اروپا در خاورمیانه چیزهای بیشتری برای از دست دادن دارد تا آمریکا

تهیه شده توسط بنیاد مطالعات مترقی اروپایی

نویسندگان این مطلب: ریکاردو آلکارو و آندریا دسی 

دیپلماسی ایرانی: از ابتدای حصول برجام، برآورد اروپایی ها این بود که توافق هسته ای می تواند سنگ بنای یک گفت و گوی منطقه ای جامع تر با ایران، و بعدتر با سایر بازیگران اصلی در خاورمیانه باشد. اروپا سعی داشت با ارائه مشوق هایی به ایران به شکل تسهیل تحریم ها و توافق نامه های جدید تجاری، به تدریج در درک ایران از تهدیدها و در محاسبات منطقه ای این کشور تغییر ایجاد، و استراتژی مهار ایالات متحده را با استراتژی مبتنی بر تعامل کیفی و مشروط تسهیل شده از طریق روابط اقتصادی و سیاسی جایگزین کند.

علاوه بر اینها، اتحادیه اروپا سعی در تقویت رئیس جمهوری عمل گرا، حسن روحانی، و جواد ظریف، وزیر خارجه او، یعنی دو فردی که از سیاست گفت و گو با غرب حمایت می کنند، داشته است. این رویکرد باید با ایجاد راه های جدید برای شهروندان ایرانی، به ویژه جوانان، برای افزایش تماس با غرب به جای چین یا روسیه که هر دو رقبای استراتژیک اروپا و ایالات متحده هستند، تکمیل می شد (که این اتفاق رخ نداد).

منافع تجاری و انرژی اروپا نیز در روابط آن با ایران مطرح بوده اند. اگرچه این منافع در قیاس با امنیت سخت و منافع هنجاری از نظر اولویتی، ثانویه قلمداد می شوند و منوط به اجرای موفقیت آمیز برجام هستند، با این حال، نمی شود آنها را در تلاش های گسترده اتحادیه اروپا برای تشویق به ثبات تدریجی در خاورمیانه نادیده گرفت. دلیلش هم این است که اگرچه این منافع برای اروپا احتمالا در درجه اهمیت دوم قرار دارند، اما این مساله درباره ایران صدق نمی کند. طبق برخی برآوردها، تنها تحریم های نفتی در سال های 2012 تا 2016 حدود 160 میلیارد دلار به اقتصاد ایران ضرر زدند. و برجام برای ایران تسکین اقتصادی از جمله آزاد سازی حدود 100 میلیارد دلار از دارایی های مسدود شده خارجی را فراهم آورد. چشم انداز تجدید تجارت و سرمایه گذاری اروپا برای ایران بسیار خوشایند است. اتحادیه اروپا پیش از تحریم های بین المللی بزرگ ترین شریک تجاری ایران بود و حجم کلی تجارت دوجانبه آنها در سال 2008 به 27 میلیارد یورو رسید. این حجم در سال 2013 و پس از اعمال تحریم های بین المللی و تحریم های اتحادیه اروپا به کمتر از 7 میلیارد دلار کاهش یافت.

روابط اقتصادی و تجاری بین اتحادیه اروپا و ایران در پی امضای برجام در سال 2016 افزایش یافت، به طوری که بیش از یک پنجم صادرات نفت خام ایران به اروپا بود. اگرچه تجارت دوجانبه هرگز مجددا به سطح قبل از تحریم نرسید، اما بین سال های 2016 و 2017 صادرات نفت ایران به اروپا نزدیک به 50 درصد افزایش داشتن و اسپانیا، ایتالیا و یونان از بزرگ ترین مشتری های نفت ایران بودند. صادرات سوخت های فسیلی در سال 2018 حدود 80 درصد از صادرات و درآمد ارزی ایران را تشکیل می داد و عامل حدود نیمی از بودجه 2018-2019 بود.

اگرچه ایالات متحده و اتحادیه اروپا، هر دو، از ثبات در خاورمیانه پشتیبانی می کنند و روابط ترجیحی مشابهی با بازیگران منطقه ای مانند اسرائیل و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس دارند، اختلافات بین آنها درباره چشم اندازهای بلند مدت امنیت منطقه و بهترین تاکتیک ها برای دستیابی به این هدف گسترده است. اتحادیه اروپا معتقد است که با انزوای بازیگر کلیدی استراتژیک مانند ایران نمی توان به ثبات دست یافت و هر رویکردی در قبال ایران برای تقویت نظم گسترده تر بین المللی باید مبتنی بر قاعده مناسب باشد. دولت ترامپ و متحدان منطقه ای واشنگتن در تل آویو، ریاض و ابوظبی رویکردی متفاوت داشتند. استدلال آنها این بود که جاه طلبی های منطقه ای ایران از عوامل بی ثباتی کنونی خاورمیانه است و از این رو، ادعا می کردن که طرف های امضا کننده برجام با اولویت دادن به مساله هسته ای در جریان مذاکرات در حقیقت به جاه طلبی های ایران کمک کرده اند.

این دیدگاه های مخالف ناشی از قرائت متفاوت از دلیل موافقت ایران با حضور پای میز مذاکره برجام بود. دولت ترامپ و متحدان منطقه ای آن تصور می کردند که این اتفاق در حقیقت موفقیت رژیم تحریمی و فشار و انزوا بوده و از این رو، در پیش گرفتن مجدد همین رویکرد می تواند به گرفتن امتیازات گسترده تر از ایران منجر شود. اما کشورهای عضو اتحادیه اروپا معتقدند برجام نتیجه تلاش بین المللی وسیع و دقیق برای همکاری با ایران از طریق ترکیبی از تحریم ها و انگیزه ها بوده است. در میان این دو استدلال، هویج حل اختلافات بر اساس ادغام تدریجی ایران در اقتصاد جهانی، و نه چماق فشار و تحریم، بود که در نهایت ایران را متقاعد کرد پای میز مذاکره حضور یابد.

با توجه به اینکه اروپا در مقایسه با ایالات متحده بیشتر در معرض آسیب ناشی از آشفتگی در خاورمیانه قرار دارد، هرگونه افزایش تنش یا درگیری در منطقه به معنای چالش های امنیتی قابل توجه برای آن خواهد بود و می تواند به صورت تهدیدهای سخت مانند تروریسم، گسترش سلاح های کشتار جمعی، قاچاق انسان یا تهدید علیه اتباع اروپایی در منطقه و همچنین مواردی مانند جریان مهاجرت، نبود امنیت انرژی، آسیب به تجارت و به خطر افتادن منافع سرمایه گذاری نمود یابند. با توجه به میزان نفوذ ایران در عراق، سوریه، لبنان و حتی یمن و نوار غزه، اروپا نگران این مساله است که هرگونه تشدید تنش احتمالی خیلی سریع به التهاب در سراسر منطقه منجر شود. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: بنیاد مطالعات مترقی اروپایی / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34