کار نتانیاهو و محمد بن سلمان هنوز با ترامپ تمام نشده است

نویسنده: شالوم لیپنر

دیپلماسی ایرانی: گزارش های منتشر شده درباره یک قرار پنهانی بین بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، و محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، در تاریخ 22 نوامبر با توجه به زمانبندی آن، توجه و کنجکاوی بسیاری را برانگیخته است. با توجه به نزدیکی پایان ریاست جمهوری دونالد ترامپ، انتظار بسیاری بر آن بود که دو مقام خاورمیانه قرارهای خود را به پایان ژانویه موکول و ارتقاء روابط اسرائیل و عرب را به عنوان یک هدیه خوشامدگویی به دولت جدید جو بایدن تقدیم کنند؛ اما با توجه به شرایط، به نظر می رسد نگرانی مشترک آنها در رابطه با ایران دقیقا عکس این رویکرد را ایجاب کرده است.

نشست در نئوم در دریای سرخ، نمایشی از چشم انداز عربستان به «آینده جدید»، یک نقطه عطف دیگر در نزدیکی عجیب بین ریاض و تل آویو بود. رد قرار ملاقات محمد بن سلمان و نتانیاهو از سوی مقامات سعودی چندان دور از انتظار نبود چرا که پادشاهی بارها اعلام کرده هنوز برای عادی سازی روابط با اسرائیل آماده نیست؛ اما شناسایی مسیر پرواز پنهانی نتانیاهو به نئوم و یک سری خبرهای منتشر شده درباره این اجلاس تاییدی بودند بر این دیدار که توسط مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، تسهیل شده بود. به نظر می رسد نتانیاهو و بین سلمان همانند دیگر طرفداران ترامپ، خود را برای رویارویی با چالش های دوران قریب الوقوع پسا-ترامپ آماده می کنند.

اسرائیل با چهارمین انتخابات سراسری در کمتر از دو سال فاصله زیادی ندارد و نتانیاهو هم برای فعالیت سیاسی و هم برای آزادی شخصی خود می جنگد. بیشتر حوزه های انتخابیه جناح راستی نتانیاهو را مسئول بحران اعتماد عمومی به نهادهای دولتی می دانند و به طور فعال درگیر بحث درباره جایگزینی او هستند. نتانیاهو که پیشتر با سه کیفرخواست قابل توجه مواجه شده، احتمالا در یک معامله دیگر برای خرید چندین زیردریایی از آلمان نیز مورد محاکمه قرار خواهد گرفت.

چشم انداز شاهزاده سعودی به عنوان حاکم بعدی نیز در پی مداخله او در اتفاق هایی که پیش نرفته اند از جمله جنگ در یمن و کشتار وحشیانه جمال خاشقچی (ستون نویس واشنگتن پست) که به تحقیر عربستان در صحنه جهانی انجامیده، چندان روشن نیست. همانند نخست وزیر اسرائیل، ولیعهد سعودی هم به اخبار مثبت نیاز دارد تا توجه عمومی را از کاستی ها معطوف کند و وجهه خود را بهبود بخشد.

اگر نتانیاهو و بن سلمان این نزدیکی در روابط را در شروع دولت بایدن به او هدیه می دادند، احتمالا همچنان به این اهداف دست می یافتند. هر چه که نباشد، سران اسرائیل و عربستان برای اعتمادسازی با دولت منتخب دموکرات که یکی از منتقدان بزرگ آنها به شمار می رود، باید به شدت تلاش کنند. آنچه که سبب شد هر دو از چنین فرصتی صرف نظر کنند، فرصت های مختص دولت ترامپ است که به زودی پایان خواهد یافت که از جمله آنها می توان به ترور دکتر محسن فخری زاده، دانشمند هسته ای ایرانی، اشاره کرد.

رئیس جمهوری منتخب بایدن پیشتر گفته که قصد دارد «دیپلماسی» را به عنوان ابزار اصلی «تعامل جهانی» ارتقا دهد. او همچنین در ماه سپتامبر گفت اگر ایران آمادگی خود را نشان دهد، او نیز مسیر دیپلماسی را در پیش خواهد گرفت. نامزدهای او برای دولت بعدی گروهی از کارشناسان در سمت های ارشد امنیت ملی با تاکید بر بازگشت به سیاست خارجی سنتی پس از سال های نامتعارف ترامپ را تشکیل می دهند. ترور دکتر فخری زاده که احتمالا تلاش برای از سرگیری مذاکرات با ایران را پیچیده خواهد کرد، اقدامی نبود که رئیس جمهوری منتخب بایدن به آن چراغ سبز نشان دهد.

هیچ دیداری بین نخست وزیر اسرائیل و ولیعهد سعودی نمی توانست این محاسبات را تغییر دهد: بایدن از توافق آبراهام بین اسرائیل، امارات متحده عربی و بحرین استقبال کرده، اما دولت او امور آمریکا را به صورت روشمند و با تدبیر اداره خواهد کرد و نه به مثابه ترامپ مطابق خواسته های اسرائیل یا عربستان. هشدارهای نتانیاهو به بایدن درباره بازگشت مجدد به توافق هسته ای ایران شواهد دیگری است دال بر اینکه نخست وزیر اسرائیل دشواری شرایط را درک کرده و سعی دارد خود را با واقعیت جدید سازگار کند.

از این رو، استفاده بهینه از روزهای پایانی رئیس جمهوری ترامپ یک رویکرد منطقی و کوتاه مدت برای افرادی مانند نتانیاهو و بن سلمان به شمار می رود. گفت و گوی پیشگامانه در نئوم هم دقیقا متناسب با همین رویکرد بوده است. به علاوه، ترامپ به راه اندازی کارزاری برای بازپس گیری کاخ سفید در سال 2024 تمایل دارد و بی شک از آنهایی که تا پیش از تحلیف بایدن موفقیت هایی را برای او رقم می زنند، قدردانی ویژه خواهد کرد. رایزنی بین عربستان و اسرائیل یک امتیاز مضاعف روی توافق آبراهام حساب می شود. جدیدترین اقدام دولت ترامپ برای پایان دادن به درگیری بین عربستان و قطر با اعزام جرد کوشنر نیز تلاشی در همین زمینه حساب می شود.

اما بزرگ ترین بلیط ایران، عمده ترین نگرانی اسرائیل و عربستان، است. هر دو نگران این هستند که با رویکرد آشتی جویانه در قبال ایران، در معرض خطر جدی قرار بگیرند. ترور دکتر فخری زاده، دانشمند ایرانی و از فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، توسط نیروهای اطلاعاتی آمریکا و اسرائیل آغاز یک چرخه انتقام جویی انگاشته می شد و مارک تجاری ترامپ در کل عملیات قابل مشاهده بود. رئیس جمهوری ترامپ در یک فاصله اندازی کوتاه در سیل توئیت ها درباره اتهامات تقلب در انتخابات آمریکا، در واکنش به ترور دکتر فخری زاده یک توئیت دیگر به زبان عبری را بازتوئیت کرد که خبر کشته شدن دانشمند ایرانی را تایید می کرد.

زمان اکنون به نفع طرفداران موضع گیری سخت در قبال ایران می گذرد. خلیج فارس در آستانه یک تشدید تنش احتمالی با حضور ناو هواپیمابر نیمیتز آمریکا، شلوغ تر و متشنج تر از همیشه است. اگرچه نیروی دریایی آمریکا ظاهرا برای «پشتیبانی نظامی و پوشش هوایی خروج نیروهای آمریکایی از عراق و افغانستان تا 15 ژانویه» به منطقه اعزام شده اند، اما حضور آنها فرمانده کل قوا در آمریکا را قادر می سازد که در صورت هر گونه اقدامی از سوی ایران، گزینه های حمله نظامی علیه زیرساخت های هسته ای این کشور را نیز در نظر بگیرد. این احتمال هم وجود دارد که نتانیاهو یا بن سلمان خود به ایران حمله کنند. به هر حال، با توجه به اینکه ترامپ خود در گفت و گو با سی.ان.ان استراتژی خود را روشن کردن آتش های متعدد توصیف کرده که خاموش کردن آنها برای دولت بایدن دشوار باشد، قرارگیری چنین بشکه باروتی در دستان او اتفاق خطرناکی است. هفته های آینده مشخص خواهند کرد که آیا تصمیم ترامپ در خروج از کاخ سفید خاورمیانه را به آتش خواهد کشید یا خیر.

منبع: شورای آتلانتیک / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34