توافق هسته ای ایران؛ احیای مُرده یا اعلام فوت آن؟!

نویسنده: حازم کلاس

دیپلماسی ایرانی: توقف مذاکرات در وین برای احیای توافق هسته ای با ایران، تصادفا با جنگ روسیه علیه اوکراین در اواخر فوریه همزمان شد ولی تغییر شرایط بین المللی و منطقه ای از آن زمان تاکنون، تصادفی نبود. اکنون به نظر می رسد مذاکرات وین که بیش از دو ماه از توقف آن می گذرد، در برابر میدانی از مین و بحران ها قرار دارد و این پرسش مطرح است که این بحران ها چه تاثیری بر مذاکرات وین دارند و این مذاکرات چه سرنوشتی پیدا خواهد کرد؟ آیا توافق هسته ای مُرده است یا هنوز امید به احیای آن وجود دارد؟ 

سلاح نفت و گاز که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه از همان آغاز جنگ اوکراین در برابر اروپا به کار برد، اتحادیه اروپا را بر آن داشت که به سرعت راهبردهای کوتاه مدت و میان مدت و درازمدت را برای متنوع کردن منابع تامین انرژی خود بررسی کند. در اینجا بود که نیاز به بازگشت سریع نفت و گاز ایران به بازار بین المللی پس از افزایش قیمتها نمایان شد و نتیجه این بود که روسیه به ایران درباره دور زدن این کشور هشدار داد. 

در شرایطی که اتحادیه اروپا و تهران هر کدام پیشنهادها و ابتکاراتی را برای پایان دادن به بن بست مذاکرات مطرح کرده اند، طرف های مختلف دیگری نیز برای تسهیل مذاکرات وین تلاش می کنند. سلطان نشین عمان همواره در این زمینه فعال بوده است و قطر نیز به گفته امیر این کشور، با جدیت از دیپلماسی مذاکرات وین به عنوان «تنها گزینه» حمایت می کند. منابع آگاه می گویند قطر در پرونده های دیگر از جمله آزادسازی اموال مسدود شده ایران در خارج و تبادل زندانیان بین ایران و کشورهای غربی به ویژه آمریکا فعال است و پیشرفت در این پرونده ها، در تلطیف فضای مذاکرات وین سهیم خواهد بود. 

در رویدادی بی سابقه، برای نخستین بار اسرائیل یک شخصیت نظامی ایرانی را به طور مستقیم در داخل خاک ایران هدف قرار داد. ناظران می گویند این اقدام اسرائیل با تحولات در مناطق جنوبی سوریه و کاهش حضور نظامی روسیه در سوریه پس از جنگ اوکراین، بی ارتباط نیست. در هر صورت، وعده تهران برای گرفتن انتقام خون سرهنگ حسن صیاد خدایی، گمانه زنی ها را درباره پیچیده تر شدن کشمکش ایران و اسرائیل تقویت کرده است به ویژه بعد از حادثه ای که در مجتمع نظامی پارچین در جنوب شرق تهران روی داد. 

نگاهی فراگیر به تحولات نشان می دهد پرونده نقش آفرینی و نفوذ منطقه ای ایران و مکان و شیوه ای که اسرائیل برای کنترل آن عمل می کند، با تحولات مرتبط با پرونده هسته ای ایران ارتباط نزدیک دارد. درست است که تهران همواره بر جدا دانستن این پرونده ها تاکید می کند ولی همگان تاثیرات متقابل آنها بر یکدیگر را درک می کنند. 

چهل و هشت ساعت پس از احضار کاردار سفارت یونان در تهران برای اعتراض به توقیف محموله نفت ایران و درخواست آزاد کردن نفتکش و محموله آن، نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب دو نفتکش یونانی را در آب های خلیج فارس توقیف کرد که یکی از آنها حامل نفت برای آمریکا بود. تهران حتی تهدید کرد نفتکش های یونانی بیشتری را توقیف خواهد کرد. این تهدید ایران حاوی پیام روشنی است که نشان می دهد مسئله فقط به درخواست آزادی نفتکش ایرانی مربوط نمی شود بلکه ایران به دنبال تثبیت قاعده ای است که چارچوب تحرکاتش را نشان می دهد. این قاعده در سخنان چند سال پیش رهبر انقلاب ایران با این جمله بیان شد که «زمان بزن و در رو تمام شده است... کسی که یکی بزند ده تا می خورد». حمله موشکی ایران به پایگاه آمریکایی عین الاسد در عراق و هدف قرار دادن مقر موساد در اربیل و توقیف نفتکش انگلیسی در دو سال قبل، تلاش هایی برای تثبیت این قاعده بوده است. 

رئیس جمهوری ایران، ابراهیم رئیسی، سیاست دولت خود را «تلاش برای لغو تحریم ها از طریق مذاکره در کنار تلاش برای خنثی کردن اثر تحریم ها» ذکر کرده است و تحرکات ایران برای گشودن صفحه جدیدی از همکاری منطقه ای از آسیای میانه گرفته تا منطقه خلیج فارس و توسعه روابط با کشورهای متحد مثل روسیه و چین و ونزوئلا، در همین راستا صورت می گیرد. 

شاید مهمترین برگه ایران در مذاکرات هسته ای، توانایی فنی این کشور در بخش هسته ای است که توانسته است فناوری هسته ای را بومی سازی کند و غنی سازی اورانیوم را به 60 درصد برساند و ذخایر اورانیوم غنی شده را افزایش دهد و مهمتر این که به فناوری مورد نیاز برای رسیدن به آستانه هسته ای دست یابد. این تحول بزرگی است که نشان می دهد ایران برای دستیابی به بمب هسته ای، فقط به تصمیم سیاسی در این زمینه نیاز دارد. 

باتوجه به آنچه ذکر شد، می توان سناریوهای زیر را برای مذاکرات هسته ای با ایران پیش بینی کرد: الف)- شکست مذاکرات که نتیجه آن تشدید تنش ها در همه سطوح منطقه ای و بین المللی است و ممکن است به جنگ با عواقب نامعلوم منجر شود. طرف های مذاکرات هسته ای این را نمی خواهند. ب)-از سرگیری مذاکرات بعد از یک دوره پرتنش که طی آن طرف های مختلف برگه های خود را جمع و ساماندهی می کنند. این گزینه ای است که همگان ترجیح می دهند و به سمت آن پیش می روند ولی تحقق آن با توجه به اتهامات متقابل تهران و واشنگتن دشوار است. 

آینده مذاکرات هسته ای به اوضاع داخلی آمریکا با توجه به نزدیک بودن انتخابات میان دوره ای کنگره و تحولات منطقه ای و بین المللی بستگی دارد. در این میان اروپا که برای حل موضوع پرونده هسته ای ایران عجله دارد پیشنهاد عادی سازی روابط اقتصادی بین ایران و گروه 1+4 را با چراغ سبز آمریکا (البته به شکل غیررسمی) مطرح کرده است. حال باید دید با توجه به مین های بسیاری که دولت دونالد ترامپ در برابر جو بایدن برای بازگشت به برجام قرار داده است، آیا تلاش های اروپا به نتیجه خواهد رسید یا خیر.

منبع: عربی 21 / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11