ایران به طرح کریدور آبی جنوب – شمال نزدیک می شود

نویسنده: بنفشه کینوش

دیپلماسی ایرانی: با توجه به سطح بالای تبخیر و شوری در بیابان‌های مرکزی ایران، کارشناسان محیط زیست نسبت به خطرات پروژه «خط انتقال امید»، طرح انتقال آب دریا به مناطق کم‌آب کشور، هشدار می‌دهند. ایران همچنین میلیاردها متر مکعب آب را از جریان‌های رودخانه‌ای از دست می‌دهد. سرمایه‌گذاری در انتقال آب از خلیج فارس همانند اختراع دوباره چرخ است.

تعداد زیادی رودخانه به خلیج فارس می‌ریزد و ایران برای استفاده دوباره از این منابع آب شیرین باید این آب‌ها را که با  ورود به خلیج فارس دیگر آب شیرین به‌شمار نمی‌روند، نمک‌زدایی کند. برداشت آب شیرین از طریق نمک‌زدایی باعث ورود نمک باقیمانده به آب‌های خلیج فارس می‌شود که پیامدهای زیست محیطی قابل توجهی دارد. به همین دلیل میزان شوری در این آبراه اکنون در مقایسه با 15 سال قبل، یک و نیم برابر افزایش یافته و دمای آب نیز در مقایسه با 17 سال قبل 2 درجه گرمتر شده است. تبخیر بیش از حد آب به دلیل خشک بودن طبیعت منطقه نیز ایجاد شرایط اشباع از نمک در آب‌های منطقه را به همراه دارد. 

به‌علاوه، با وجود در دسترس بودن گزینه‌های دیگر، مانند فشار الکتریکی، گاهی اوقات از سوخت‌های فسیلی برای شیرین‌سازی آب استفاده می‌شود. استفاده از ظرفیت حرارتی در منطقه خلیج فارس برای اهداف نمک زدایی تا حدود زیادی به دلیل در دسترس بودن بخار کم درجه تولیدشده در نیروگاه‌های گازی است. از این رو، مواد شیمیایی‌ای که برهم‌زننده‌ موازنه بیولوژیکی و اکولوژیکی هستند اکوسیستم خلیج فارس را به مخاطره می‌اندازند.

تهران با مردود دانستن این ملاحظات تاکید می‌کند که کشورهای عرب خلیج فارس بیش از 30 میلیارد متر مکعب آب از خلیج فارس برداشت می‌کنند. اما به گفته محمد حسن معماریان، استاد دانشگاه یزد، برداشت آب از خلیج فارس توسط همسایگان ایران به این معنی نیست که تهران هم باید از این الگو پیروی کند و به میزان آلودگی‌های چشمگیر این آبراه بیافزاید. معماریان این روند را نوعی رقابت بین ایران و همسایگانش برای آلوده کردن محیط زیست می‌داند.

اما در حال حاضر برداشت آب ایران از خلیج فارس حتی از برخی کشورهای کوچک مانند قطر و بحرین هم کمتر است. مثلا، نیروگاه هسته‌ای بوشهر دارای دو کارخانه آب‌شیرین کن است، در حالی که دستکم 55 نیروگاه نمک‌زدایی از آب تحت مدیریت شورای همکاری خلیج فارس (GCC) قرار دارند. البته پروژه های شیرین‌سازی آب در ایران به موارد گفته شده محدود نمی‌شود. حدود 320 شرکت علمی دانش بنیان بومی در ایران در حال توسعه سریع پروژه های نمک‌زدایی هیبریدی هستند.

در حال حاضر حدود 850 کارخانه آب شیرین کن در اطراف آب‌های خلیج فارس وجود دارد. همسایگان عرب خلیج فارس حدود 50% از ظرفیت کل جهانی شیرین سازی آب دریا برای آشامیدن را در اختیار دارند، در حالی که بیشتر گزارش‌ها حاکی از آن است که شورای همکاری خلیج فارس بیش از نیمی از تولید جهانی نمک زدایی را به خود اختصاص داده است. 

کارشناسان می گویند که «خط انتقال امید» ایران را به مرکزی پیشرو در نمک‌زدایی و همچنین محل بزرگترین کارخانه آب شیرین‌کن جهان تبدیل خواهد کرد.

به رغم نگرانی‌های زیست محیطی، ایران می‌خواهد پروژه جاه‌طلبانه‌اش در زمینه انتقال آب را پیش ببرد. توسعه خط انتقال امید، دستکم 2.5 میلیارد یورو هزینه دارد و سال گذشته این طرح به پروژه‌ای 3.9 میلیارد دلاری توسعه یافت. طراحی بخش‌های اصلی این پروژه، که در حال حاضر از سوی سرمایه‌گذاران، کاملا پشتیبانی می‌شود، به شکل بومی انجام شده است و 200 شرکت محلی در آن مشارکت خواهند داشت و روزانه حدود 8000 شغل ایجاد خواهد کرد.

خط انتقال امید همچنین ایران را یک گام به اجرای طرح کریدور آبی جنوب – شمال نزدیکتر می‌کند. ایران در سال 2013 از این طرح پرده برداشت که طبق آن خلیج فارس از طریق کانالی آبی به دریای خزر متصل خواهد شد و آب را به دره‌های مرکزی کشور پمپاژ خواهد کرد. 

هم‌زمان‌، ایران و روسیه مذاکراتی را پیرامون ساخت کانال کشتی‌رانی شمال به جنوب آغاز کردند که به حدود 579 میلیون متر مکعب آب نیاز دارد. با چشم‌پوشی از نگرانی‌های زیست‌محیطی در مورد تأثیر پمپاژ آب دریا به این کانال، تهران و مسکو پیشنهاد کردند که از آب نمک‌زدایی‌شده استفاده کنند، حتی اگر این اقدام خطر آلودگی توسط طوفان‌های شن دره‌های مرکزی را به همراه داشته باشد. 

خط انتقال امید با تغذیه دره‌های مرکزی با آب پمپاژ شده از خلیج فارس می تواند نقشی اساسی در تحقق این طرح‌های قدیمی‌تر داشته باشد. در صورت تحقق این پروژه ها، خط انتقال امید باعث گسترش تجارت و گردشگری نیز خواهد شد و توانمندی ایران در صادرات نفت و گاز از طریق کریدورهای داخلی را نیز افزایش می‌دهد، هرچند تمام این دستاوردها با هزینه‌های زیست محیطی چشمگیری همراه است.

منبع: موسسه خاورمیانه / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11