چرا برای غرب احیای برجام از هر کاری واجب‌تر است؟

نویسنده: مارک فیتزپاتریک (Mark Fitzpatrick)

دیپلماسی ایرانی: ایران اعلام کرده‌ که بازگشتش به مذاکرات هسته‌‌ای حدود ده هفته دیگر طول خواهد کشید و با توجه به اینکه سید ابراهیم رئیسی از مزیت همکاری تندروهای همفکر در تمامی ارکان حکومتی برخوردار است، به نظر می‌رسد که این تاخیر هدفمند باشد.

ایران با وقت‌کشی به انباشت اورانیوم غنی شده و بهره برداری از سانتریفیوژهای پیشرفته ادامه می‌دهد و به شیوه های گوناگون تلاش می کند تا توانمندی‌اش در زمینه تولید اورانیوم با غنای بالا را تقویت کند. میزان پیشرفت ایران در این زمینه هفته آینده و با انتشار گزارشِ فصلیِ تازه سازمان بین المللی انرژی اتمی مشخص خواهد شد. این گزارش احتمالا تکان‌‌دهنده خواهد بود. در این گزارش ارزیابی‌های تازه پیرامون میزان نزدیکی ایران به «زمان گریز هسته‌ای» – زمان لازم برای تولید اورانیوم با غنای بالا و مورد نیاز برای تولید تسلیحات هسته‌ای – ارائه خواهد شد. در ژوئن، موسسه علوم و امنیت بین المللی زمان گریز هسته ای ایران را بسیار کوتاه در حد چند ماه تخمین زد.

پیش از برجام، زمان گریز هسته‌ای ایران، در سال 2013، همین حدود بود. واشنگتن و شرکایش با هدف گسترش زمان گریز هسته‌ای ایران و رساندن آن به یک سال وارد مذاکرات برجام شدند، هدفی که اکنون این کشورها امیدوارند بار دیگر به آن دست یابند. با توجه به دانشی که ایران در زمینه بهره‌برداری از سانتریفیوژهای پیشرفته و تولید اورانیوم فلزی و اورانیوم غنی شده 60 درصد – تنها یک گام کوچک مانده به درجه خلوص مورد نیاز برای تولید تسلیحات – به دست آورده است، احتمالا امکان بازگشت به زمان گریز هسته ای یک ساله وجود نخواهد داشت. 

اما اکنون مساله، گریز هسته ای نیست، بلکه «اقدام مخفیانه» اهمیت دارد. زمان گریز هسته‌ای با توجه به توانمندی‌های تاسیسات گزارش شده ارزیابی می شود و از این رو به آسانی قابل شناسایی است. اما اقدام مخفیانه به معنای استفاه از تاسیسات سری است که غرب و امریکا گمان می کنند برای ساخت تسلیحات هسته ای راه اندازی شده باشند. بنابراین، مهمتر از زمان گریز هسته ای، توانایی شناسایی اقدامات مخفیانه است. علاوه بر ابزار اطلاعاتی ملی، ابزار بازرسی آژانس بین المللی انرژی اتمی باید تا جای ممکن قدرتمند باشند. 

ایران به جز زیر پا گذاشتن محدودیت های برجام در زمینه غنی سازی، سایر اقدامات راستی‌آزمایی ذکر شده در این توافق را هم رها کرده و این بسیار هشدار دهنده است. هرچند طبق توافق پادمان‌های عادی، ایران همچنان به بازرسان آژانس اجازه بازرسی می دهد اما فراتر از این نمی رود. طبق مفاد برجام، بازرسان آژانس حق پایش تولید قطعات سانتریفیوژها را داشتند. دوربین‌های کار گذاشته شده برای چنین پایشی خاموش نشده اند اما از 23 فوریه آژانس دیگر به آنها دسترسی ندارد. بدون این دسترسی، بازرسان نخواهند دانست که آیا سانتریفیوژها برای بکارگیری در تاسیسات مخفیانه از محل تولید خارج شده اند یا خیر.

از سرگیری حقوق آژانس بین المللی انرژی اتمی در زمینه راستی آزمایی به تنهایی دلیل محکمی برای لزوم بازگشت کشورها به برجام است. هنوز نمی توان گفت که زمان دیپلماسی سر آمده و برای توقف پیشرفت ایران باید از سایر اقدامات استفاده کرد اما تاخیر ایران در بازگشت به مذاکرات، موازنه را به نفع گزینه های خطرناک تغییر می دهد.

جو بایدن در دیدار با نفتالی بنت، نخست وزیر اسرائیل ضمن تاکید بر تعهد آمریکا در پیشگیری از دستیابی ایران به تسلیحات هسته‌ ای گفت هرچند ایالات متحده به «دیپلماسی در وهله نخست» پایبند است، اما اگر این سیاست شکست بخورد واشنگتن «آماده استفاده از سایر گزینه ها» است. سخنان بایدن اطمینان خاطری برای اسرائیل و هشداری برای ایران بود. این سخنان همچنین نشان می داد که دیپلماسی می تواند واقعا شکست بخورد. 

بنت از راهبرد «مرگ با هزار زخم» در برابر ایران سخن گفت. این راهبرد اسرائیل احتمالا به معنای افزایش آن دسته از اقدامات خرابکارانه، ترور، عملیات اطلاعاتی و اقداماتی نظامی است که اسرائیل قبلا علیه تهران استفاده کرده و هیچ موفقیت پایداری در محدود کردن پیشرفت هسته ای ایران به دست نیاورده است.

برجام در محدود کردن پیشرفت هسته ای ایران عملکرد بسیار بهتری داشت، صلح آمیز و بدون نقض حاکمیت ملی ایران. اگر برجام احیا شود تمام طرفین شرایط بهتری خواهند داشت.

منبع: اندیشکده کوئینسی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11