تازه ترین ارزیابی از وضعیت برجام و نشانه های مثبت در موضع تازه ایران

دیپلماسی ایرانی: آخرین کلمه ای که نماینده آمریکا بر زبان آورد این بود که "ایران، تمایلی ندارد." حال اگر ایران تمایل داشته باشد چه؟ اتحادیه اروپایی می گوید که هیچ گزینه ای بهتر از برجام نیست. 

توافق هسته ای ایران، این روزها، شبیه همان سریال تلویزیونی هالووین است: اینکه شما هیچگاه نمی توانید مطمئن شوید که مایکل مایرز Michael Myers  مرده یا زنده است. برجام هم به نظر می رسد که به یک سریال بی پایان مردن و زنده شدن دوباره تبدیل شده باشد.

کمتر از دو هفته پیش، رابرت مالی، نماینده دولت بایدن در امور ایران گفت که چون تهران به احیای برجام "تمایلی ندارد"، آمریکا هم "روی اولویت های دیگر تمرکز کرده است" همچون تلاش برای جلوگیری و اختلال در تامین سلاح برای روسیه و حمایت از خواسته های بنیادین مردم ایران.

اما اگر ایران دوباره علاقمند شده باشد، چه؟ همین نهم دسامبر بود که حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، پس از تماس تلفنی با جوزف بورل، نماینده عالی امور خارجی و سیاست امنیتی اتحادیه اروپایی و هماهنگ کننده سازمان ملل برای گفت وگوهای هسته ای، در توئیتی گفت: "ما در مسیر مرحله نهایی یک توافق خوب، محکم و پایدار هستیم." 

سه روز بعد، بورل، در گزارش به شورای امور خارجی اتحادیه اروپایی گفت: "ما گزینه ای بهتر از برجام نداریم تا اطمینان حاصل شود که ایران سلاح هسته ای تولید نخواهد کرد. این همچنان به سود ماست." بورل گفت که اتحادیه اروپایی باید پرونده های حقوق بشر، پهپادهای روسیه و برجام را جدا از هم نگه دارد و خواهان ادامه تعامل با ایران "تا سرحد امکان" در زمینه هسته ای به رغم سکون کنونی باشد.

پاسخ وزیر امور خارجه ایران به اتحادیه اروپایی درباره برجام این بود که "ایران می خواهد یک توافق پایدار را امضا کند" و "آماده است تا گفت وگوها را در انطباق با پیش نویس گفت وگوهای وین قطعی کند، (پیش نویسی) که نتیجه ماه ها گفت وگوهای دشوار و فشرده است."

کمی پس از آن بود که ایران موافقت کرد هیئت سازمان بین المللی انرژی هسته ای در هجدهم دسامبر از ایران دیدن کند تا تلاش کنند اختلافات دیرپا بر سر نقض احتمالی توافقنامه پادمان هسته ای حل و فصل شود.

منابع محلی و مقام های رسمی هم به المانیتور می گویند که ایران در واقع در حال ارسال علامت از تمایل تازه اش در امضای توافق هسته ای است. شاید بدبینی هایی نسبت به مقاصد تهران در میان باشد اما با توجه به حساسیت مسئله، نمی شود نسبت به آنچه ظاهرا یک چرخش احتمالی در موضع تهران است، بی تفاوت بود. شاید هم ایران می خواهد فضای بحث را تغییر دهد.

در شرایطی که اعتراضات در ایران ادامه دارد، برای جمهوری اسلامی کار آسانتر این است که انگشت اتهام را به سمت دشمنان خارجی بگیرد و نه به سمت سیاست های واپسگرایانه خودش که عامل ناآرامی هاست. انتقاد و تحریم های آمریکا و اروپا، از نگاه تهران بخشی از کارزاری است که بویژه اسرائیل و عربستان سعودی را هم در بر می گیرد تا جمهوری اسلامی را بی ثبات سازد. تهران نمی خواهد هنگامی که محاصره شده، اینطور وانمود شود که در سیاست های داخلی یا خارجی اش، کوتاه آمده است.

برای دولتمردان ایران شاید زمانش رسیده که موضوع بحث را دوباره به سمت توافق هسته ای بچرخانند. دستاورد اقتصادی توافق هم، با آزاد شدن دارایی های مسدود شده و رفع تحریم بخش های انرژی و مالی، بسیار کارساز است. 

همچنین شاید این ادراک در میان برخی از رهبران عملگراتر ایران حاصل شده باشد که آنها بودند که توافق را در ماه اوت ناکار کردند، درست یک ماه پیش از سر گرفتن اعتراضات در ماه سپتامبر. آن زمان، توافق در دسترس بود اما ایران مسائل پادمانی را پیش کشید و خواستار تضمین های حتی بیشتری از آمریکا در صورت خروج احتمالی دوباره از برجام شد.

شاید بازگشت بنیامین نتانیاهو، که یک مخالف پابرجای توافق هسته ای است هم، انگیزه دیگر تهران برای بازگشت به گفت وگوها باشد. نتانیاهو این هفته به رسانه سعودی العربیه گفت که هرچه بتواند برای جلوگیری از رسیدن ایران به آنچه او سلاح هسته ای ادعا می کند انجام می دهد، حتی بدون رضایت آمریکا. شاید مقام های ایران اذعان نکنند اما آنها احتمالا تعمیق هماهنگی امنیتی اسرائیلی – سعودی علیه تهران را به عنوان یک فاجعه بویژه در شرایط کنونی ارزیابی می کنند.

جالب بود که امسال، هم ایران و هم اسرائیل، نوعی واقع گرایی را در زمینه امضای توافقنامه مرزهای آبی اسرائیل – لبنان در ماه اکتبر نشان دادند. آن توافق، در اساس، یک توافق ایرانی است. نتانیاهو در مصاحبه با العربیه، بر پایبندی خود به این توافق تاکید گذاشت به رغم انتقاداتی که در کارزار انتخاباتی اش مطرح کرده بود.

بن کاسپیت، کارشناس مسائل اسرائیل و ستون نویس المانیتور، این هفته در یک مقاله اختصاصی نوشت که رهبری اطلاعاتی اسرائیل، به این جمع بندی رسیده که اعتراضات ایران، تغییراتی پایدار را با خود می آورد اما هیچ نشانه ای وجود ندارد که دولت ایران سقوط خواهد کرد. 

تجربه های دولت های خودکامه منطقه که در محاصره گسترده ای افتادند، به ندرت با یک چرخش مردمسالارانه به سرانجام خوشی رسیده اند. مصداق های فراوانی برای این قاعده وجود دارد هرچند هیچ یک را نمی توان مستقیما با ایران مقایسه کرد مگر در حد یک هشدار تحلیلی: عراق، سوریه، افغانستان، لیبی، مصر و بقیه.

آیا بایدن می تواند در رابطه با ایران، به واقع گرایی روی آورد؟

بایدن، بازگشت به توافق هسته ای ایران را اولویت نخست دولت خود قرار داد و بارها گفته که دیپلماسی بهترین رویکرد برای جلوگیری از دستیابی ایران به بمب هسته ای است. انگیزه رسیدن به یک توافق، باید همچنان نیرومند باشد. دیپلماسی هسته ای، هرگز برای پاداش دادن به حکومت ایران یا امید بستن به بهتر شدن این حکومت نبوده است. هدف این دیپلماسی، جلوگیری از دستیابی ایران به بمب هسته ای و پیامدهایی بوده که با خود خواهد آورد از جمله یک مسابقه تسلیحاتی منطقه ای.

دولت بایدن، محتاطانه گفته که از برجام نومید نشده همانطور که "اولویت های دیگری" هم دارد. توافقی که در ماه اوت روی میز قرار داشت، و از نظر فنی هنوز هم معتبر است، پیش نویس مورد تایید اتحادیه اروپایی/آمریکاست. بازگشت به گفت وگوها، البته، با ایران آغاز می شود اما اگر ایران دوباره علاقمند شده باشد، آمریکا هم باید، برجام را جایگزین "دیگر اولویت هایش" کند.

منبع: المانیتور / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11