خطر فرو رفتن قفقاز جنوبی در ورطه جنگی جدید

نویسنده: احسان رستگار 

دیپلماسی ایرانی: شش ماه پس از پرتلفات ترین جنگ میان جمهوری ارمنستان و جمهوری آذربایجان، بار دیگر تنش مرزی میان دوکشور در اطراف دریاچه سیاه در منطقه سیونیک افزایش یافت. براساس برخی گزارش های منتشره، نیروهای مسلح  جمهوری آذربایجان با عبور از مرزهای جمهوری ارمنستان تلاش کرده اند تا دریاچه سیاه که یک دریاچه مشترک میان دو کشور است را به محاصره خود آوردند. در ادامه نیز نیروهای آذربایجانی توانستند بیش از سه کیلومتر به داخل خاک ارمنستان پیشروی کنند و ارتفاعات مشرف به روستای آکنر در منطقه سیونیک را به تصرف خود درآورند. اگرچه اقدامات نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان با استفاده از سلاح گرم همراه نبوده و این نیروها بیشتر سعی کرده اند تا پیشروی خود را با استفاده از برخی نقشه های جغرافیایی توجیه کنند. اما این اقدامات آذربایجان با واکنش تند دولت ارمنستان مواجه شد.

در این راستا نیکول پاشینیان، سرپرست نخست وزیری ارمنستان، این اقدام آذربایجان را یک عمل خرابکارانه و تجاوز به قلمرو و حاکمیت جمهوری ارمنستان دانست که سربازان ارمنستان با مانورهای تاکتیکی مناسب به آن پاسخ داده اند. پاشینیان تأکید کرد که تنش ها میان دو کشور باید از طریق مذاکره حل شود. در مقابل وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان ضمن تحریک آمیز خواندن ادعاهای پاشینیان اعلام کرد که نیروهای مرزی این کشور کنترل مواضعی متعلق به آذربایجان در مناطق لاچین و کلباجار را به دست گرفته اند.

بلافاصله بعد از انتشار خبر این تنش مرزی، مقامات کشورهای همسایه و فرامنطقه ای درگیر در مناقشه، نیز به اعلام مواضع خود پرداختند. سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان در واکنش به تنش به وجود آمده در مرزهای جمهوری ارمنستان و جمهوری آذربایجان اظهار داشت: جمهوری اسلامی ایران با حساسیت و دقت، تحولات روزهای اخیر در مرزهای دو کشور همسایه جمهوری ارمنستان و جمهوری آذربایجان را دنبال می‌کند و امیدوار است اختلاف پیش آمده، هر چه سریع‌تر با درایت طرفین و از طرق مسالمت‌آمیز حل و فصل شود. خطیب زاده آمادگی کشورمان برای کمک به حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات دو کشور، از جمله اختلاف اخیر، را مورد تاکید قرار داد.

دیمیتری پسکوف، سخنگوی کاخ کرملین نیز اعلام کرد، که نیکول پاشینیان سرپرست نخست وزیری ارمنستان در گفت وگو با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه در رابطه با تنش مرزی با آذربایجان تقاضای کمک نظامی نکرده و در مقابل پوتین بر ضرورت حفظ آتش بس تاکید کرده است. 

وزارت امور خارجه آمریکا نیز اعلام کرد که این کشور از نزدیک مناقشه مرزی میان جمهوری ارمنستان و آذربایجان را زیر نظر دارد و هرگونه جابه جایی نیرو در این منطقه را غیرمسولانه می داند و انتظار دارد جمهوری آذربایجان فورا همه نیروهای خود را از منطقه بیرون بکشد و به تحریکات پایان دهد.

اما شدیدترین واکنش را امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه نشان داد. وی در یک پست فیس بوکی به زبان ارمنی، ضمن اعلام همبستگی فرانسه با ارمنستان اظهار داشت "نیروهای مسلح آذربایجان به خاک ارمنستان حمله کرده اند و آنها باید فوراً عقب نشینی کنند."

اگر چه پس از پایان جنگ 44 روزه میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان و برقراری صلح میان دو کشور با میانجیگری روسیه، امیدها برای برقراری صلح پایدار میان این دو جمهوری افزایش یافت، اما تنش اخیر نشان داد که وضعیت منطقه در حال بدتر شدن است و هر لحظه باید منتظر یک رویداد ناگوار دیگر در این منطقه بود.

با نگاهی به تحولات منطقه قفقاز جنوبی در شش ماه گذشته می توان به خوبی دریافت که افزایش نیات تهاجهی جمهوری آذربایجان و ترکیه، ورشکستگی سیاسی دولت ارمنستان، تحقیر روحیه ملی ارامنه و گروکشی سیاسی روسیه از طرفین درگیری، خطر فرو رفتن منطقه قفقاز جنوبی در ورطه یک جنگ جدید را گوش زد می کند.

تلاش دولت های آمریکا و فرانسه برای احیا نقش خود، به عنوان دو عضو گروه مینسک، و یافتن جای پای مناسب در منطقه همراه با حضور خزنده رژیم صهیونیستی در پروژه های بازسازی مناطق آزاد شده، همگی نشان از اهمیت یافتن معادلات آتی این منطقه برای قدرت های فرامنطقه ای دارد.

اما آنچه می تواند به برون رفت منطقه از بحران و رسیدن آن به ثبات نسبی کمک کند، احیای مجدد یک دولت پایدار در جمهوری ارمنستان است. انتخابات زودهنگام پارلمانی ارمنستان با هدف خنثی سازی بحران سیاسی در این کشور برای روز 30 خرداد (20 ژوئن) برنامه ریزی شده است. بر اساس آخرین نظرسنجی موسسه گالوپ جناح حاکم در ارمنستان یعنی "گام من" می تواند 30 درصد از آرای مردمی را در انتخابات آینده به خود اختصاص دهد. با توجه به این نظرسنجی و در صورت عدم افزایش مشارکت عمومی در انتخابات آتی، آنچه می توان برای ارمنستان در عرصه سیاست داخلی متصور بود، تشکیل یک دولت ضعیف است. بنابراین در صورت تشکیل دولت ضعیف در ارمنستان، در کوتاه مدت بحران سیاسی کشور ادامه خواهد یافت و در بلند مدت بی ثباتی در ارمنستان می تواند آتش بس شکننده ای را که از 10 نوامبر اجرایی شد را به مخاطره اندازد. حتی اگر دولت پاشینیان از انتخابات خرداد ماه (ژوئن) جان سالم به ببرد، از آنجا که اقتدار آن آسیب دیده است توانایی کنترل احساسات مردمی و جلوگیری از بروز تنش های مرزی را نخواهد داشت.

از این رو تنها راه حل پایان کشمکش سیاسی در ارمنستان و به ثبات رسیدن منطقه قفقاز جنوبی را می توان در تصمیم مردم ارمنستان در کنار گذاشتن "سندروم تسلیم" خود دید. بر همین اساس، اگر مردم ارمنستان بتوانند هوشیاری خود را به دست آورند و خود را از "کما" فرو رفته در آن بر اثر شکست در جنگ برهانند، احتمالا خواهند توانست از طریق آگاهی بخشی جمعی به یک تصمیم واحد برای برون رفت از این مشکل دست یابند.