سلام دوباره به دیپلماسی؟

نویسنده: پرستو بهرامی‌راد، روزنامه نگار

دیپلماسی ایرانی: نفس تازهای به قرارداد به کما رفته برجام دمیده شده است. روند احیای برجام گامهای جدیدی را طی میکند و به نظر میرسد گره کور برجام با میانجیگری اروپا در حال باز شدن است. هجدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام با حضور ایران و ۴+۱ در سه جلسه تا به امروز برگزار شده است. رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در وین حضور پیدا کرده، اما به طور رسمی در این جلسات شرکت نداشته است. با این حال مذاکرات غیر مستقیمی از طریق میانجیگری اروپا انجام گرفته است.

اکنون هیات ایران، ۱+۴ و آمریکا وین را به مدت ۴ روز ترک کردند و قرار است ادامه مذاکرات چهارشنبه ۲۵ فروردین در سطح معاونان در وین دوباره برگزار شود. پرسشهای اساسی تا به اینجای مذاکرات وین این است که نقشه راه احیای برجام چگونه تعریف شده است و آیا تا به امروز مذاکرات راهی برای روند احیای برجام باز کرده است؟ بی شک روند مذاکرات به خوبی نشان از این دارد که دو طرف یعنی ایران و آمریکا مایل به بازگشت به برجام هستند و توافقات سیاسی با میانجیگری اروپا صورت گرفته است. اما روند بازگشت به تعهدات برجامی قطعاً راه حل پیچیده تری دارد. 

چند ماه پیش که ایران و امریکا در مسئله «اول تو» بودند، محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران از طرحی صحبت کرد که به اروپاییها ارائه داده برای حل گره کور برجام، ولی تا به امروز این طرح رسانهای نشده است. خبرگزاری کیودو ژاپن که اخبار مربوط به نشست وین در مورد برجام را پوشش میدهد در گزارشی نوشته که ایران طرح پایان بازی را برای احیای برجام پیشنهاد کرده است. طرح توافقی مبتنی بر رفع همزمان کل تحریمها و بازگشت همزمان ایران به کل تعهدات در برجام است. در مورد این چارچوب، در ملاقات فرانکفورت قبل از وین توافق شده و مشکل فقط پیچیدگیهای فنی و عملیاتی اجرای این پیشنهاد است. 

اظهارنظرهای مقامات آمریکایی و ایرانی در چند هفته اخیر نیز خبر از شرایط جدید در خصوص احیای برجام میدهد. از سوی دیگر دو اتفاق دیگری همزمان با مذاکرات وین روی داده که احتمال حل بحران برجام را بیشتر کرده است که در ادامه به آنها میپردازم.

نوید احیای قرارداد به کما رفته برجام

از اظهار نظرهای گروه مذاکره کننده وین تا به الان خبرهای خوبی به گوش میرسد و به نظر میرسد که توافقات اولیهای با کمک گروههای تخصصی شکل گرفته است. میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات وین در توئیتر خود نوشته است که مذاکرات راه خوبی را طی میکند. 

ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در کنفرانسی خبری مذاکرات وین را سازنده خوانده است. عباس عراقچی، مسئول تیم مذاکره کننده ایرانی در وین گفته است: «نتیجهای که تاکنون به آن رسیدهایم، این است که در مسیر درستی هستیم. به مذاکرات وین خوشبین هستم.»

اینگونه اظهارنظرها نشان از روند مناسب مذاکرات برجامی تا حدودی میدهد. با این حال مذاکرات ادامه دارد و باید دید روند به کدام سمت حرکت میکند. 

همزمانی مذاکرات وین و آزادسازی کشتی کره ای

همزمان با مذاکرات حضوری وین یونهاپ در گزارشی خبر داده که ایران نفتکش کره جنوبی و ناخدای آن را حدود سه ماه پس از توقیف آزاد کرده است. داستان توقیف این کشتی سر درازی داشت که به پولهای بلوکه شده ایران در کره جنوبی هم رسید و کره خواستار اجازه آمریکا برای آزادسازی پولهای ایران شد. حال همزمان با مذاکرات وین کشتی کره جنوبی آزاد میشود و سخنگوی وزارت امورخارجه ایران این خبر را تایید میکند. 

این کشتی با نام تجاری هانکوک چیمی ۱۵ دی ماه توسط نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب که حامل ۷ هزار و ۲۰۰ تن مواد شیمیایی نفتی بود به دلیل نقض پروتکلهای زیست محیطی در خلیج فارس توقیف شد. به نظر میرسد آزادسازی کشتی کرهای به مذاکرات وین بی ربط نباشد و این همزمانی را شاید بتوان نشانهای از آغاز احیای برجام تلقی کرد.

نگران شدن اسرائیل از مذاکرات وین

چندین ساعت بعد از پایان اولین دور مذاکرات غیر مستقیم هیاتهای ایرانی و آمریکایی برای احیای برجام، کشتی ایرانی ساویز در دریای سرخ مورد حمله قرار گرفت. این حمله چشمها را به سمت مخالف بزرگ برجام برگرداند. به نظر میرسد جلسات وین اسرائیل را بیش از هر زمانی نگران کرده است. 

نیویورکتایمز به نقل از مقام آمریکایی نوشته است: «اسرائیل، آمریکا را از حمله به کشتی ساویز مطلع کرده است.» تا به الان نقش اسرائیل در این انفجار بسیار پررنگ دیده میشود، اما نکته قابل توجه همزمانی این حمله با مذاکرات وین است. 

بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل فردای مذاکرات اولیه وین واکنش تندی به مذاکرات برجامی نشان داد. در حقیقت اسرائیل بر روی نوک پیکان مخالفین اصلی احیای قرارداد برجام قرار دارد و در این بین تمام سعی خود را برای بر هم زدن مذاکرات وین و ایجاد تنش خواهد کرد.

نگران شدن اسرائیل، اظهارات مقامات حاضر در وین و آزادسازی کشتی کره شمالی همه به یک نقطه میرسند که به احتمال زیاد گره کور برجام در حال باز شدن است و دو طرف ایرانی و آمریکایی سعی دارند به هر نحوی برجام به کما رفته را احیا کنند.