سیاست گذاری بایدن در خاورمیانه باید بر حقوق بشر متمرکز باشد

نویسنده: دنیل برومبرگ

دیپلماسی ایرانی: جو بایدن، نامزد دموکرات انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، در دومین سالگرد کشته شدن جمال خاشقچی به دست قاتلان سعودی احساسات خود را در این باره به وضوح بیان کرد: «ما روابط خود با پادشاه ای را مجددا مورد ارزیابی قرار خواهیم داد؛ به حمایت آمریکا از جنگ عربستان در یمن پایان می دهیم و از این مساله کسب اطمینان می ‌کنیم که ایالات متحده برای فروش تسلیحات یا خرید نفت، ارزش های خود را زیر پا نمی گذارد.» اما اگر بایدن در انتخابات پیروز شود، واقعیت ‌های ناخوشایندی وجود دارد که ممکن است بر ترجمه این واژه های جسورانه به سیاست گذاری تاثیر منفی داشته باشد.

از جمله این عوامل می توان به سرسختی خودکامگی های عربی، نقشه استراتژیک خاورمیانه که بین این رژیم ها هم افزایی ایجاد کرده، و اسرائیل، اشاره کرد. با توجه به چنین شرایطی، دولت بایدن تا چه اندازه یا چه نوع اصلاحاتی می تواند انجام دهد؟ اگرچه بعید است که او ابزار یا اراده برای وادار کردن استبدادهای عربی به روی آوردن به دموکراسی را داشته باشد، اما امکان تضمین جایگاه حقوق بشر در هر گونه سیاست گذاری گسترده تر آمریکا در خاورمیانه وجود دارد.

مقاومت استبدادی و واقعیت های استراتژیک

به نظر می‌رسد بایدن از یک دیدگاه لیبرال واقع گرایانه در سیاست خارجی حمایت می کند که بازتابی از تمایل او به احیای دموکراسی در خانه و خارج به عنوان اساس منافع امنیتی آمریکاست. از این رو، گروه سیاست خارجی بایدن وعده دادند در اولین سال ریاست جمهوری او یک نشست جهانی برای دموکراسی را میزبانی خواهند کرد تا روحیه و هدف مشترک «جهانی آزاد» را احیا کنند. اما ماجرای جهان عرب بسیار متفاوت است. به استثنای چند مورد، جهان حاکم بر کشورهای عربی طرفدار آمریکا «ناآزاد» است تا اندازه ای که بعید است رهبران عربی در اجلاسی مشابه آنچه در تصور بایدن و مشاورانش می گذرد، شرکت کنند.

سرسختی خودکامگی های عربی با جنبش های بهار عربی در سال 2011 آزموده شد. اما در سال های پس از آن، منطقه شاهد ظهور گروهی از خودکامه های جاه طلب بود که توسط ماشین های قدرتمند امنیتی پشتیبانی می شده اند. با این حال، این رژیم ها استبدادی تنها به زور متکی نیستند و با گروه هایی با منافع مختلف در ارتباط هستند و از آنها محافظت می کنند. از این رو، اگرچه نظرسنجی ها از حمایت گسترده از دموکراسی حکایت دارند، اما گروه هایی مانند شیعه در کویت، سکولارها و سیاستمداران در مصر یا رهبران سکولار و اسلام گرای اقلیت سنی در بحرین در کنار گذاشتن محافظان سنتی خود احتیاط می کنند و همین مساله به مقاومت رژیم در برابر فشارهای خارجی برای اصلاحات سیاسی کمک می کند. ظهور تمایلات منطقه ای تحت رهبری امارات و عربستان سعودی، و البته ترس از ایران، خودکامگی های عرب را تقویت و به یکدیگر نزدیک کرده است. دولت بایدن مجبور است در تلاش برای تعامل مجدد با ایران، با این اتحاد هم دست و پنجه نرم کند.

با توجه به این واقعیت ها، بایدن مجبور است از درگیری با رهبران خلیج فارس از جمله محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، حذر کند؛ اما این بدان معنا نیست که نمی تواند به تعهد خود برای پایان دادن به حمایت ایالات متحده از جنگ یمن عمل کند. بایدن به جای مقابله با رهبران عربی، باید مسیر سیاست را در پیش بگیرد.

به رغم همه محدودیت ها، فضا برای تفکر خلاقانه درباره راهکارها وجود دارد. اما امکان سنجی دو چیز می طلبد: ایجاد انگیزه کافی برای اصلاحات سیاسی به رژیم ها و طرفداران آنها، و استفاده از اهرم فشار ایالات برای ترغیب خودکامگان عرب به پیشروی در این زمینه. هر دو هدف نیازمند تحلیل و بررسی دقیق زمینه ها و چگونگی اعمال تغییرات مناسب هستند. اهداف و زمینه های اصطلاحات که تا کنون توسط بایدن و گروه او مطرح شده اند، تفسیرهای مختلفی می توانند داشته باشند و از این رو، ایجاد سردرگمی می کنند. دموکراسی، ارزش های دموکراتیک و حقوق بشر پروژه های مرتبط، اما متمایز از هم، هستند. اولی به شبکه ای دقیق از نهادها، قوانین و شرایط اجتماعی و اراده سیاسی رهبران رقیب برای مذاکره نیاز دارد. در مورد ارزش های دموکراتیک هم اگرچه نظرسنجی ها نشان می دهد که اکثر شهروندان کشورهای عربی آنها را تایید می کنند، اما اغلب اجماع اندکی برای اجرای چنین هنجارهایی در جامعه وجود دارد. در مقابل، همانطور که اعلامیه جهانی حقوق بشر سازمان ملل متحد نشان می دهد، اصطلاح «حقوق بشر» یک پیام جهانی از آزادی و عزت شخصی را می رساند که برای هیچ فرهنگ و مذهبی یا یک نوع خاص دولت نیست. این مساله می تواند برای آمریکا فرصتی برای رسیدگی به پرونده متحدان عرب درباره نقض حقوق بشر و ایجاد یک حد قانونی گسترده تر را فراهم آورد.

دولت جدید بایدن هم باید از همین فرصت استفاده کند. در حقیقت، اگر بایدن در سال اول ریاست جمهوری خود بخواهد دیپلماسی را به خاورمیانه و جامعه جهانی ارائه دهد، باید میزبان اجلاس جهانی حقوق بشر باشد. چنین اجلاسی تعهد او برای بازیابی رهبری ایالات متحده تحت چتر چندجانبه گرایی را نیز نشان خواهد داد. این فراخوان به طور گسترده توسط رهبران عرب، حوزه های انتخابیه آنها و البته مخالفان تحت فشار، شنیده خواهد شد چرا که نقض حقوق بشر در بسیاری از جنبه های زندگی روزمره تاثیر می گذارد. رهبرانی مانند سیسی یا محمد بن سلمان تصور می کنند اگر تغییراتی «غیر سیاسی» مانند اصلاحات در بازار انجام دهند، جامعه جهانی از نقض حقوق بشر توسط آنها چشم پوشی خواهد کرد. اما جو رعب و وحشتی که این رژیم ها ایجاد کرده بودند و با بحران کووید 19 وخیم تر شده، محاسبات آنها را بر هم زده است. یک کارزاری توسط دولت های غربی به رهبری ایالات متحده برای تحت فشار قرار دادن رهبران عرب در پایان دادن به چنین وضعیتی شاید تغییرات گسترده ای در سیستم ایجاد نکند، اما این می تواند جان انسان ها را نجات دهد و از رنج بی مورد جلوگیری کند.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34