رویاهای تعبیرنشده روسیه و چین برای قطب شمال

نویسنده: تئو زوُمِر

دیپلماسی ایرانی: تاثیرات بسته شدن یک ھفته ای کانال سوئز ھنوز بر اقتصاد جھانی ادامه دارد. ترافیک در بنادر چشم گیر است وبسیاری از خدمات که به طور منظم انجام می شد با تاخیر مواجه شده است. بنابراین، جای تعجب نیست که صحبت از مسیرھای دریایی جایگزین باشد. به طور خاص یک مسیر در اینجا به ذھن خطور می کند: گذرگاه شمال شرقی از طریق اقیانوس منجمد شمالی. این مسیر، فاصله دالیان - ھامبورگ را به 14000 کیلومتر می رساند که 5400 کیلومتر کوتاه تر از کانال سوئز است. تصادفی نیست که روس ھا با سر و صدای بسیار آن را تبلیغ می کنند. روسیه از سال ۲۰۱۸ از ذوب شدن یخ ھای قطب شمال استفاده کرده تا زیرساخت ھای لازم را برای این مسیر دریایی کوتاه تر ایجاد کند.

این پروژه باعث تحریک تخیلات می شود، اما جدای از آن، باید گفت که واقعیت ھا برای مدت ھا با انتظارات مغایرت داشته اند. برای دھه ھا، اصلاً حتی اگر بتوان صحبت از موضوع مسیر جایگزین کرد، می توان گفت که جایگزینی قانع کننده برای مسیر کنونی وجود نداشته است.

از زمانی که چھار کشتی، از جمله یخ شکن چینی ۲Xue Long- (اژدھای برفی-۲) برای اولین بار مسیر دریای شمال را بین تنگه برینگ و دریای بارنتز طی کردند، پیشرفت ھا بسیار متغیر بوده است. ۴۳ کشتی در سال ۲۰۱۱ موفق به طی این مسیر شد. سپس ۴۶ کشتی در سال ۲۰۱۲، ۷۱ کشتی از جملهYong Shen  باربری شرکت Cosco در سال بعد، تنھا ۳۵ کشتی در سال 2014 و در آخر اینکه تا سال 2016، در کل تعداد ۲۲۰ کشتی از این مسیر عبور کرده اند. در سال ۲۰۱۷، تانکر گاز مایع قبرس با نامChristophe de Margerie  موفق شد برای اولین بار بدون یخ شکن و پس از ۱۹ روز از طریق این گذرگاه دریایی به مقصد خود برسد. در سال ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ شرایط نامساعد تعداد کشتی ھای ترانزیت را به ترتیب به ۲۷ و ۳۷ کشتی کاھش داد.

ارقام مرتبط با حجم حمل و نقل در این مسیر حتی کم فروغ تر ھستند. در حالی که در سال ۲۰۱۳ حجم حمل و نقل یک میلیون تن بود، در سال ۲۰۱۹ شاھد رسیدن این رقم به ۳۰ میلیون تن بودیم. با این حال، حجم عبوری از طریق کانال سوئز در ھمان سال ۱/۲ میلیارد تن بود.

جاده ابریشم یخی

بیش از ھمه، این چینی ھا بودند که موضوع گذرگاه شمال غربی را در دستور کار قرار دادند. چین خود را "کشوری نزدیک به قطب شمال" می داند. چین به ھمراه دوازده کشور دیگر توانست در سال ۲۰۱۳ در شورای قطب شمال که در سال 1996 تاسیس شده بود جایگاه ناظر را کسب کند – اعضای این شورا کشورھای دانمارک، فنلاند،
ایسلند، کانادا، روسیه، سوئد و ایالات متحده ھستند. از آن زمان تا کنون، شی جین پینگ سعی کرده است تا قطب شمال را در "ابتکار کمربند و جاده" خود درگیر کند. او از "جاده ابریشم یخی" صحبت می کند.

چینی ھا به عمد در حال تحمیل خود در منطقه قطب شمال ھستند. در گرینلند، تلاش آنھا برای به دست آوردن یک پایگاه غیرفعال دریایی و سه فرودگاه محلی به دلیل مقاومت آمریکا ناکام ماند. ھمچنین از فروش یک فرودگاه به آنھا در شمال فنلاند خودداری شد. شرکت ھای دولتی چینی مشتاق به دست آوردن حق استخراج روی، سرب، اورانیوم و مواد معدنی کمیاب در گرینلند و ساخت زیرساخت ھای دریایی و توریستی در ایسلند ھستند. این امر به روشنی بر اساس ھدف ژئوپلیتیکی برای به دست آوردن نفوذ، اگر نگوییم حتی فراھم کردن یک منطقه نفوذ، د رقطب شمال نیز هست.

تلاش چین در گذرگاه شمال شرقی نیز دلایل خاصی دارد. "معضل مالاکا" مدت ھاست که رھبری پکن را آزار می دھد، یعنی نگرانی از این که تنگه 2.7 کیلومتری مالاکا میان مالزی و سوماترا که حجم زیادی از تجارت خارجی از آن عبور کند، توسط دزدان دریایی و یا رقبای سیاسی مسدود شود. طرح قدیمی ساخت "کانال پانامای آسیا" از طریق تایلند ھم بار دیگر با شکست مواجه شده است.

امیدھای پر مبالغه

با این وجود، مسیر حمل و نقل قطب شمال واقع بینانه تر به نظر می رسد. چینی ھا بسیار زود برای دستیابی به این ھدف دست به تلاش شده اند، اگرچه باید گفت که آنھا در امیدھای اغراق آمیز خود غرق شده اند. ھویگنیانگ، مدیر انستیتوی تحقیقاتی قطبی در شانگھای، در سال 2014 پیش بینی کرده بود که تا سال ۲۰۲۰، پنج تاپانزده درصد تجارت بین المللی چین از طریق گذرگاه شمال شرقی انجام شود.

روس ھا که چینی ھا آنھا را در این رابطه بسیار آزار می دادند، در ابتدا نمی خواستند در مورد این مسئله چیزی بشنوند. در سال 2015، در یک کنفرانس بین المللی در سئول شاھد بودم که چگونه آنھا ایده جاده ابریشم یخی را از بین بردند. روس ھا انتظارات چینی ھا را تعدیل کردند: ذوب شدن یخھا فقط اجازه عبور از جولای تا دسامبر را می دھد. علاوه بر این، وضعیت آب و ھوا سال به سال تغییر می کند. شما به کشتی ھای کلاس یخ گران قیمت احتیاج دارید، در صورت بروز حادثه، امکانات نجات وجود ندارد و بنادر قطب شمال روسیه قدیمی ھستند. در مجاورت ساحل در این مناطق، ذخایر غنی مواد اولیه ھمچون فلزات، نقره، طلا، نفت خام و گاز طبیعی وجود دارد، اما زیرساخت ھای لازم برای توسعه آنھا ھنوز در دسترس نیست.

در جریان چرخش ولادیمیر پوتین به سمت چین، روسیه نگاه خود را تغییر داد. در سال ۲۰۱۸، وی برنامه سرمایه گذاری عظیمی را برای منطقه یخبندان شمال غربی سیبری اعلام کرد. از آن زمان تاکنون، بزرگترین مخازن گاز جھان عمدتا با وام ھای چینی در شبه جزیره یامال گسترش یافته اند. راه آھن، نیروگاه ھا و ایستگاه ھای ھواشناسی ھم در حال ساخته شدن ھستند. ھزینه این پروژه بین 11.7 میلیارد دلار، ۵۱ میلیارد دلار و ۲۷ میلیارد دلار تخمین زده شده است. بندر سابتا (Sabetta) به یک بندر بزرگ ال ان جی تبدیل شده است و 40 یخ شکن، که بعضا ھسته ای ھستند به ھمراه تانکرھای کلاس یخ، گاز مایع را به غرب منتقل می کنند.

با این وجود، در حال حاضر پوتین گذرگاه شمال شرقی را «شریان اصلی آینده» می داند. در اوایل سال 2024، باید بیش از ھشتاد میلیون تن و در سال 2025 حتی صد میلیون تن در این مسیر در جریان باشد. به نظر می رسد پس از دمای گرم و غیرمعمول در تابستان ۲۰۲۰، وی تصور می کند که مسیر دریای قطب شمال در سال 2035 عاری از یخ خواھد بود. آیا این امر تصادفی است که تاریخ مذکور یک سال قبل از پایان دوره مسئولیت وی است که تا تاریخ 2036 تمدید شده است؟

تاکنون پیش بینی کاھش مقدار یخ تا زمان عاری شدن این منطقه از یخ در دوره ای از سال 2044 تا 2076 شده است. این بدان معناست که عبور از آن فقط با سرعت 5.19 گره در دریای آزاد و سرعت 5.5 گره در یخ با ضخامت

یک و نیم متر امکان پذیر است. عبور از این مسیر به ھمراھی یخ شکن ھا و خدمات کنترل کشتی نیاز دارد و ھمین امر ھم ھزینه ھا را سه برابر بیش تر از مسیر سوئز می کند. شریان اصلی دریایی پوتین فقط می تواند گردش خون محدود را برای دھه ھای آینده کنترل کند.

اما بیایید فرض کنیم گذرگاه شمال شرقی زودتر از این تاریخ عاری از یخ شود. حتی در آن صورت نیز به سختی می توان انتظار افزایش حمل و نقل را داشت. بوروکراسی معمول روسیه مشکلی در این روند خواھد بود و این گذرگاه قطعاً یک مسیر دریایی نظامی خواھد بود که توسط مسکو کنترل خواھد شد. حتی امروز پوتین دارای پایگاه ھای دریایی و ھوایی است که پس از پایان جنگ سرد از آن استفاده نشده است. در نبود آرامشی اساسی و پایدار در روابط متشنج با روسیه، تصور اینکه اروپا بیش تر تجارت آسیایی خود را به دست روسیه بسپارد ممکن نخواھدبود.

منبع: روزنامه زایت آلمان/ ترجمه: علی مفتح