آنچه عمران خان در ریاض انجام داد

نویسنده: عماد حسینی، تحلیلگر ارشد مسائل غرب آسیا

دیپلماسی ایرانی: روز شنبه در جریان سفر عمران خان، نخست وزیر پاکستان به عربستان سعودی، دو کشور توافق کردند از طریق ایجاد یک شورای عالی با عنوان «شورای عالی هماهنگی پاکستان و عربستان سعودی» روابط دوجانبه خود را به لحاظ راهبردی عمق ببخشند و روابط سیاسی، اقتصادی، تجاری، دفاعی و امنیتی دو جانبه موجود را متنوع کنند. 

گفتنی است براساس بیانیه صادره از دفتر نخست وزیر پاکستان، در سفر 3 روزه عمران خان به ریاض که از روز جمعه آغاز شد روابط دو جانبه در دیدار مقام پاکستانی با محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی مورد بحث و بررسی قرار گرفت. براساس بیانیه دفتر نخست وزیر پاکستان، مقامات دوکشور توافق نامه ای در مورد ایجاد شورای عالی هماهنگی عربستان و پاکستان امضا کردند. 

عمران خان امیدوار است ایجاد این شورا نقش کاتالیزوری در تقویت همکاری های دوجانبه در همه زمینه ها داشته باشد. به نظر می رسد ایجاد این شورا به منظور هدایت راهبردی روابط پاکستان و عربستان و توسعه آن طراحی و ایجاد شده است. در این دیدار، دو رهبر توافق کردند که روابط سیاسی، اقتصادی، تجاری، دفاعی و امنیتی موجود دو جانبه را نسبت به گذشته بیشتر تقویت، تعمیق و متنوع کنند. تأکید ویژه بر افزایش سرمایه گذاری های سعودی در پاکستان، همکاری در زمینه انرژی و افزایش فرصت های شغلی برای پاکستانی ها در عربستان سعودی از جمله موضوعات شاخص مطروحه در جریان سفر نخست وزیر پاکستان به عربستان مطرح شده است. گفته می شود هر دو طرف همچنین در مورد موضوعات دو جانبه، منطقه ای و بین المللی گفت وگوهای گسترده ای انجام دادند که با "صمیمیت استثنایی و تعهد به تقویت مسیر صعودی در روابط دو جانبه" تعیین و هدف گذاری شده است.

ازجمله دیگر برنامه های سفر عمران خان، دیدار وی با دبیرکل سازمان همکاری های اسلامی بوده که در جریان این دیدار عمران خان بر رسیدگی موضوعات مهم جهان اسلام ازجمله جنایات اخیر صهیونیست هادر مسجدالاقصی و نیز موضوع جامو و کشمیر تاکید کرده و آمادگی اسلام آباد را بر میزبانی وزرای امور خارجه کشورهای اسلامی اعلام کرده است. شایان ذکر در دوره اخیر تنش میان دوکشور، ریاض با بهره گیری اسلام آباد از ظرفیت سازمان همکاری های اسلامی در موضوع جامو و کشمیر مخالفت کرده بود.

واقعیت این است که سفر نخست وزیر پاکستان به عربستان از این جهت اهمیت دارد که روابط عمیق تاریخی دو کشور که دچار تنش مقطعی شده بود، قراراست بهبود پیدا کند. در واقع با تشکیل شورای عالی هماهنگی پاکستان و عربستان سعودی، دور تازه روابط پاکستان و عربستان با اعتمادسازی بیشتر بین 2 کشور آغاز خواهد شد. سرانجام به نظر می رسد روابط پاکستان و عربستان به وضعیت عادی بازگشته و سفر عمران‌خان نخست وزیر پاکستان به عربستان باعث شد این روند با سرعت بیشتری ادامه پیدا کند. از آنجا که قبل از سفر عمران خان، ژنرال باجوا، فرمانده ارتش پاکستان نیز به عربستان سعودی سفر کرده بود، براین اساس می توان گفت طراحی سفر و ارتقاء روابط بین دوکشور در اصل توسط مرجع اصلی قدرت در پاکستان یعنی تشکیلات ارتش انجام شد که با انجام سفر عمران خان به ریاض، دور جدید روابط بین دوکشور در شرایط جدید منطقه ای کلید خورد و آغاز شد. 

دراین چارچوب منابع پاکستانی مدعی هستند بهبود روابط پاکستان با عربستان روی تحولات منطقه تأثیرگذار است بنابراین باید سفر عمران‌خان به ریاض را یک سفر چند منظوره و تأثیرگذار دانست. 

گذشته از این از آنجا که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری سابق آمریکا در دوره 4 ساله ریاست جمهوری خود به دنبال مدیریت اوضاع فلسطین و مجبور کردن کشورهای عربی به عادی سازی روابط با اسرائیل بود لذا او با ایجاد اختلاف بین کشورهای منطقه کاری کرد که اوضاع به سمت یک جنگ بزرک بین کشورهای منطقه پیش برود. تردیدی نیست که بهبود روابط دوکشور در حال حاضر درفضای پساترامپ شکل گرفته و می‌توان امیدوار بود که دراین فضا، کشورهایی همچون پاکستان، هند، چین، روسیه، ترکیه ایران، افغانستان، اندونزی، مالزی، ژاپن و کره به دنبال حداقل یک تفاهم نسبی برای حفظ امنیت منطقه باشند. 

با این وجود سوالات زیادی درباره سفر چند منظوره نخست وزیر پاکستان به عربستان و تأثیرات آن در منطقه همچنان مطرح است که البته گذشت زمان به روشن شدن ابعاد سئوالات کمک خواهد کرد. 

در یک جمع بندی می توان گفت پاکستان و عربستان تحت تاثیر شرایط جدید منطقه ای نیازمند ارتقاء روابط متقابل با انگیزه های متفاوت بودند. روشن است که پاکستان برای برطرف ساختن تنگناهای اقتصادی خود همچنان نیازمند کمک های مالی عربستان است. در این چارچوب احتمالاً عربستان نیز سعی خواهد کرد تا کمک های مالی خود به پاکستان را نسبت به گذشته هدفمندتر سازد تا از این طریق نسبت بهره گیری بهتر از ظرفیت های پاکستان، منافع و اهداف خود را محقق کند.