک بین جمهوری اسلامی ایران و ونزوئلا با حضور روسای جمهور و برخی وزرای دو کشور، من جمله سند همکاری راهبردی جامع ۲۰ ساله، تحویل دومین نفتکش ساخت ایران به سفارش ونزوئلا، برقراری خطوط هوایی بین تهران و کاراکاس و ... را می توان از خروجی این سفر رئیس‌جمهور ونزوئلا به ایران دانست. اما در شرایطی که دو کشور در وضعیت اقتصادی چندان مطلوبی قرار ندارند و با بحران عمیق دست و پنجه نرم می‌کنند امضای این اسناد چه معنایی دارد؟ پاسخ به این سوال، محور گفت‌وگویی با هادی اعلمی فریمان، تحلیلگر ارشد حوزه آمریکای لاتین است که در ادامه از نظر می گذرانید:

در جریان سفر نیکلاس مادورو به ایران شاهد امضای سند همکاری راهبردی جامع ۲۰ ساله ایران و ونزوئلا هستیم. در شرایطی که دو کشور در بحران اقتصادی تمام عیار به سر می‌برند امضای این سند به چه معناست. هر چند که پیش از این این هم اسناد مشابهی با روسیه و چین نیز تاکنون خروجی قابل قبولی از نظر اقتصادی و تجاری برای ایران در پی نداشته است؟

همانگونه که به درستی اشاره کردید حتی امضای اسناد همکاری جامع راهبردی با کشورها و ابرقدرت هایی مانند روسیه و چین در شرایط تحریمی کنونی برای ما خروجی ملموسی از نظر اقتصادی و تجاری در پی نداشته است، چه برسد به کشوری مانند ونزوئلا که در وضعیت به مراتب بدتر و بحرانی تری از ایران به سر می برد. بنابراین امضای این دست اسناد نمی تواند از نظر اقتصادی و تجاری چندان جدی تلقی شود.

چرا؛ مسئله فقط به بحران اقتصادی و تحریم در دو کشور باز می گرد؟

 به هر حال باید بپذیریم، هم ایران و هم ونزوئلا از وزنه اقتصادی و تجاری چندان بالایی چه در سطح منطقه ای و چه در سطح بین الملل ندارند. ضمنا حاکمیت دلار بر فضای تجاری جهانی سبب شده که ایران یا ونزوئلا به هر شکلی که بخواهند تحریم‌های آمریکا را دور بزنند متاسفانه با مشکل مواجه شوند. به ویژه با توجه به فاکتورها و اقتضائاتی که ونزوئلا دارد اجرایی شدن این سند همکاری راهبردی ۲۰ ساله عملا ممکن نیست. به واقع ما نباید راه رفته ای را که یک بار آزموده ایم دوباره امتحان کنیم.
 
منظورتان سیاست شکست خورده نگاه به شرق در دوره احمدی نژاد و تلاش برای ارتقای مناسبات با کاراکاس در دولت های نهم و دهم است؟

دقیقا. قدم گذاشتن دوباره در مسیری که یک بار آن را آزموده ایم یک خطا، آن هم از جنس خطای استراتژیک است.

چرا پیمودن مجدد این مسیر را «خطای استراتژیک» می دانید؟

چون کشور اکنون به هیچ عنوان در شرایط اقتصادی و تجاری دوران احمدی نژاد هم به سر نمی برد. ما در یک بحران عمیق تر اقتصادی، اجتماعی و دیپلماتیک به مراتب عمیق تری از دولت نهم و دهم زیست می کنیم. حتی در دوران احمدی نژاد به جز یکی دو سال پایانی حیات دولت دهم که وضعیت بهتر از الان بود سرمایه گذاری های کلان از سوی ایران در ونزوئلا، تلاش برای برقراری خطوط هوایی بین تهران و کاراکاس، بحث های مربوط به سرمایه گذاری های مالی در امور بانکی ونزوئلا و مسائلی از این دست مطرح شد. اما در نهایت این همه آنها به دلیل بحران های اقتصادی داخلی در دو کشور و مهمتر از ههم پارامتر تحریم به بن بست رسید. اکنون که ایران اصلا توان و رمقی برای توسعه تجاری با کشوری که وضعیتش بدتر از ماست را ندارد. ضمنا دو کشور نمی توانند نهایتاً خارج از حاکمیت دلار بر مناسبات اقتصادی و تجاری حرکت کنند. فارغ از محاسن و معایب حاکمیت دلار بر بازار جهانی نهایتا ما در این وضعیت قرار داریم. توان اقتصادی بحران زده تهران و کاراکاس هم به قدری نیست که یارای خروج از حاکمیت دلار را داشته باشند.  

یعنی هیچ زمینه همکاری وجود ندارد؟

چرا. زمینه همکاری وجود دارد، ولی کاملا محدود و مختصر و تنها به حوزه انرژی، تهاتر کالا و بحث هایی در خصوص تلاش ایران برای ایجاد نوسازی و بهسازی صنایع پالایشگاهی ونزوئلا باز می گردد که خود جمهوری اسلامی هم در این عرصه توان و دانش به روزی ندارد. البته با توجه به اخبار واصله فروش مشتقات نفتی با قیمت های ناچیز به ونزوئلا هم موید آن است که ضرر این همکاری ها بیشتر از منافعش است. اقتصاد ایران هم مانند اقتصاد ونزوئلا با بیماری اقتصاد نفتی و اقتصاد تک محصولی دست به گریبان است. البته کاراکاس به دنبال آن است که با سیاست خارجی چند جانبه گرایانه و منعطف‌تر بتواند بعد از جنگ اوکراین شرایط بهتری برای فروش نفت داشته باشد.

 به جنگ اوکراین اشاره کردید اتفاقاً ایالات متحده بعد از این جنگ تمایل داشت برخی کشورها مانند ایران و ونزوئلا دوباره به بازار انرژی بازگردند تا اهرم فشار روسیه در این زمینه بی اثر شود. به چه دلیلی تلاش های بایدن برای حضور حداقل ونزوئلا در بازار جهانی انرژی به شکست خورد؟

بعد از جنگ اوکراین دولت بایدن در گام اول به دنبال بازگشت دو کشور کلیدی یعنی ایران و ونزوئلا به بازار جهانی انرژی بود تا کمبود انرژی رفع شود، اما تلاش کنگره آمریکا و کارشکنی برخی از سناتورها نهایتاً سبب شد که دولت بایدن نتواند ونزوئلا را به بازار جهانی انرژی بازگرداند. چون مسائل مربوط به حقوق بشر، نبود آزادی و دموکراسی در ونزوئلا و به رسمیت نشناختن دولت مادورو بهانه لازم را به کنگره آمریکا در جهت عدم بازگشت ونزوئلا به بازار جهانی داد. هرچند که خود نیکلاس مادورو به شدت مشتاق بود و کماکان مشتاق است که با گفت وگو و دیپلماسی با آمریکا زمینه رفع تحریم‌ها و بازگشت ونزوئلا به بازار انرژی را رقم بزند. البته ایران هم در وضعیت مشابه می توانست در یک فرصت تاریخی بی نظیر با احیای برجام خود را به بازار جهانی بازگرداند، آن هم در شرایطی که بعد از جنگ  اوکراین شاهد شیب صعودی قیمت نفت هستیم که متاسفانه این فرصت طلایی به دلیل صدور قطعنامه شورای حکام آژانس از دست رفت. البته من هنوز اعتقاد دارم که می‌توان به احیای برجام امیدوار بود به شرط آنکه ایران از واکنش های احساسی و تند نسبت به قطعنامه شورای حکام دست بردارد و سیاست‌خارجی عقلانی، منطقی، منعطف و هوشمند را در دستور کار قرار دهد تا بتوان از ظرفیت کنونی بازار جهانی انرژی در جهت تحقق منافع ملی استفاده کنیم. البته جا دارد در این مصاحبه با روزنامه شرق یک هشدار مهم به مقامات جمهوری اسلامی ایران و دولت رئیسی بدهم. با شناختی که من از سیاست خارجی ونزوئلا دارم اگر مذاکرات دولت مادورو با بایدن به نتیجه برسد و یا اینکه در گفت وگوها با جریان اپوزیسیون داخلی امیدی حاصل شود مطمئن باشید که ونزوئلا علیرغم مجموعه سفرهای نیکلاس مادورو به ترکیه، ایران و یا الجزایر و امضای سند همکاری های متعدد مانند همین سند جامع همکاری راهبردی 20 ساله با تهران به سمت واشنگتن خواهد رفت و این توافقات و قراردادها را کنار خواهد گذاشت. لذا این دست مواضع رئیس جمهور ونزوئلا در خصوص مبارزه با امپریالیسم، مقابله با تحریم آمریکا، ظهور قدرت های جدید، آغاز فصل همکاری با کشورهایی مانند ایران یک لفاظی دیپلماتیک و سیاسی صرف است. چون اکنون ونزوئلا به ایران نیازمند است. مطمئنا با تغییر این شرایط، سیاست خارجی کاراکاس هم تغییر پیدا خواهد کرد. برای ونزوئلا منافع اولویت دارد. همین شعارها و قراردادها در زمان احمدی نژاد هم توسط تهران و کاراکاس مطرح شد اما نهایتاً شکست خورد. الان که وضعیت هر دو کشور به مراتب بدتر و بحرانی تر از ده سال پیش است. طبق گفته آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده اگر مذاکرات دولت مادورو با جریان اپوزیسیون در مکزیک به نتیجه برسد امکان لغو بخشی از تحریم های ونزوئلا وجود دارد. در چنین شرایطی قطعاً برای کاراکاس بهترین و عقلانی ترین سناریو آن است که به سمت براقری روابط با آمریکایی‌ها برود. البته باز هم تاکید می کنم مشابه همین وضعیت برای ایران نیز وجود دارد. ما هم می توانیم با مذاکره با آمریکایی ها و احیای برجام و با کمترین هزینه دوباره روابط اقتصادی و تجاری خود را گسترش دهیم منوط به اینکه این سیاست خارجی هزینه زا، تنش زا و بی فایده را کنار بگذاریم. البته همه اینها مشروط به آن است که ایران تعدیل سیاست خود را تا قبل از سفر جو بایدن به عربستان سعودی در دستور کار قرار دهد.

چرا تا قبل از سفر بایدن به عربستان؟

چون اگر پای رئیس جمهور آمریکا به ریاض باز شود قطعاً محمد بن سلمان با هر ابزاری مانع از این خواهد شد که دولت بایدن به سمت احیای برجام پیش رود.

 در این بین به نظر می رسد فضای سیاسی-اجتماعی آمریکای لاتین در حال گذار و رجعت به نگرش چپ است. چون علاوه بر کشورهایی مانند ونزوئلا، نیکاراگوئه، بولیوی و کوبا، تحولاتی مانند بازگشت داسیلوا در برزیل، انتخابات کلمبیا و کنار رفتن ایوان دوکه (رئیسج مهوری فعلی کلمبیا) و احتمال شکست رودولفو هرناندز در برابر کهنه چریک چپ گرا یعنی گوستاوو پترو یا تغییرات در شیلی با روی کار آمدن گابریل بوریک موید این گزاره است. کما اینکه این احتمال در خصوص آرژانتین و مکزیک هم وجود دارد. آیا پررنگ شدن نگرش چپ در آمریکای لاتین این امید را در تهران ایجاد کرده است که می‌تواند به سمت برقراری روابط با ونزوئلا و کشورهایی از این دست در آمریکای لاتین برود؟

اگرچه آمریکای لاتین دوباره به سمت نگرش های چپ بازگشته است، اما به هیچ عنوان، تاکید دارم به هیچ عنوان نگرش چپ کنونی با نگرش‌های چپ کمونیستی و سوسیالیستی مانند ونزوئلا، نیکاراگوئه، بولیوی و کوبا قابل قیاس نیست. 

 چرا؟

نگرش چپ در ونزوئلا، کوبا، نیکاراگوئه و بولیوی بیشتر به شعارهای ضدآمریکایی و ضدامپریالیستی باز می گردد و جریانی است که قدرت را خارج از پروسه دموکراسی و صندوق رای قدرت طی این سال ها در قبضه خود نگه داشته اند. اما در خصوص کشورهایی مانند شیلی یل تحولات مربوط به انتخابات ۲۹ خرداد کلمبیا و دیگر کشورهای حوزه آمریکای لاتین مانند احتمال بازگشت داسیلوا در برزیل ناظر به یک چپ مدرن است که بیشتر نگاه های عدالت محور، مبارزه با فقر، مبارزه با فساد، حمایت از حقوق زنان، آزادی رسانه ها و نظایر آن را تبلیغ می‌کند. پس هیچ وقت نگاه چپ این کشورها با ونزوئلا، کوبا، بولیوی و نیکاراگوئه قابل قیاس نیست تا ایران دلخوش به روابط با آنها باشد. این کشورها از برزیل تا کلمبیا و شیلی هیچگاه مناسبات خود را به آمریکا به دلیل نگاه های چپ کنار نمی گذارند کما اینکه همان زمان که آقای لولا داسیلوا رئیس جمهور برزیل روابط گسترده اقتصادی، سیاسی، تجاری و دیپلماتیک خود را با آمریکا کنار نگذاشت./شرق