ترکیه در فکر استفاده از گاز کردستان عراق به جای ایران

نویسنده: راغب سویلو (Ragip Soylu)

دیپلماسی ایرانی: قطع صادرات گاز از ایران به ترکیه در ماه گذشته و پابرجا ماندن تردیدها پیرامون اعتبار و پایایی ورود گاز از ایران، ترکیه را بر آن داشته تا به فکر واردات گاز از کردستان عراق بیافتند. بسیاری از ناظران در آنکارا بهانه‌های ایران مبنی بر فنی بودن دلایل قطع گاز را نمی‌پذیرند و باور دارند که تهران ترجیح داده است گازش را به مصارف داخلی برساند. به همین دلیل رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه در سفر اخیرش به اقلیم کردستان عراق از بارزانی خواست تا بستر واردات گاز از ذخایر عمدتا بکر کردستان، که 25 تریلیون فوت مکعب تخمین زده می شود، فراهم کند.

اما این ایده با موانع قانونی و فنی بسیاری روبه رو است، زیرا حکم دادگاه عالی فدرال عراق در این هفته، قانون گاز و نفت سال 2007 را لغو کرد. این قانون به دولت اقلیم کردستان (KRG) اختیار می‌داد که بخش انرژی خود از جمله صدور مجوز و صادرات را به‌طور مستقل مدیریت کند. این حکم همچنین تمام قراردادهای جاری اقلیم کردستان را بی‌اعتبار کرد.

دو مقام ارشد ترکیه به میدل ایست آی گفتند که حتی قبل از این حکم دادگاه، آنکارا قصد داشت ابتدا موضوع واردات گاز از اقلیم کردستان را با بغداد در میان بگذارد. یکی از این مقام‌های ترک گفت: «ما می‌دانیم این موضوعی است که باید با دولت عراق در مورد آن صحبت کنیم و موافقت آنها را به‌دست آوریم. بنابراین، حکم جدید دادگاه ارتباطی به موضوع (واردات گاز از کردستان) ندارد. با این حال، اجرای آن نیز آسان نخواهد بود».

عراق و ترکیه در حال حاضر بر سر توافقی بین آنکارا و اربیل در سال 2014 در دادگاه هستند. این توافق به اربیل اجازه می‌داد تا نفت خام خود را از طریق خط لوله کرکوک – جیهان به ترکیه پمپاژ کند. بغداد در سال 2015 از طریق دادگاه بین المللی داوری از آنکارا شکایت کرد و با غیرقانونی دانستن این معامله خواستار دریافت غرامت 25 میلیارد دلاری شد.

دولت فدرال عراق و دولت اقلیم کردستان بر سر فروش مستقل نفت و گاز و در اختیار گرفتن تمام درآمدهای آن درگیر اختلاف هستند. اگرچه حکم دیوان عالی علیه توافق ترکیه و اقلیم کردستان و به نفع بغداد صادر شد، اما باورها بر این است که دولت عراق تمایلی به اجرای کامل حکم و دریافت خسارت در حال حاضر ندارد. 

یک مقام ترک گفت که مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق، که با آنکارا روابط نزدیکی دارد، با هدف بهبود روابط بین دو کشور، اجرای حکم را به تعویق انداخته است. مخالفت اردوغان با همه‌پرسی استقلال کردستان عراق در سال 2017، بغداد و آنکارا را به هم نزدیکتر کرد.

عراق در حال حاضر درگیر گفت وگوهای سیاسی پرتنشی برای تشکیل دولت پس از انتخابات پارلمانی اکتبر هستند. نیروهای سیاسی شیعه نزدیک به ایران بزرگترین بازنده انتخابات اکتبر بوده‌اند. با توجه به این تحولات برخی بر این باورند که احکام قضایی صادر شده در دادگاه عالی فدرال عراق با رقابت‌های سیاسی مرتبط است. 

صدر عزیز، کارشناس مسائل عراق و دولت اقلیم کردستان به میدل ایست آی گفت: «زمان‌بندی صدور حکم دادگاه تصادفی نیست. اگر این حکم اجرا شود، نه تنها معاملات نفت و گاز در کشور را تغییر خواهد داد، بلکه بر گفت‌وگوهای دولت نیز تأثیر خواهد گذاشت. این تصمیم به هیچ عنوان مطابق با قانون اساسی نیست».

این مقام ترک در ادامه افزود: «به طور قطع قابل توجه است که دادگاه احکامی را یکی پس از دیگری صادر می‌کند که انگیزه سیاسی دارند. برخی باورد دارند که تمام این تصمیم‌ها مربوط به همسایه شرقی عراق (ایران) است.»

با وجود چالش‌های قانونی، دولت اقلیم کردستان در حال کار روی طرح‌هایی برای انتقال گاز کردستان عراق به ترکیه است. دولت مستقر در اربیل هفته گذشته با گروه کار (Kar Group) برای ساخت یک خط لوله گاز جدید از سلیمانیه ابتدا به اربیل و سپس به دهوک در 16 ماه آینده و با هدف تولید برق محلی توافق کرد. با ساخت این خط لوله، زیرساخت‌ها در 35 کیلومتری مرز ترکیه ایجاد و بستر برنامه‌های فراهم می‌شود.

گوکهان یاردیم، مدیرکل پیشین شرکت دولتی خطوط لوله نفت خام و گاز طبیعی ترکیه و شرکت بازرگانی بوتاس، گفت که گاز کردستان عراق فرصتی بزرگ برای رفع نیازهای فزاینده‌ انرژی در ترکیه است. یاردیم به میدل ایست آی گفت: «بوتاس قبلا یک خط لوله گاز از ترکیه به مرز عراق ساخته است از این رو، زیرساخت‌ها در ترکیه آماده هستند. آن سوی مرز مسطح است و ساخت خط لوله زمان زیادی نمی برد».

دولت اقلیم کردستان در حال حاضر حدود 440 میلیون فوت مکعب گاز در روز از میادین خورمور و چمچمال برای تولید برق استحصال می‌کند. شرکت دانا گاز امارات سال گذشته اعلام کرد که قصد دارد تولید گاز از این میادین را 60 درصد افزایش دهد و در سال 2023 به 630 میلیون فوت مکعب در روز برساند.

علی عارف آکتورک، مشاور کهنه‌کار انرژی، به میدل ایست آی گفت: «تولید فعلی برای ترکیه کافی نیست. در میدان‌های گازی دیگری مانند میران و بینا باوی که حاوی گاز ترش است و سطح سولفید هیدروژن بالایی دارد و سمی است، باید کارهایی انجام شود». به باور مقامات اقلیم کردستان دست‌کم 4 تا 5 میلیارد دلار برای شروع تولید در این میادین و شیرین کردن گاز مورد نیاز است.

جنل انرژی، یک شرکت ترکیه‌ای – انگلیسی، تاکنون حدود 1.4 میلیارد دلار در میدان‌های گازی میران و بینا باوی هزینه کرده است. با این حال، حکومت اقلیم کردستان سال گذشته قراردادها را فسخ کرد و باعث شد شرکت جنل انرژی در اعتراض به این اقدام به دادگاه شکایت کند.

یک شرکت ترکیه‌ای دیگر با نام چنگیز انرژی نیز به این میادین اقلیم کردستان عراق علاقه‌مند است. این شرکت که به دولت ترکیه وابسته است، در سال 2020 درخواست دریافت مجوز واردات گاز از کردستان عراق به ترکیه را ارائه کرده است. یک مقام ترکیه‌ای آگاه در این زمینه به میدل ایست آی  گفت که مقامات هنوز در حال بررسی این درخواست هستند و هیچ تصمیم نهایی صادر نشده است.

آکتورک نیز با اشاره به این مورد گفت: «چنگیز به دلیل تخصصش در شیرین سازی گاز، برتری آشکاری برای فعالیت در این دو میدان گازی دارد. این شرکت در بازیابی و احیای فلزات تجربه دارد. با این حال، چهار تا پنج سال طول می کشد تا یک کارخانه جدید پتروشیمی ساخته شود. اما می توان از سولفید نیز درآمد اضافی به دست آورد».

یکی از نمایندگان اقلیم کردستان هفته گذشته گفت که صادرات به ترکیه می تواند در اوایل سال 2025 آغاز شود، که کارشناسان آن را بسیار خوش‌بینانه می‌دانند. عزیز که یکی از این کارشناسان است، گفت که گاز کردستان عراق نمی‌تواند به‌سرعت جایگزین گاز ایران شود، اما با این حال، می‌تواند واردات انرژی ترکیه را متنوع کند.

ترکیه در سال‌های اخیر وابستگی شدید خود به گاز ایران و روسیه را با ایجاد چندین خط لوله جدید، از جمله خط‌ لوله واردات گاز و ال‌ان‌جی، از آذربایجان کاهش داد. آنکارا همچنین قصد دارد از سال 2023 سالانه 20 میلیارد متر مکعب گاز را از میادین گازی تازه اکتشاف شده در دریای سیاه تولید کند.

با این حال، آنکارا همچنان به واردات گاز نیاز خواهد داشت. آکتورک گفت که «به‌رغم هزینه‌های هنگفت شروع واردات گاز از کردستان عراق، این گاز همچنان ارزان‌تر از واردات گاز از ایران خواهد بود که قرارداد آن با ترکیه در سال 2028 به پایان می‌رسد.» وی گفت: «(گاز اقلیم کردستان) پتانسیل بالایی دارد».

منبع: میدل ایست آی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11