محدودیت سنگین رسانه ها در عصر طالبان

نویسنده: شبیر احمد احدی، دانشجوی مقطع دکترا روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: بعد از سقوط کابل، طالبان به این باور بودند که کنترل بر رسانه‌های داخلی یکی از راه هایی است که می‌تواند جایگاه طالبان را در دیدگاه جهانیان خوب یا بد جلوه دهد. به همین خاطر طالبان با به قدرت رسیدن در افغانستان محدود کردن رسانه‌ها را از اولیت های سیاست خود قرار دادند. 

با وجود این‌که طالبان به کشورهای جهان وعده داده بودند که رسانه های پایبند به ارزش های اسلامی فعالیت کنند، اما مقررات جدید، آزادی رسانه ها را در کشور به صورت کامل محدود کرده است و خبرنگاران و فعالین رسانه‌ای از ترس این‌که بازداشت نشوند، به خودسانسوری روی آورده‌اند. هرگونه گزارش انتقادی توسط خبرنگاران در مورد نظام طالبان به شدت سرکوب می شود. گزارش‌ها در مورد بازداشت روزنامه نگاران، دستگیری تجهیزات آنها و حتی شکنجه یا ضرب و شتم افراد در حال افزایش است. فدراسیون روزنامه‌نگاران با اعلام این موضوع می‌گوید: «قدرت‌گیری طالبان در افغانستان بر فعالیت بیش از ۷ هزار کارمند رسانه تأثیر نهاده است. بسیاری از این افراد از ادامه کار خودداری کرده اند، مخفی شده‌اند و بر جان خود و خانواده‌های‌شان بیم دارند.»

امارت اسلامی طالبان اخیرا برای رسانه‌ها آئین‌نامه‌ای وضع کرده است که می‌توان آن را سیاست نشریاتی دولت طالبان خواند. در این آئین‌نامه گفته شده است که رسانه‌ها نباید مطالبی را نشر کنند که غیراسلامی باشد، به ارزش های ملی توهین کند و یا مسائلی را پخش کنند که توسط مقامات طالبان تایید نشده باشد. این آئین نامه که بلال کریمی آن را یک "رهنمون کوچک" خوانده در ذات خود به گفته خبرنگاران افغان ابزاری است که فعالیت‌های رسانه‌ای را با چالش مواجه کرده است؛ چون به گفته این خبرنگار بسیاری از مطالب و گزارش‌ها را به سادگی می‌شود ضد دینی، ضد میهنی و یا مخالف تائید مقامات طالبان تعبیر کرد. بر اساس نسخه ای که به دست دیدبان حقوق بشر رسیده، تمام رسانه ها از چاپ یا پخش گزارش هایی که مغایره با اسلام و توهین به شخصیت های ملی یا تحریف محتوای خبری باشند، ممنوع است. خبرنگاران و روزنامه نگاران موظفند مواردی را که به انتشار می‌رسانند به تایید مقامات طالبان برسانند تا از نگرانی مردم و افکار منفی خودداری شود. به همین منظور، طالبان یک نهادی نظارتی را برای پخش و چاپ رسانه ها موظف کرده اند تا قبل از نشر هرگونه خبر در رسانه ها سانسور و ارزیابی شود. این رفتار طالبان با رسانه ها یعنی محدودیت آزادی بیان یا آزادی رسانه ها که عدم تبادل اطلاعات و ایده ها در جامعه را موجب می‌شود.  

فعلا در کشور نظامیان طالبان خبرنگاران را خودسرانه بازداشت و آنان را مجبور می‌کند تا به انتشار اخباری بپردازند که توسط نهاد نظارتی طالبان تایید شده است. 

بعد از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان بیش از 100 رسانه غیر فعال شده و اکثر خبرنگاران و گزارشگران مجرب مجبور شده‌اند از کشور بیرون بروند، که این امر باعث متوقف شدن رسانه ها و عدم دسترسی مردم به اطلاعات شده است. همچنان می‌توان گفت که بعد از تسلط طالبان بر کابل تاجران و سرمایه گذاران دیگر به اعلانات تجاری نمی‌پردازند که موجب مشکلات گسترده مالی برای رسانه ها شده است و موجب بسته شدن اکثر رسانه ها شده و خبرنگاران با مشکلات جدی اقتصادی مواجه هستند و با گذشت هر روز در کنار جاده‌ها کارهای شاق انجام می‌دهند و دست‌فروشی می‌کنند.

از سوی دیگر، دستور العمل جدید حکومت طالبان در قبال رسانه ها به واکنش های زیادی در شبکه های اجتماعی  روبه رو شده است. ممنوعیت نشر برنامه های ظنز و کمدی که از آنها به «تحقیر افراد» تعبیر شده و نمایش فیلم های داخلی و خارجی که گفته شده مخالف شریعت اسلامی و روحیه فرهنگی افغانستان است، و همچنین محدودیت کار برای خانم ها در رسانه و حجاب اسلامی  بخشی از این دستورها هستند. 

این در حالی است که بلال کریمی، معاون سخنگوی طالبان گفته است که این دستورها تنها جنبه سفارشی دارند و الزامیت عملی شدن ندارد، اما اکثرا از مسئولین رسانه ها هراس دارند که در پشت این مسئله بیشتر یک ذهنیت سانسورگرایانه را می بینند تا یک دستور العمل اخلاقی. 

قابل یادآوری است که راه اندازی شبکه‌های رادیویی، تلویزیونی، روزنامه‌ها و رسانه‌های آنلاین یکی از دستاوردهای دو دهه گذشته افغانستان به حساب می‌آید، اما تنها در یک ماه گذشته فعالیت ده‌ها رسانه به دلایل گوناگون به ویژه کمبود بودجه متوقف شده است. از این رو می‌توان گفت که در شرایط کنونی چیزی که برای حفظ رسانه ها نیاز است راهکار مناسب باید سنجیده شود تا از فروپاشی جامعه رسانه ای افغانستان و دستاوردهای 20 سال گذشته در افغانستان برای رسانه ها هدر نرود. مشکلات مالی چالش های امنیتی، خودسانسوری، محدودیت دسترسی به اطلاعات، عدم اشتراک زنان در رسانه و غیره می‌تواند یکی از چالش‌های نظام طالبان در روابط با کشورهای جهان باشد.   

سرانجام می‌توان گفت که اگر این روند محدودیت رسانه ها و نظارت سختگیرانه طالبان در افغانستان ادامه یابد، نظام طالبان به زودی توسط کشورهای جهان تحریم، محکوم به نقض حقوق بشر و آزادی بیان شده و با بحران اجتماعی روبه رو خواهیم شد. از سوی دیگر، مشکلات اقتصادی رسانه ها، خروج خبرنگاران مجرب از کشور و بازداشت خودسرانه خبرنگاران توسط طالبان برای جامعه جهانی قابل نگرانی است.