امنیت آبی مهمترین دغدغه قاهره است

نویسنده: مریم خالقی نژاد، تحلیلگر روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: در سه دهه گذشته تلاش برای مذاکره برای اداره و تقسیم آب رودخانه نیل متوقف نشد. در سال 1999 ، کشورهای حوزه رودخانه نیل به توافق نامه ای دست یافتند "ابتکار حوزه نیل (NBI)" که هدف آن تقویت همکاری آنها بود. این کشور همه کشورهایی را که به رود نیل دسترسی دارند گرد هم آورد تا اعتماد را در بین آنها برقرار کند و از رودخانه برای همه طرف ها استفاده موثر و سودمند کند. از آنجا که جمعیت کشورهای حوزه رودخانه نیل طی دهه های گذشته به سرعت در حال رشد بوده، نیازهای توسعه ای آنها افزایش یافته و تنش ها و اختلاف نظرهایی را در این میان به وجود آورده است.

سال های طولانی است که کشورهای مختلف لزوم رای نهایی مصر در خصوص انجام پروژه های گوناگون در رود نیل را پذیرفته اند چرا که این رود شاهرگ حیاتی مصر و در موقعیت بسیار مناسبتری در خاک و مرزهای مصر نسبت به کشورهایی همچون اتیوپی و سودان قرار دارد. در سالیان اخیر با برخی پیشرفت های تکنولوژیک و فناوری کشورهای حوزه این رود توانسته اند آب های بسیاری را در این منطقه ذخیره و استفاده کنند. 

کشور اتیوپی در حدود ده سال پیش به ارائه پروژه ای مبنی بر ساخت سد النهضه یا رنسانس برای تولید برق از آب رود نیل پرداخته که عملا این پروژه باعث برداشت آب بسیار زیادی از رود نیل برای انباشت در پشت سد مذکور خواهد شد و عملا سهم مصر را کاهش خواهد داد؛ با عطف به مخالفت مصر این پروژه تا کنون نتوانسته به صورت صد درصد تکمیل شود و به بهره برداری برسد اگرچه در کمتر از یک سال پیش نخست وزیر اتیوپی اولین مرحله تکمیل سد و بهره برداری را به مردم کشورش تبریک گفته است. در این کشور علی رغم وجود منابع زیاد آب اما از کمبود برق برخوردار است که باعث برخی عدم توسعه یافتگی های آن شده است بنابر برخی از اخبار در صورت تکمیل شدن این پروژه اتیوپی می تواند به یکی از بزرگترین صادر کنندگان برق افریقا تبدیل شود و با به ارمغان اوردن سرمایه های فراوان موجب قدرت روز افزون آدیس بابا شود که این اقدام می تواند یک رویداد تاریخی در سرنوشت و قدرت اتیوپی محسوب شود و می تواند به تولد اتیوپی به عنوان قدرت منطقه ای در حوزه کشورهای رود نیل منجر شود. گرچه با وجود اختلاف نظرهای شدید، اتیوپی همچنان به پیشبرد سد ادامه می دهد با این استدلال که پروژه برق آبی به طور گسترده تری معیشت منطقه را بهبود می بخشد. اما مصر که برای مصارف خانگی و تجاری تقریبا کاملا به آبهای نیل وابسته است، این سد را تهدیدی بزرگ برای امنیت آب آن می داند.

در حال حاضر عدم امنیت آبی مهمترین مشکل مصر محسوب می شود چرا که حدود 90 درصد آب شیرین مردم مصر ار رود نیل تامین می شود لذا پس از دهه ها تلاش بر سر عدم ساخت این سد اکنون مصر و اتیوپی بر اساس شرط هایی مبنی بر بازگشت دوباره آب مورد استفاده به رود و به سمت مصر و سودان و هم چنین ساخت سد صرفا جهت تولید برق به توافق رسیده اند. اما این توافق درحالی است که بسیاری از سیاستمداران دو کشور معتقد هستند که ممکن است اتیوپی بر توافق خود پایدار نباشد. به هر حال این موضوع از دهه ها پیش باعث اختلافات میان دو کشور شده است که مصر این پروژه را خطری برای اقتصاد و قدرت منطقه ای خود می داند. 

اگرچه توافقی میان سودان و مصر و اتیوپی در سال 2015 بر سر این سد رخ داد و مصر خواستار توجه منافع کشورش در رو دنیل شده و در مقابل اتیوپی هم اعلام کرده است که این پروژه آسیبی به منافع مردم مصر نخواهد رساند اما به نظر می رسد طبق اخبارهای موجود و واکنش های مختلف مقامات دو کشور، مصر به این اقدامات به صورت تهدیدی علیه خود نگاه می کند و حتی  تخریب پروژه و اقدامات نظامی را نیز در نظر دارد؛ اگرچه گزینه نظامی دور از ذهن نیست اما با توجه به تاثیر اقدامات نظامی در منطقه به نظر نمی رسد مصر به صورت عجولانه بخواهد از گزینه نظامی استفاده کند بلکه معقول به نظر می رسد که بخواهد از قدرت خود در منطقه و رایزنی های مختلف برای تامین منافع خود در نیل استفاده و تا حدودی اتیوپی را در این پروژه محدود کند. 

اما در مقابل تحریک اتیوپی توسط برخی دیگر از کشورها نیز ر روابط دو کشور بسیار تاثیر گذار است. همچنین در روزهای اخیر شاهد اخباری مبنی بر برخی اختلافات سیاسی و و اکنش های مختلف میان دو کشور بخاطر برخی سخنان مقامات اتیوپی را در خصوص ادعای بحران داخلی مصر هستیم که در مقابل وزارت امور خارجه مصر نیز کاردار اتیوپی را احضار کرده است. 

در کل به جهت اهمیت این سد به نظر می رسد دو کشور از هر گونه اختلافات کوچک جهت کشاندن به سمت سد النهضه استفاده می کنند که یکی از طرفین خواهان تکمیل و دیگری خواهان عدم تکمیل آن است.