مواضع سخت ایران برای رسیدن به یک توافق حداکثری

نویسنده: ری تکیه (Ray Takeyh) 

دیپلماسی ایرانی: موضع سختگیرانه ایران در گفت وگوهای هسته‌ای چه پیامدهایی برای دیپلماسی برنامه هسته‌ای ایران دارد؟ 

تیم گفتوگوکننده ایران در گفت وگوهای هسته‌ای موضع سختگیرانه‌تری را نسبت به پیشینیان خود برگزیده و نشانه‌های کمتری از همگرایی نشان داده است. این پسرفتی بالقوه است و آنها با موضع چانه‌زنی سخت‌تر، واقعیت تازه‌ای را تعریف می‌کنند.

ایرانی‌ها پافشاری دارند که آمریکا تمام تحریم‌های دوران دونالد ترامپ را بردارد، حتی آنهایی را که به دلایل دیگر و خارج از چارچوب برجام وضع شده‌اند. ایرانی‌ها می‌گویند که ایالات متحده باید گام نخست را بردارد و تحریم‌ها را لغو کند چرا که این کشور، طرفی بود که از توافق خارج شد. گفت وگوکنندگان ایران، هم‌زمان، ادعا می‌کنند که خواهان بازگشت به برجام هستند در حالی که برخی از مواضع آنها از جمله، درخواست‌های گسترده برای لغو تحریم‌ها، با مفاد این توافق سازگاری ندارند.

 انگیزه دولت پیشین ایران برای گفت وگو، گشایش اقتصادی و راه یافتن به تجارت جهانی بود. آیا دولت تازه به این نتیجه رسیده است که ایران می تواند از عهده پیامدهای شکست مذاکرات برآید؟ شرایط اقتصادی در ایران جدی و دشوار است. تورم بیداد می‌کند و افزایش قیمت‌ها به معیشت شهروندان عادی آسیب زده است. به‌علاوه، موج دیگری از همه‌گیری کرونا در راه است.

دولت تازه در اشتیاق مهار تورم و همچنین ایجاد مشاغل جدید و ساخت فوری مسکن است. تحقق هر یک از این اهداف بدون لغو تحریم‌ها به‌سختی امکان‌پذیر است. اما در حال حاضر، به نظر می‌رسد که گفت وگوکنندگان مصمم هستند که رویکرد دیپلماتیک‌ کنونی‌شان را پیش ببرند.

ابراهیم رئیسی حمایتش از «اقتصاد مقاومتی» را اعلام کرده است، رویکردی که ایرانی ها تصور می کنند کشور به خودکفایی بیشتری می‌رسد و روابط تجاری فقط به همسایگان و متحدان نزدیک محدود می‌شود. این تفاوتی آشکار با رویکرد دولت روحانی دارد که برای بهبود شرایط اقتصادی به دنبال گشایش‌های گسترده‌تر در تجارت و بازرگانی بود.

در هنگامه‌ گفت وگوها، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از فعالیت‌های جدید ایران در زمینه‌ غنی‌سازی اورانیوم در نیروگاه فردو خبر داد. آیا ممکن است گفت وگوهای تازه، این فعالیت را متوقف کند یا ایران قصد دارد سلاح هسته‌ای تولید کند؟ هنوز امکان رسیدن به توافقی کوچک و محدودتر وجود دارد که به موجب آن ایران برخی از فعالیت‌ها را متوقف و ایالات متحده نیز برخی از وجوه مالی مسدود شده ایران در بانک‌های خارجی را آزاد ‌کند. این همان توافقی است که گاهی از آن با نام توافق «کمتر در ازای کمتر» یا «موقت» یاد می شود. این تدبیری موقت برای کاهش اختلاف‌ها در هنگامه‌ تلاش دو طرف برای آماده کردن بستر بازگشت به برجام است که این هم یک ‌توافق موقت است و بسیاری از شرایط مهم آن در شرف منقضی شدن هستند.

در این میان بسیاری به تحرکات ایذایی اسرائیل می پردازند و می پرسند آیا تلاش‌های اسرائیل برای خرابکاری در برنامه هسته‌ای ایران موفقیت‌آمیز بوده است؟ ارزیابی تأثیر چنین تلاش‌هایی بدون دسترسی به داده‌های طبقه‌بندی شده دشوار است اما به نظر می‌رسد که این اقدامات به تاسیسات هسته‌ای ایران آسیب رسانده‌اند. سوال این است که آیا ایران می تواند این آسیب‌ها را جبران کند و به پیش برود؟ هیچ اقدام خرابکارانه‌ای تأثیر دائمی ندارد، بنابراین اقدامات اسرائیل ظرفیت محدودی برای منحرف کردن برنامه هسته‌ای ایران از مسیرش دارد.

منطقه به بن بست‌های طولانی مدت در گفت وگوهای بین ایالات متحده و ایران خو گرفته است. این دو کشور نزدیک به دو دهه است که پیرامون برنامه هسته‌ای ایران گفت وگوهای پراکنده ای داشته‌اند، دوره‌ای که بیش از پیشرفت، بن‌بست‌ها را به همراه داشته است. با این حال، با نزدیک‌تر شدن ایران به ساخت بمب هسته‌ای، احتمالا تعدادی از کشورهای عربی خلیج فارس از ایالات متحده درخواست ضمانت‌های امنیتی خواهند کرد.

منبع: شورای روابط خارجی آمریکا / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11